Məhəmməd Hadi və mətbuat
415
“Kor soqqur” şeiri isə bir qədər əvvəl təhlilini verdiyimiz
“Bədbəxt kor çocuq” şeurinin bir növ genişləndirilmiş variantı
təsiri bağışlayır.
****
M. Hadi “Azərbaycan” qəzetində poetik əsərlərlə yanaşı
məqalələr də çap etdirmişdir. Müəllifin qəzetdə dərc olunmuş ilk
məqaləsi “İki simayi-siyasinin müharibə haqqındakı mütaliələri
münasibətilə” əsəridir(364, N 17). Qeyd edək ki, M. Щади
тякъя щярб мейданларында дейил, юз вятяниндя олдуьу
вахтда да мцщарибянин горхунъ сящняляри ону бир ан беля
тярк етмямишди. Мцщарибя мювзусу цсйанкар вя
мцтяфяккир шаирин яняняви мювзуларындан бири олмуш,
бу мювзуда йаздыьы ясярляринин ясас идейа истигамятини
ися кяскин ифшачылыг пафосу тяшкил етмишдир.
Йалныз мцщарибя гуртарандан, даща доьрусу, Русийа
мцщарибядян чыхдыгдан сонра Бакыйа гайыдан шаир ъащан
мцщарибясинин щяля дя давам етдийини эюряндя бир гядяр
дя сарсылыр. “Ики симайи- сийасинин мцщарибя
щаггындакы мцталияляри мцнасибятiля” мягалясиндя шаир
вязиййяти яйаниляшдирмяк цчцн мцщарибяни театр сящняси
иля мцгайися едир вя йазыр: “Сон пярдейи- щярб
гаршысында
тамашачылар
интизар,
актйорлар
ися
лагейиддирляр. Пярдя ачылмыр. Йеня ишыглар парлады,
сюндц… Пярдя галхмайыр. Мцнтязири - тамаша
оланлардакы хяляъан вя щяйяъанлары тясяввцр ет!
Актйорлар йеня дя мясняднишин оланлар кими мяğrур вя
лагейд… Пярдя ачылмайыр. Ня вахт ачылаъаг?! Бурасы да
мяъщул… Щал бюйля давам едяряк эедийор. Истигбалдан да
сяс йох… Орасы да бир ъащани- мцбщям, бир алями-
ябкям… ати бир хамушейи- мцтляг. Юйля ися щалы эюздян
кечирялим!” (364, N 17).
İslam Qəribli
416
“Щалы”- индини нязярдян кечирян шаир цряйи йана-
йана
мцщарибянин
гуртармаг
явязиня
даща
да
гызышдыьыны беля тясвир едир: “Həyatımızın üfüqlərində
təraküm etmiş olan buludların, o qaranlıq və kəsif səhabələrin
yavaş-yavaş dağılmaları şöylə dursun, sanki gündən-günə,
dəqiqədən-dəqiqəyə bir qat daha peydayi-zülam və təştidi-təkasüf
etməklə gələcək həyatımıza bir sətri-zülmət və mübhəmiyyət
yürüyorlar, hürüyorlar. Divəndam və cəhənnəmnümayan topların
ağızlarından çıxan rədlər, bərqlər, ölüm yaradan atəşlər,
cəhənnəmlər hala da afaqi-müqəddərati-miləldə müəndanə bir
surətdə peydayi-təkasüf edən şu buludların dağılmadıqlarını yenə
də cəhənnəmi bir bəlağət və təlaqətlə elan edib duruyorlar”(364,
N 17).
Əlli bir aydan artıq davam etməkdə olan müharibənin nə
vaxt qurtaracağı hələ də şübhəlidir və müharibədə kimin qalib
gələcəyi də məlum deyil. M. Hadi İngiltərənin dənizdə qərq olmuş
hərb naziri Kuçnirin və almanların sərkərdəsi feldmarşal
Qindenbruqun müharibə başlanmazdan öncə jurnalistlərin:
“Müharibədə kim qalib gələcək?”,- sualına verdikləri cavabı
oxucuların nəzərinə çatdırmaqla belə bir fikrə haqq qazandırır ki:
“Mətanəti-qəlbiyyəyə malik olmayan, ürvə və əsabı zəif olan bir
millətin .... bu hərbi-hayilədə məğlub olacağı bütün-bütünə
şübhədən varəstə bir həqiqətdir”(364, N 17). Oxucuların
nəzərinə “Türklərin ədibi-əzəmi Namiq Kamal bəyin “Gözəlliklə
çirkinlik qarşi-qarşıya duracaq olurlarsa, gözəllik zəfəryab olur.
