İsmayil haciyev

 
179 
 
Heydər Əliyev Muxtar Respublikada hərbi qurucu-
luq  məsələlərinə  xüsusi  diqqət  yetirirdi.  Onun  birbaşa 
rəhbərliyi  altında  Naxçıvandakı  75-ci  motoatıcı  divizi-
yasının,  41-ci  sərhəd  qoşunları  dəstələrinin  komandan-
lıqları  ilə  aparılan  danışıqlar  nəticəsində  həmin  hərbi 
hissələr dinc şəraitdə onlara aid olan silah-sursatı təhvil 
verərək muxtar respublika ərazisindən yola salındı. Bun-
dan  sonra  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  müdafiə 
imkanları artdı, Naxçıvanın müdafiəsi daha da möhkəm-
ləndirildi. 
 
1992-ci  il  sentyabrın  29-da  Naxçıvan  Muxtar  Res-
publikası  ərazisində  Azərbaycan  milli  ordusunun  və 
Azərbaycan  Milli  Sərhəd  Qoşunlarının  hissələri  fəaliy-
yətə başladılar. 
 
Beləliklə, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məc-
lisinin  Sədri  Heydər  Əliyevin  rəhbərliyi  ilə  keçən  əsrin 
90-cı  illərin  əvvəllərində  Naxçıvanda  müdafiə  və  hərbi 
quruculuq sahəsində həyata keçirilmiş tədbirlər bölgənin 
düşmən  əlinə  keçməsinin  qarşısını  aldı,  ictimai-siyasi 
vəziyyətin  sabitləşməsinə,  əmin-amanlığın  möhkəmlən-
məsinə əsaslı təsir göstərdi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
180 
 
 
 
 
 
 
 
 
NƏTİCƏ 
 
 
Aparılmış  tədqiqat  zamanı  aşkar  edilmiş  tarixi  fakt-
ların  və  hadisələrin  təhlili  aşağıda  qeyd  olunan  nəticələri 
əldə etməyə imkan vermişdir.  
 
Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini bərpa edənə qə-
dər  erməni  millətçilərinin  xalqımıza  qarşı  törətdikləri 
soyqırımı,  deportasiya  və  qaçqınlıq  bəlaları  barədə  məlu-
matların  dilə  gətirilməsi,  öyrənilməsi,  qiymətləndirilməsi 
və  bunların  dünya  ictimaiyyətinə  çatdırılması  mümkün 
olmamışdır.  
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  18  dekabr 
1997-ci  il  tarixli  “1948-1953-cü  illərdə  Azərbaycanlıların 
Ermənistan  SSR  ərazisindəki  tarixi-etnik  torpaqlarından 
kütləvi  deportasiyası  haqqında”  və  26  mart  1998-ci  il  ta-
rixli  “Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında”  fərmanları 
imkan vermişdir ki, ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı 
törətdikləri vəhşiliklər araşdırılsın, bunlar  barədə tədqiqat 
əsərləri  yazılsın  və  əldə  edilmiş  məlumatlar  dünya  icti-
maiyyətinə çatdırılsın.  
 
Araşdırmalar nəticəsində ermənilərin mənşəyi, yaşa-
dıqları coğrafi ərazi haqqında doğru-düzgün məlumat əldə 
edildi.  Tarixi  qaynaqlar  onların  özlərini  hay  adlandırdıq-
larını göstərsə də, ermənilərlə hayların eyni etnos olmadığı 

---

 
181 
bəlli olur. Onlar friqlərin bir qolu olmuş, Balkanlardan Ki-
çik Asiyaya, oradan Van ətrafına və XV əsrin ortalarından 
isə İrəvan ərazisinə gəlmişlər. II Tiqranın yaratdığı erməni 
dövləti  qısa  müddətdə  mövcud  olmuş,  sonra  isə  İranla 
Roma arasında bölüşdürülmüşdür.  
 
Ermənilərin  Qafqaza  kütləvi  şəkildə  köçürülməsi 
XIX əsrin 30-cu illərinə təsadüf edir. Çar Rusiyasının Qaf-
qaz  siyasətində  və  Azərbaycanın  işğal  edilməsində  ermə-
nilərin  “müstəsna”  rolu  olmuş  və  bu  xidmətlərinin  müqa-
bilində  sonradan  Ararat  Respublikasını  yarada  bilmişlər. 
Ermənistan dövləti qədim Azərbaycan torpaqlarında yara-
dılmış,  sonrakı  illərdə  Azərbaycanın  yeni  ərazilərini  ələ 
keçirmişlər. XX əsrin əvvəllərində olduğu kimi, ermənilər 
həmin  əsrin  sonlarında  da  ərazilərimizin  müəyyən  hissə-
lərini havadarlarının köməyi ilə işğal edə bilmişlər.  
 
Araşdırılan mövzu indiki dövrdə çox aktual olduğun-
dan bu mövzunun daha da təkmilləşdirilməsinə və inkişaf 
etdirilməsinə  böyük  ehtiyac  vardır.  Çünki  nə  qədər  ki, 
mənfur  qonşularımız  Azərbaycan  dövlətinə  qarşı  öz  ərazi 
iddialarından əl çəkməyiblər, Azərbaycan torpaqları hesa-
bına  öz  ərazilərinin  genişləndirilməsi  istəkləri  müxtəlif 
formalarda özünü büruzə verəcəkdir.  
 
Azərbaycan  Respublikası  günü-gündən  sürətlə  inki-
şaf  edir.  Öz  iqtisadi  potensialını  və  hərbi  gücünü  artırır, 
beynəlxalq  nüfuzu,  dünya  siyasətində  fəal  mövqe  tutması 
ilə diqqəti cəlb edir. Təsadüfi deyildir ki, ümummilli lider 
Heydər  Əliyev  demişdir:  “Azərbaycan  Respublikası  öz 
torpaqlarını  qorumaq  üçün  böyük  potensiala  malikdir. 
Onun ən böyük potensialı-bizim vətəndaşların öz Vətən-
lərinə  olan  sədaqəti  və  məhəbbətidir.  Bu  hislər  xalqı-
mızın tarixi qəhrəmanlıq ənənələri ilə doğulmuşdur...”.  
 

---

 
182 
 
 
 
 
 
 
 
İSTİFADƏ EDİLMİŞ MƏNBƏ VƏ 
ƏDƏBİYYATLAR 
 
I. Arxiv sənədləri və mənbələr 
 
-
 
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Dövlət Arxivi (ARMDA). 
f.100, siy.2, iş 791. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.894, siy.4, iş 64-66. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.894, siy.10, iş 80-101. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.896, siy.2, iş 3-5. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  MDA.  f.970,  siy.1,  iş  10-11, 
57, 65, 104, 113, 142, 161, 227-229. 
-
 
Azərbaycan Respublikası MDA. f.2898, siy. 1, iş 15. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İşlər  İdarəsinin 
Siyasi sənədlər Arxivi (ARPİİSSA). f.276, siy.9, iş 41. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İİSSA.  f.  277, 
siy. 2, iş 57-58. 
-
 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İİSSA.  Surət 
fondu. 
-
 
Azərbaycan  tarixi  üzrə  qaynaqlar.  Bakı:  Azərbaycan 
Universiteti nəşriyyatı, 1989, 328 s. 
-
 
Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə. Bakı: “Elm”, 
1990, 384 s. 
-
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Dövlət  Arxivi  (NMRDA). 
f.32, siy.1, iş 22. 
-
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası DA. f. 314, siy. 1, iş 18-

---