Islam qəribli

Məhəmməd   Hadi  və   mətbuat 

 

 

415 

  “Kor  soqqur”  şeiri  isə  bir  qədər  əvvəl  təhlilini  verdiyimiz 

“Bədbəxt  kor  çocuq”  şeurinin  bir  növ  genişləndirilmiş  variantı 

təsiri bağışlayır. 

 

 

     

                       **** 

  M.  Hadi  “Azərbaycan”  qəzetində  poetik  əsərlərlə  yanaşı 

məqalələr də çap etdirmişdir. Müəllifin qəzetdə dərc olunmuş ilk 

məqaləsi  “İki  simayi-siyasinin  müharibə  haqqındakı  mütaliələri 

münasibətilə”  əsəridir(364,    N  17).  Qeyd  edək  ki,    M.  Щади 

тякъя  щярб  мейданларында  дейил,  юз  вятяниндя  олдуьу 

вахтда да мцщарибянин горхунъ сящняляри ону бир ан беля 

тярк  етмямишди.  Мцщарибя  мювзусу  цсйанкар  вя 

мцтяфяккир  шаирин  яняняви  мювзуларындан  бири  олмуш, 

бу мювзуда йаздыьы  ясярляринин ясас идейа истигамятини 

ися кяскин ифшачылыг пафосу тяшкил етмишдир. 

  Йалныз мцщарибя гуртарандан,  даща  доьрусу, Русийа 

мцщарибядян чыхдыгдан сонра Бакыйа гайыдан шаир ъащан 

мцщарибясинин щяля дя давам етдийини  эюряндя бир гядяр 

дя  сарсылыр.  “Ики  симайи-  сийасинин  мцщарибя 

щаггындакы  мцталияляри  мцнасибятiля”  мягалясиндя  шаир 

вязиййяти яйаниляшдирмяк цчцн мцщарибяни театр сящняси 

иля  мцгайися  едир  вя  йазыр:  “Сон  пярдейи-  щярб 

гаршысында 

тамашачылар 

интизар, 

актйорлар 

ися 

лагейиддирляр.  Пярдя  ачылмыр.  Йеня  ишыглар  парлады, 

сюндц…  Пярдя  галхмайыр.  Мцнтязири  -  тамаша 

оланлардакы  хяляъан  вя  щяйяъанлары  тясяввцр  ет! 

Актйорлар  йеня  дя  мясняднишин  оланлар  кими  мяğrур  вя 

лагейд…  Пярдя  ачылмайыр.  Ня  вахт  ачылаъаг?!  Бурасы  да 

мяъщул… Щал бюйля давам едяряк эедийор. Истигбалдан да 

сяс  йох…  Орасы  да  бир  ъащани-  мцбщям,  бир  алями- 

ябкям… ати бир хамушейи- мцтляг. Юйля ися щалы эюздян 

кечирялим!” (364, N  17). 

---

İslam  Qəribli 

 

 

416 

  “Щалы”-  индини  нязярдян  кечирян  шаир  цряйи  йана- 

йана 

мцщарибянин 

гуртармаг 

явязиня 

даща 

да 

гызышдыьыны  беля  тясвир  едир:  “Həyatımızın  üfüqlərində 

təraküm  etmiş  olan  buludların,  o  qaranlıq  və  kəsif  səhabələrin 

yavaş-yavaş  dağılmaları  şöylə  dursun,  sanki  gündən-günə, 

dəqiqədən-dəqiqəyə bir qat daha peydayi-zülam və təştidi-təkasüf 

etməklə  gələcək  həyatımıza  bir  sətri-zülmət  və  mübhəmiyyət 

yürüyorlar, hürüyorlar. Divəndam və  cəhənnəmnümayan topların 

ağızlarından  çıxan  rədlər,  bərqlər,  ölüm  yaradan  atəşlər, 

cəhənnəmlər  hala  da  afaqi-müqəddərati-miləldə  müəndanə  bir 

surətdə peydayi-təkasüf edən şu buludların dağılmadıqlarını yenə 

də  cəhənnəmi  bir  bəlağət  və  təlaqətlə  elan  edib  duruyorlar”(364,  

N 17). 

  Əlli  bir  aydan  artıq  davam  etməkdə  olan  müharibənin    nə 

vaxt  qurtaracağı  hələ  də  şübhəlidir  və  müharibədə  kimin  qalib 

gələcəyi də məlum deyil. M. Hadi İngiltərənin dənizdə qərq olmuş 

hərb  naziri  Kuçnirin  və  almanların  sərkərdəsi  feldmarşal 

Qindenbruqun  müharibə  başlanmazdan  öncə  jurnalistlərin: 

“Müharibədə  kim  qalib  gələcək?”,-  sualına  verdikləri  cavabı 

oxucuların nəzərinə çatdırmaqla belə bir fikrə haqq qazandırır ki: 

“Mətanəti-qəlbiyyəyə malik olmayan, ürvə və əsabı zəif olan bir 

millətin    ....  bu  hərbi-hayilədə  məğlub  olacağı  bütün-bütünə 

şübhədən  varəstə  bir  həqiqətdir”(364,    N  17).    Oxucuların 

nəzərinə “Türklərin  ədibi-əzəmi Namiq Kamal bəyin “Gözəlliklə 

çirkinlik  qarşi-qarşıya  duracaq  olurlarsa,  gözəllik  zəfəryab  olur. 