Təbiət ilahi xətvələrlə daima irəliyə doğru gediyor, daima
gözəlliyə meyl ediyor” sözlərini çatdıran müəllif davam etməkdə
olan müharibənin bəşəriyyətə fəlakətdən savayı bir şey
gətirmədiyini bildirməklə yanaşı, onu da qeyd etməyi unutmur ki,
imperialist dövlətlərin bir-birinin canına düçar olduğu, Rusiyanın
öz hayında olduğu indiki məqamdan azərbaycanlıar bacarıqla
istifadə etmələi, müstəmləkə boyunduruğundan birdəfəlik xilas
olmalıdırlar.
Məhəmməd Hadi və mətbuat
417
M. Hadinin “Zərbeyi-inqilab” adlı məqaləsi(365, N 19)
oxucuları ayıltmaq, zəmanənin gedişinə diqqədlə baxıb həyat
həqiqətlərindən ibrət götürmək niyyətini həməsrlərinə aşılamaq
istəyi ilə qələmə alınmışdır. “ Min nəsihətdən bir müsibət daha
xeyirlidir” kəlamını tezis kimi irəli sürən müəllif xatırladır ki,
nəsihətlə haqqını qanmayana həqiqəti qandırmaq müşkül
məsələdir. “Odla oynama!” - dedikcə daha da şirniklənən, əli odda
yanmayınca qorxu-ürkü bilməyən körpə kimi yetkin insan da
görməyincə, başına gəlməyincə nəsihəti qulaq ardına vurur və
vuracaqdır. Bizlərə isə böyüklərimizin nəsihətləri daha az kar edir,
yaxud da heç kar etmir”, - fikrini ümumiləşdirən müəllifin
aşağıdakı qənaəti doğurdan da düşündürücüdür və bu günümüzlə
yaxından səsləşir: “İştə Qafqaziyanın, bu feyzli və bərəkətli
yurdumuzun sineyi-harr və nəvazişkarında bəslənən, pərvərişyabi-
həyat olan biz türklər də hükəma, şüəra və üdəbamızın qələmi-
nasehpərvəranələrindən təşrih edən kövsəri-hikmətü irfana həvəs
və təmayül göstərmədik. Ancaq ki, onların pədəranə öyüdlərini
dinləmək qabiliyyətindən məhrum olduğumuzu göstərdik. O
rəhbərani-irfanın füsünkar səhhar və səxi qələmlərindən süzülən
rəşahət “Həyat” və “Füyuzat”ı əfkarımıza nuş etdirmək
istedadından bütün-bütünə məhrum olduğumuzu isbat etdik.
Hikmətli qələmlərdən uçan o parlaq nəğmələr pək sönük olan
əfkar və idrakımıza intibahbəxşi-“İrşad” olmadı, olamadı”(365, N
19).
“..Ülvi nəğmələr, ilahi təranələr, məlakut səslərlə xabnişini-
qəflətdən ayılmayanları” “əlli bir aydan bəri davam edən
beynəlmiləl müharibədən və onuntəbii nəticələri bulunan inqilab
zərbələri, ixtilal atəşləri”indən ibrət götürməyə çağıran ədib
qövmünə müraciətlə yazır: “Gözlərini açsınlar da şu yaşadıqları
toprağa, bilxassə, yaşadıqları müddətdəcə beşikləri, öldükləri
zamanda məzarları olacaq bu fəyyaz, məhsulıdar Qafqaziyanı, bu
rəngin və zəngin olan əraziyi-zisərvəti düşməndən xilas edərək
mədəniyyət və ümranına çalışsınlar. Bilməyənlər var isə bilsinlər,
öyrənsinlər ki, Qafqaziya pək çox sərvətdar bir vətəni-
Dostları ilə paylaş: |