Məhəmməd Hadi və mətbuat
409
ürəyindəki imanın gücü ilə daima öz namusunu hifz etmiş, silah
və sürsatca ondan qat-qat güclü olan düşməndən qorxaraq döyüş
meydanını tərk etməmiş, şəhid olmağı kölə kimi yaşmaqdan üstün
tutmuşdur. “Atəşin bir qeyrət ilə, atəşin bir qan ilə” düşməni məhv
edən əcdadı olan türk- Azərbaycan milli ordusunun əsgəri də
məhz belə olmalı, millətin səadəti uğrunda ölümü də gülə-gülə
qarşılamağı bacarmalıdır, çünki “hər bir fərd və xalq onun
varlığına, hüququna təcavüz edən hər hansı qüvvəyə, cəbrə qarşı
rəşadət və mətanətlə, əzmkarlıqla durmağı bacarmırsa, daim
tapdaq altında olmağa məhkumdur”(21, 38).
“Aydınlıq bir gecədə təfəkkür dəqiqələri” şeirində(363, N
10, 12) müəllifin xəyalında canlandırdığı səmavi, “rəngin”,
“zəngin”, “fəyyaz” bir aləmlə real həyatda, yer üzərində baş
vermiş və baş verməkdə olan olayların qarşı-qarşıya qoyulması ilə
üz-üzə qalırıq. Müəllifin kitablarına düşən bu şeirdə(379, 320-
321) şairin xəyalında yaratdığı aləm nə qədər gözəl və
cazibədarsa, real həyatda gördükləri bir o qədər cansıxıcıdır.
“Göy parlaq ikən torpağın övladı qaranlıq” və “bəşərin gözləri
ağlar” olan bu aləmlərin müqayisəsəində şair belə bir qənaətə gəlir
ki, dünya yavaş-yavaş gözəlləşməyə doğru getməkdədir və elə bir
zaman yetişib ki, yaxşılıqlar yamanlığa, xeyir şərə qalib
gəlməkdədir. Gələcəyin parlaq olacağını gözəl bir qadın obrazında
nəzərində canladıran şair yazır:
Gördüm duruyor bir qadın ənzari füsunbar,
Bir hakimeyi-qəlb idi ol hüsni-müsəxxir,
Pək cazibəli gözlərə malikdi o rüxsar.
Zülfi-siyəhi bəxtimi tənzir ediyordu,
ġəmsi-rüxü də atiyi-millət kimi nəvvar.
Nəvvar idi, taban idi, rəxĢan idi ruyu,
Bir heykəli-amal idi, guya ki, o didar(379, 321).
Kitablarına salınan(379, 322) “Щяйати- щазирямизин
илщамлары” шеiриндя(367, N 44) M. Щади мцщарибянин
юзцнц йох, онун иътимаи щяйата эятирдийи сцстлцйц,
мяняви бющраны, цмумбяшяри кядяр вя фаъияни тясвир
İslam Qəribli
410
едир. Лакин инди артыг вязиййят бцсбцтцн дяйишиб:
эяляъяйя цмид долу эюзлярля бахан M. Щадинин нязяриндя
бцтцн каинат башдан- баша матям кюлэясиня бцрцнцб вя
кюлэя инсанларын симасыны да зцлмятя гярг еляйиб. Щяйат,
мцщит сойуг мязары хатырладыр. Щяр йеря, щамыйа гям-
кядяр щаким кясилиб. “Яьйар щязин, йар щязин”дир. Щал-
индики заман гямя алудядир. Бяс ати (эяляъяк) неъядир?
Шаирин нязяриндя эяляъяйин дя агибяти думанлыдыр:
Башдан- баша бир кюлэя бцрцнмцш кими алям,
Цзлярдя нцмайан олуйор сайейи- матям.
Бир мягбяри- барид кими дурмуш бу мцщитат,
Ящвали- щяйатиййя буну ейляйир исбат.
Яьйар щязин, йар щязин, щал гямавяр,
Щяр йердя эюрцнмякдя гямалудя нязярляр.