Təbiət  ilahi  xətvələrlə  daima  irəliyə  doğru  gediyor,  daima 

gözəlliyə meyl ediyor” sözlərini çatdıran müəllif davam etməkdə 

olan  müharibənin  bəşəriyyətə  fəlakətdən  savayı  bir  şey 

gətirmədiyini bildirməklə yanaşı, onu da qeyd etməyi unutmur ki, 

imperialist dövlətlərin bir-birinin canına düçar olduğu, Rusiyanın 

öz  hayında  olduğu    indiki  məqamdan  azərbaycanlıar  bacarıqla 

istifadə  etmələi,  müstəmləkə  boyunduruğundan  birdəfəlik  xilas 

olmalıdırlar. 

---

Məhəmməd   Hadi  və   mətbuat 

 

 

417 

  M.  Hadinin  “Zərbeyi-inqilab”  adlı  məqaləsi(365,  N  19) 

oxucuları  ayıltmaq,  zəmanənin  gedişinə  diqqədlə  baxıb  həyat 

həqiqətlərindən  ibrət  götürmək  niyyətini  həməsrlərinə  aşılamaq 

istəyi  ilə  qələmə  alınmışdır.  “  Min  nəsihətdən  bir  müsibət  daha 

xeyirlidir”  kəlamını  tezis  kimi  irəli  sürən  müəllif  xatırladır  ki,  

nəsihətlə  haqqını  qanmayana  həqiqəti  qandırmaq  müşkül 

məsələdir. “Odla oynama!” - dedikcə daha da şirniklənən, əli odda 

yanmayınca  qorxu-ürkü  bilməyən  körpə  kimi  yetkin  insan  da 

görməyincə,  başına  gəlməyincə  nəsihəti  qulaq  ardına  vurur  və 

vuracaqdır. Bizlərə isə böyüklərimizin nəsihətləri daha az kar edir, 

yaxud  da  heç  kar  etmir”,  -  fikrini  ümumiləşdirən  müəllifin 

aşağıdakı qənaəti doğurdan da düşündürücüdür və bu günümüzlə 

yaxından  səsləşir:  “İştə  Qafqaziyanın,  bu  feyzli  və  bərəkətli 

yurdumuzun sineyi-harr və nəvazişkarında bəslənən, pərvərişyabi-

həyat  olan  biz  türklər  də  hükəma,  şüəra  və  üdəbamızın  qələmi-

nasehpərvəranələrindən  təşrih  edən  kövsəri-hikmətü  irfana  həvəs 

və  təmayül  göstərmədik.  Ancaq  ki,  onların  pədəranə  öyüdlərini 

dinləmək  qabiliyyətindən  məhrum  olduğumuzu  göstərdik.  O 

rəhbərani-irfanın  füsünkar  səhhar  və  səxi  qələmlərindən  süzülən 

rəşahət  “Həyat”  və  “Füyuzat”ı  əfkarımıza  nuş  etdirmək 

istedadından  bütün-bütünə  məhrum  olduğumuzu  isbat  etdik. 

Hikmətli  qələmlərdən  uçan  o  parlaq  nəğmələr  pək  sönük  olan 

əfkar və idrakımıza intibahbəxşi-“İrşad” olmadı, olamadı”(365,  N 

19). 

   

“..Ülvi nəğmələr, ilahi təranələr,  məlakut səslərlə xabnişini-

qəflətdən  ayılmayanları”      “əlli  bir  aydan  bəri  davam  edən 

beynəlmiləl  müharibədən  və  onuntəbii  nəticələri  bulunan  inqilab 

zərbələri,  ixtilal  atəşləri”indən  ibrət  götürməyə  çağıran  ədib 

qövmünə  müraciətlə    yazır:  “Gözlərini  açsınlar  da  şu  yaşadıqları 

toprağa,  bilxassə,  yaşadıqları  müddətdəcə  beşikləri,  öldükləri 

zamanda məzarları olacaq bu fəyyaz, məhsulıdar Qafqaziyanı, bu 

rəngin  və  zəngin  olan  əraziyi-zisərvəti  düşməndən  xilas  edərək 

mədəniyyət və ümranına çalışsınlar. Bilməyənlər var isə bilsinlər, 

öyrənsinlər  ki,  Qafqaziya  pək  çox  sərvətdar    bir  vətəni-

---