Islam qəribli

Məhəmməd   Hadi  və   mətbuat 

 

 

397 

митингдя  вяъдя  эялиб  мцбалиьяли  шякилдя  демишдир: 

“Мярщаба,  ей  щцриййятли  Русийа!  Мярщяба,  ей 

ъумщуриййяти  -  ам!  Салам  ялейк,  ей  щцриййятли  Русийа! 

Салам ялейк ей щцрр Русийанын азад оьлуллары! Бу мцбаряк 

сяня юзц иля бярабяр гаранлыг Русийайа бир ишыг эятирди. 

Бу  ишыг  щцррриййят  ишыьыдыр”.  О,  нитгини  ашаьыдакы 

шеiрля битирмишди: 

Щярарятинля йаша, ей щяйати- щцриййят! 

Сянинля кясб едяъякдир бу миллят цлвиййят. 

Сянинля ъанланаъагдыр гцлуби- миллятимиз, 

Сянинля йох олаъаг дилляри тутан зцлмят. 

Сянин фцйузин иля рущuмuз чичякляняъяк, 

Сянинля парлайаъыгдыр шцкуфейи- фикрят. 

Гаранлыьын ишыьы, ъанларын щярарятисян, 

Сюзцн хцласяси: миллятлярин сяадятисян!(359, N 210). 

Мялумдур  ки,  M.  Щадинин  бюйцк  ъошqунлугла 

“миллятлярин сяадяти” адландырдыьы феврал ингилабындан 

сонра Русийада икищакимиййятлик йаранды вя щакимиййят 

башына  кечмиш  либерал  буржуазийа  йеня  дя  мцщарибяни 

давам етдирди. 

Yeri 

gəlmişkən, 

burada 

bir 

məsələ 

barədə 

də 

mülahizələrimizi  bildirmək  istəyirik.  Шaир-  ядябиййатшцнас 

Аббас  Абдулла  “Азярбайъан-  Украйна  ядяби  ялагяляри” 

китабында  Биринъи  империалист  мцщарибясинин  M.  Щади 

дцнйаэюрцшцндя  ъидди  бир  тябяддцлат  йаратдыьыны 

сюйляйир вя йазыр: “Ялващи- интибащ”, “Хабэащи-мювта”, 

“Илщамати-ямват”,  “Язщари-яфкар”,  “Йади-вятян”  вя  с. 

ясярляриндя  шаир  Украйна  торпаьында  эюрдцклярини  одлу 

бир  дилля  тясвир  едир”(1,  90-91).  Мцяллиф  йанылыр. 

Йухарыда адлары чякилян ясярлярин бязиляри мцщарибядян 

яввял,  бязиляри  иля  M.  Щади  ъябщяйя  эетмямишдян  габаг 

йазылыб  чап  едилмишди  вя  бу  ясярлярин  ня  Дцнйа 

мцщарибясиня, нядя Украйна торпаьына аидиййаты йохдур. 

---

İslam  Qəribli 

 

 

398 

“Ялващи- интибащ” (Шярг иля  Гярби  мцгайися) 1914-

ъц  илдя  йазылмыш,  вярягя  щалында  чап  олунараг  Бакынын 

кцчяляриндя сатылмышдыр. 10 бянд вя 140 мисрадан ибарят 

бу ясярдя сющбят мцщарибядян, Украйна торпаьындан йох, 

цмумиййятля Шяргля Гярбдян эедир вя Гярб аляминин Шярг 

аляминдян  цстцн  олан  ъящятляриндян  бящс  олунур  (379,  

292-295). 

“Язщари-  яфкар”  шеiри  мцщарибядян  хейли  яввял 

йазылмыш, “Игбал” гязетинин 16 феврал 1914-ъц ил 586-ъы 

нюмрясиндя чап олунмушдур (309,  N 586). 

Мцяллифин  айрыъа  шеiрляр  кими  тягдим  етдийи 

“Хабэащи-мювта”  вя  “Илщамати-  ямват”  яслиндя  бир 

шеiрдир.  Бакыда  йазылмыш,  1914-ъц  ил  августун  28-дя 

“Игбал”да дяръ олунмушдур. 

“Йади-  вятян”я  эялдикдя  ися  “Bəsirət”  qəzetində  dərc 

olunan  бу  шеiр(5  iyul  1914-cü  il,  N  11)  1914-ъц  илдя  Бакыда 

чап олунан “Ешги- мющтяшям” китабында da верилмишдир. 

Ясярдя  Ширван  торпаьы  вя  бу  торпаьын  йетирдийи 

сяняткарлар йад едилир. 

