Məhəmməd Hadi və mətbuat
391
ibarətdir. Şahtaxtinski cənablarının sədarətində həmən noyabr
ayının birində məhəli-məmuriyyətlərinə Surenli qəzasına azim
oldular”(352, N 34). Müəllif daha sonra qeyd edir ki, “Axırıncı
məlumata görə Surenli uyezdində müsəlman köylərində
pənahəndə olan zavallı qaçqınların halı ürəkyandırıcı və pək
fənadır”(352, N 34). Xəbərin sonunda müəllif belə bir arzusunu
dilə gətirir ki, Bakı və İrəvan xeyriyyə cəmiyyətləri ilə yanaşı
digər millətsevərlər də qaçqınların halına acımalı, onları
düşdükləri fəlakətdən qurtarmaq üçün vətəndaşlıq və dindaşlıq
vəzifələrini yerinə yetirməlidirlər.
M. Ə. Rəsulzadənin redaktorluğu ilə çıxan “Açıq söz” qəzeti
Bu müxbir məktubunda diqqəti cəlb edən başlıca cəhət M.
Hadinin “Aşıq söz”qəzetinin xüsusi müxbiri sifəti ilə çalışmasıdır.
Doğrudur, müharibəni Ukrayna və Polşa torpaqlarında keçirən
M. Hadinin İrəvan quberniyasından Bakıya, “Açıq söz” qəzetinə
məktublar yazması bir qədər inandırıcı görünmür. Amma fakt
faktlığındadır ki, qəzetdə “M. Hadi” imzası ilə yuxarıda qeyd
etdiyimiz məqalə-xəbər dərc olunmuşdur. Bu da ola bilər ki, M.
Hadi türk, yaxud rus mətbuatında Van, Alışkərd və Malazkirddən
İrəvana pənah aparan müsəlman qaçqınları barədə məlumatlara
rast gəlmiş, bu məlumatlar əsasında yazdığı xəbəri Bakıya
göndərmişdir.
M. Hadinin 14 iyul 1916-cı ildə Ukraynanın Qorodniko
şəhərində yazıb Bakıya göndərdiyi və “Dilək ölməz” adlanırdığı
şeir M. Hadi poeziyasında az təsadüf olunan heca vəznində
İslam Qəribli
392
yazılmışdır(352, N 20). On bir bəndlik çox anlaşıqlı dildə yazılan
bu şeir qəzetdə olduğu kimi “Seçilmiş əsərlər”də öz əksini
tapmışdır(379, 300-301). Müharibə meydanında yazılan bu şeirdə
müharibə əhvali-ruhiyyəsindən əsər-əlamət yoxdur. Nəğmə təsiri
bağışlayan bu lakonik şeir əslində ümid və diləyin tərənnümüdür.
Yeddi hecalı şeirin səkkiz bəndi(1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11) a a b a
şəklində bayatı kimi, üç bəndi isə(8, 9, 10) abcb şəklində
qafiyələnmişdir. Nümunə üçün bir neçə bəndə diqqət edək:
Yüksək dilək, ay dilək,
Aydın dilək, Ay dilək,
Yolçuyuz, yol üstünə,
ĠĢığını yay, dilək.
Səninlə gözlər gülər,
Alınlar, üzlər gülər,
Hansı dodağa qonsan,
Ağızda sözlər gülər.
Bu ağır yük çəkilməz,
Bu acılar içilməz,
Sənsiz, a parlaq dilək,
Qaranlıqlar keçilməz.
Dirilik qararanda,
Onun gündüzü sənsən.
Biz ağlardıq həmiĢə,
Güldürən bizi sənsən.
Məyus olma, amandır,
Məyus olmaq yamandır,
Qorxaq diləksiz yaĢar,
Millətim qəhrəmandır(381, 300-301).
****
1917-ci ildə M. Hadi Pruskurov şəhərindən Bakıya –
“Sovqat” qəzeti redaksiyasına bir neçə şeir göndərmiş və qəzet
Məhəmməd Hadi və mətbuat
393
böyük məmnuniyyətlə həmin əsərləri çap etmişdi. Bu şeirləri
nəzərdən keçirərkən bir daha şahidi oluruq ki, mцщарибя
мейданларында эюрдцйц аъы щягигятляр, “бцтцн мейдан,
щярбц зярб олан йерляр, сулар, эюйляр” шаирин цряйиня бир
ох кими санъылыр, о гцссялянир, ясябиляшир, мцщарибяйя
лянятляр йаьдырыр, лакин инсана, онун гцдрятиня инамыны
итирмир.
Фикримизин тясдиги цчцн M. Щади лирикасынын
парлаг инъиляриндян бири- “Гыш эцнляриндя одлу
фяьанлар” шеiриня(353, N 120) диггят едяк. 16 yanvar 1917-
ci ildə yazılmış, “Ədəbi səhifələr” rubrikası ilə sərlövhədən sonra
“Hərbzadələr” qeydi verilmiş bu şeir şairin “Seçilmiş əsərləri”nə
düşsə də, şeirin nəşr olunduğu mətbuat orqanı səhv olaraq
“Bəsirət” qəz.., yanvar 1917, N 137” şəklində göstərilmişdir(381,
433).
Кяскин иттищамедиъи рущда олан бу шеiрдя эюзляри
гаршысандакы фялакятляри сейр едян шаир цзцнц
бяшяриййятя тутараг цсйанкар сясля дейир:
Имарятляр ичиндя яйляшянляр бир утансынлар-
Йери, йурду, йувасы хак иля йексан оланлардан! (379,
302).
Шаир цряйи йана- йана тякид едир ки, имарятлярдя
йашайанлар сярgярдан эязянлярин, тохлар аъларын
щалындан аэащ олмалы, сярвят сащибляри билмялидирляр
ки, сяфалят эирдабында ня гядяр црякляри ал- ган олан вар.
Нядир милли мящяббят ганмайанларымыз да
гансынлар,
Сяханы кясмясинляр бир сцрц бинан оланлардан! (379,
303)
.
M. Hadinin kitablarına düşməyən “Qardaş sevgisi” şeri 20
yanvar 1917-ci ildə Proskurov şəhərində yazılmışdır(354, N 126).
Türk şairi Tofiq Fikrətin: “Qan qardaşı, can qardaşı, yol qardaşıyız
biz!” misrası epiqraf kimi verilmiş bu şeir insanları mərhəmətə
çağırış niyyəti ilə qələmə alınmışdır. “Günün tələbi nədir və
