iltardə qazlaşdırma prosesi çox sürətlə aparıldı və muxtar respubli-
kada əhalinin və təsərrüfat subyektlərinin qazla təchizatı başa çat-
dırıldı. 2011-ci ilin yanvarmadək 220 yaşayış məntəqəsində 78157
rıənzil qazlaşdırılmış, pulsuz olaraq mətbəx sobaları verilmiş, qaz
sayğacları quraşdırılmışdır.
2.8. Əhalinin sosial müdafiəsinin təmin edilməsi
Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif
" "alıbovun rəhbərliyi ilə görülən işlər, həyata keçirilən tədbirlər, qa-
zanılan uğurlar və uğurlardan insanlarm sosial vəziyyətlərinin yax-
şılaşdırılması, yaşayış şəraitinin yüksəldilməsinə yönəldilən tədbirlər
insanları razı salır, onlarm fəal mövqe tutmalarına, Naxçıvanm hər-
tərəfli inkişafına səbəb olur. 1995-2010-cu illərdə muxtar respubli-
jcada əhalinin sosial müdafiəsini təmin etmək sahəsində bir sıra
tədbirlər həyata keçirilmişdir. İşçilərin aylıq əməkhaqqmm və gəlir-
lərinin artırılmasma, onlarm sosial müdafiəsinə diqqət artırılmışdı.
Naxçıvan M R-də iqtisadiyyatm müxtəlif sahələri üzrə muzdla işlə-
yənlərin orta aylıq əməkhaqqı 1998-ci ildə 163,2 manat təşkil etmişdi
ki, bu da 1995-ci ildəki müvafiq göstəricidən 83,7 manat və ya 2,1
•ləfə yüksək idi. 2005-ci ildə sənayedə işləyənlərin nominal əmək-
haqqı 221 manat, tikintidə 301 manat, nəqliyyatda 210,9 manat, ra-
bitədə 220,2 m anat təşkil etmişdi ki, bu da 1995-ci ildəkindən 2,2
dəfə yüksək idi. 2005-ci ildə 2000-ci ilə nisbətən əhalinin nominal pul
gəlirləri 2,7 dəfə, adam başm a düşən pul gəliri isə 2,6 dəfə artmışdı
[23, s. 65].
Görülən məqsədyönlü tədbirlər əhalinin rifahınm və gəlirlə-
rinin yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. 2009-cu ildə bir işçiyə hesablan-
mış orta aylıq əməkhaqqımn məbləği 2008-ci ilə nisbətən 15,8 faiz
çox olmuşdur. 2010-cu ildə o rta aylıq əməkhaqqınm məbləği 303
manat olmuşdu. Ümumiyyətlə, 1994-cü illə müqayisədə 2009-cu ildə
əhali gəlirlərinin həcmi 36 dəfə artaraq 25,6 milyon manatdan 913,4
milyon m anata çatmışdır [27,s. 26].
İnsanlarm tələbatlarını ödəmək üçün bu gün muxtar respub-
likada 108 növdə, 319 çeşiddə ərzaq, 184 növdə, 461 çeşiddə qeyri-
ərzaq olmaqla, cəmi 292 növdə, 780 çeşiddə məhsul istehsal olunur
129
[15, 2011, 29 yanvar]. Istehsal olunan 89 növdə ərzaq, 158 növdə
qeyri-ərzaq olmaqla, cəmi 247 növdə məhsula olan tələbat tamamilə
yerli istehsal hesabma ödənilir.
Muxtar respublikada pensiyaçı və müharibə əlillərinin, şəhid
və aztəminatlı ailələrin sosial-müdafiəsinə diqqət xeyli artırılmışdır.
2000-ci ildə muxtar respublikada 52254 pensiyaçı var idi. Onlar hər
cür diqqət və qayğı ilə əhatə olunmuş, aztəminatlı və sosial müda-
fiəyə ehtiyacı olan vətəndaşlara da qayğı göstərilmişdir. Əvvəlki il-
lərdə olduğu kimi, 2009-cu ildə də müharibə və hərbi əlillərdən,
veteranlardan 50 nəfərinə “Tavriya” markalı avtomobil, 152 nəfərə
isə müxtəlif sanatoriya və pansionatlara göndəriş verilmişdir. 2009-cu
ildə ailələrə 3 milyon 447 min m anatdan artıq ünvanlı dövlət sosial
yardımı ödənilmişdir [27, s. 35]. Beləliklə, muxtar respublikada apa-
rılan məqsədyönlü iqtisadi və sosial siyasət əhalinin rifahımn da-
vamlı yüksəlişinə əsaslı zəmin yaratmışdır.