Бир парлаг олан атийя мятуфдур янзар,
Ати ися ярз ейлямир арайиши- яфлак…(379, 322).
Şeirin qəzet mətni ilə kitabdakı mətn arasında iki fərqli
məqam var ki, onları da göstərməyi vacib hesab edirik. Qəzetdə
səkkizinci və doqquzuncu misralar belədir:
Ati isə ərz eyləməyir çöhreyi-nəvvar,
Ulduzla GünəĢ, Ay yenə arayiĢi-əflak(367, N 44).
Kitabda səhvən səkkizinci misranın son, doqquzuncu
misranın isə ilk sözləri unudulmuş və həmin iki misra bir misra
olaqraq belə verilmişdir:
Ati isə ərz eyləmir arayiĢi-əflak(379, 322).
İkinci fərqli məqam ondadır ki, on ikinci misranın ilk -
“yoxluqdakılar” sözü kitabda “yoxluqda gəlir” şəklində
getmişdir.
Шеiрин цмуми ащянэ вя рущундан эюрцндцйц кими,
артыг M. Щади поезийасына бир кядяр вя цмидсизлик щаким
кясилмякдядир. Бу цмидсизлик щям шаирин шяхси
вязиййяти вя алданышларындан, щям дя йашадыьы эцнлярин
цмуми аб- щавасындан иряли эялирди. Бцтцн бунларын
мянтиги нятиъяси иди ки, бир чох ъящятдян “Ялващи-
Məhəmməd Hadi və mətbuat
411
интибащ” поемасынын ümumi ruhu ilə yaxından səsləşən və
vərəqə şəklində çap olunan “Ей заваллы бяшяр” шеiриндя о
йазырды:
Ялинля тянэ гылдын башына бу енли дцнйаны,
Йахыб йандырдын, ей бядбяхт, бу эцлшянли дцнйаны!
… Дямирлярдян йаратдын дuзяхяндам аляти- ъянэи,
Мязарыстаня дюндярдин нечин бу шянли дцнйаны?(379,
330)
.
Инсанларын
бу
“эцняшли,
шянли”
дцнйаны
мязарыстана дюндярдиклярини, онларын йахшы вя бяд
ямяллярини görən M. Щади sual edir: İнсан эцлшяни
мязарыстана
дюндярмякдянся,
мязарыстаны
эцлшяня
дюндяря билмязми? Cavabı aydındır: - Биляр, бунун цчцн о,
йатмыш виъданыны ойатмалы вя онун сясиня гулаг
асмалыдыр. Шаир тясадцфян демир ки:
Нечин эуш етмяйирсян, ей бяшяр, фярмани- виъданы,
Насыл ляззятлянирсян, сюйля, ган тюкмякдян, ей фани?
Бу хислятля, ямин ол, дилбяри- амалы эюрмязсян,
Кечяр
юмрцн
гаранлыг,
пяртюви-
игбалы
эюрмязсян(379, 330).
Бу артыг məsləhət yox, чаьырышдыр: İнсанлыг
уьрунда, ишыглы арзулар, сцлщ вя ямин- аманлыг уьрунда
мцбаризяйя чаьырыш.
Şairin “Ədəbi sütunlar” rubrikası altında “Azərbaycan”
qəzetində dərc etdirdiyi “Qürbət ellərdə yadi-vətən: Karpatda
ikən” əsəri 1916-cı ildə müharibə illərində Ensteri şəhərində
yazılsa da, müəllif onu yalnız Bakıya qayıdandan sonra çap etdirə
bilmişdir. “Son dərəcə güclü lirizmə malik olan”(38, 44) üç
hissəlik bu şeir qəzetin 1918-ci il nömrələrində dərc olunmuş(368,
N 45, 47, 55) və kitablarına da daxil edilmişdir(379, 315-319).
Qürbətdə vətən həsrəti ilə yazılmış bu şeirdə Qafqaz və onun
gözəllikləri xatırlanır və şairin vətənə dönmək arzuları əsərin əsas
leytmotivini təşkil edir.
Dostları ilə paylaş: | 