Дцздцр,  М.Щади  мцщарибя  илляриндя  вятянин  йад 

мягсяди иля ясяр йазмышдыр, лакин бу “Йади-вятян” шеiри 

дейил,  “Гцрбят  еллярдя  йади-вятян”  şeiridir  ки,  шаир 

ъябщядян  гайыдандан  сонра  бу  ясяри  щисся-щисся 

“Азярбайъан” гязетиндя чап етдирмишдир (368,  N 45, 47). 

1915-ъи  илин  гышында  йазылsa  da  yalnız  1919-cu  ildə  

Zülfüqar bəy Hacıbəylinin sahibi-imtiyazı və Əil Abbas Müznibin 

redaktoru  olduğu  “Övraqi-nəfisə”  qəzetində  dərc  olunan 

“Мейдани – щярб хатиряляримдян” шеiри(“Övraqi-nəfisə”, 17 

aprel  1919-cu  il,  N  2)  şairin  bilavasitə  döyüş  səhnələrinin 

müşahidəsi ilə  yazılmış  əsərlərindəndir. Бу ясяри шярти олараг 

ики  щиссяйя  бюлмяк  мцмкцндцр.  Биринъи  щиссядя  шаир 

матям  сясляри  учмагда  олан  Карпат  елиндяки  мцщарибя 

сящнялярини,  од  иля  дямирин  йаьмуруну,  гарлы  гышын  да 

бу  юлцм-диримля  санки  дилбир  олмасыны  сюйляйир.  Илк 

---

Məhəmməd   Hadi  və   mətbuat 

 

 

399 

бахышда  еля  эюрцнцр  ки,  эюрдцйц  дящшятляр  шаирин 

цмидлярини  бцсбцтцн  алт-  цст  етмишдир.  Яслиндя  ися 

вязиййят  бир  гядяр  башгадыр.  Шеiрин  икинъи  щиссясиндя 

дейилир:  

Фярйади-шитадя эцляъякдир йеня эцлшян. 

Торпаг гуъаьы олса да инсанлара мядфян.  

Гыш, йай вя бащар щям эедяъяк, щям эяляъякдир,  

Эцлляр йеня ящмяр додаьиля эцляъякдир.  

Бцлбцл ютяъяк, эцл  эцляъяк, парлайаъагдыр,  

Янщар ахаъаг, сясляняъяк, чаьлайаъагдыр (379,  296).

  

Эюрцндцйц  кими,  шаир  инаныр  ки,  дцнйаны  ган 

ичиндя  боьмаг  мцмкцн  олан  иш  дейил.  Фялакятляря  дцчар 

олан  алям  йеня  абад  олаъаг,  харабалыгларын  йериндя 

имарятляр    уъалаъаг,  тябият  яввялки  эюзяллийи  иля 

ъилвяляняъякдир. 

Мцщарибяйягядярки 

шеiрляринин 

яксярриййяти цчцн сяъиййяви олан эяляъяйя инам мотивляри 

бу шеiрдя дя ясас лейтмотивдир вя бу бир даща сцбут едир 

ки,  M.  Щади  бядбинляшдийи  анларда  беля  инамыны 

итирмир. 

   

 

       **** 

 

Qeyd etdiyimiz kimi, M. Hadi müharibəyə  gedəndən sonra 

da “Bəsirət” qəzeti ilə əlaqələrini üzməmiş, cəbhədə qələmə aldığı 

əsərlərin bəzilərini Bakıya – Hacı İbrahim Qasımova göndərmiş, o 

da öz növbəsində bu yazıları qəzetin səhifələrində dərc etdirmişdir 

ki,  bunlar  da  sənətkarın  məqalə  və  xatirələrindən  ibarətdir. 

Qəzetin 1915-ci il may ayının 2-də çıxan 43-cü nömrəsində dərc 

olunan  “Sərgüzəşti-səyahətimdən  bir  yarpaq”  əsəri(337,    N  43) 

adından göründüyü kimi bir memuar, xatirə nümunəsidir. Yazının 

ilk:  “Qardaşım  Hacı  İbrahim!  Sənə  ilk  məktubumu  Stanislav 

şəhərindən  göndərmişdim.  Bu,  ikinci  namədir  ki,  göndərirəm”,- 

cümlələrindən  analşılır  ki,  bu  yazı  M.  Hadinin  H.  İ.  Qasımova 

göndərdiyi ikinci yazıdır.  

 

Birinci məktubdan fərqli olaraq M. Hadi bu yazını onun öz 

sözləri  ilə  desək:    “Sevgili  “Bəsirət”  qəzetəsində  dərc  edilmək 

---