M uxtar respublika iqtisadiyyatmda əldə olunmuş sabit artım
tempi səmərəli məşğulluğun təşkili və yeni iş yerlərinin yaradılması
üçün də əlverişli mühit formalaşdırmışdır. 2000-2005-ci illər ərzində
məşğulluq mərkəzləri tərəfindən 6915 nəfər işlə təmin olunmuşdur
[23, s. 65]. Sonrakı illərdə bu məsələyə daha böyük diqqət yetirilmiş-
dir. 2006-cı ildə 8044 yeni iş yeri, 2007-ci ildə 5827,2008-ci ildə 6434,
2009-cu ildə isə 4742, 2010-cu ildə 3556 yeni iş yerləri açılmışdır.
Ümumiyyətlə, 1995-2010-cu illərdə 64 mindən çox yeni iş yeri yara-
dılmışdır. Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin 30
may 2007-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Naxçıvan Muxtar
Respublikasında Məşğulluq Strategiyasmın həyata keçirilməsi üzrə
Dövlət Proqramı (2007-2010-cu illər)” müvəfəqiyyətlə yerinə yetiril-
mişdir.
M uxtar respublika sakinlərinin mənzil-məişət şəraitinin yax-
şılaşdırılması, içməli su ilə təchizatı məsələsinə də xüsusi əhəmiyyət
verilmişdir. Bu illərdə muxtar respublikanm əhalisi 70 min nəfər art-
mışdır. 1991-2000-ci illərdə muxtar respublikada 152,9 min kv metr
mənzil sahəsi tikilmişdi. 2007-ci ildə muxtar respublika əhalisi 66,6
min kv metr yaşayış evləri inşa etmişdir. 2010-cu ilin altı aymda əha-
linin şəxsi vəsaiti hesabına 130,5 min kv metr yaşayış sahəsi istifa-
dəyə verilmişdir. Son illərdə inzibati, sosial və yaşayış binalarmm
130
təmirinə, yenidən qurulmasına, su, istilik və kanalizasiya sistemləri-
nin dəyişdirilməsinə və çəkilməsinə çox böyük diqqət yetirilmişdir.
2003-cü ildə dövlət, ictimai və mənzil-tikinti kooperativləri mənzil-
lərinin su kəməri ilə təminatı 94 faiz, mərkəzi istilik sistemi ilə təmi-
natı 81,1 faiz, qaz kəməri ilə təminatı 92 faiz, kanalizasiya ilə
təminatı 91,2 faiz olmuşdur.
Naxçıvan M uxtar Respublikasmm, onun şəhər, qəsəbə və
çoxsaylı kəndlərinin böyük əksəriyyətinin su sistemi tamamilə yeni-
dən qurulmuş, əsaslı təmir işləri görülmüşdür. Şərur-Naxçıvan su
kəməri bərpa edilmiş, Naxçıvan şəhərinə yeni su xətti çəkilmiş, Or-
dubad şəhərinin su xətti bərpa edilmişdir. Onlarla kəndə (Nehrəm,
Sirab, Bənəniyar, Qarababa, Göydərə, Əlincə, Xoşkeşin, Xanəgah,
Ərəfsə, Əylis, Düylün və b.) içməli su xətti çəkilmişdir. 1993-2001-ci
illərdə rayonlarda 32 su nasos stansiyası tikilmiş, çoxlu sayda sub-
artezian quyuları qazılmışdır. Əhalinin içməli suya və suvarma su-
yuna tələbatmı ödəmək üçün son illərdə 148 nasos stansiyası
qurulmuş, 331 subartezian quyusu qazılmışdır. 2000-2005-ci illərdə
Şərur, Babək, Ordubad, Culfa, Kəngərli və Şahbuz rayonunun 18
kəndinə (Tənənəm, Qaraxanbəyli, Çalxanqala, Qabıllı, Parağa,
Dəstə, Zeyvə, Aşağı Yaycı, Bulqan, Tumbul, Qarabağlar, Yuxarı
Əylis və s.) içməli su xətləri çəkilmiş, kəhrizlər bərpa edilmişdir. 2009-cu
il ərzində 14 nasos stansiyası, 22 subartezian quyusu və 22 kəhriz is-
tifadəyə verilmişdir.
2.9. Ekologiya və yaşıllaşdırma tədbirləri
M uxtar respublikada təbii meşə ehtiyatlarmın az olması, son
illərdə sənaye potensialmın inkişafı, yeni istehsal müəssisələrinin fəa-
liyyətə başlaması, keçən əsrin 90-ct illərində muxtar respublikanm
blokadaya düşməsi nəticəsində yanacağm çatışmaması ucbatmdan
ağaclarm kütləvi şəkildə qırılması muxtar respublikanm ekologiya-
sma ciddi ziyan vurdu. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Naxçı-
van M uxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri işləyərkən təbiətə
dəyən ziyanm aradan qaldırılması üçün ardıcıl tədbirlər müəyyən-
ləşdirmiş, yaşıllaşdırma aylığınm keçirilməsini taleyüklü məsələ kimi
irəli sürmüşdür.
131
Dostları ilə paylaş: |