“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər

55 

 

 

III  Fəsil.  Qloballaşma  şəraitində  İsrail-Fələstin  münaqişəsinin  yeni 

mərhələsi 

 3.1 ABŞ-ın Fələstin Siyasəti 

       ABŞ  İkinci  Dünya  Müharibəsinə  qədər  Yaxın  Şərqə  xüsusi  bir  maraq 

göstərməmişdir.Region  ilə  ikitərəfli  əlaqələri  daha  çox  özəl  şirkətlərin  və 

təşkilatların  ticarət  təmasları  şəklində  olmuşdur.  Osmanlı  torpaqlarını  gizli 

razılaşmalarla  aralarında  paylaşan  İngiltərə  və  Fransa  kimi  bu  torpaqlara 

istiqamətli  tələbi  olmamışdır.  Ayrıca  İngiltərənin  Fələstində,  Yəhudi  Yurdu 

qurulmasına  istiqamətli  şərhi  olan  Balfour  Deklarasyonu'na  da  ABŞ-ın  heç  bir 

qatqısı  olmamışdır.  Lakin  Amerika  Konqresinin  Balfour  Bəyannaməsini  təsdiq 

etməsi  Yəhudilərə,  Fələstində  bir  Yəhudi  Yurdu  qurulması  istiqamətində  dəstək 

verdiyini  göstərmişdir.  Birinci  Dünya  Müharibəsindən  sonra  ABŞ,  İngiltərənin 

Yaxın  Şərqdə  atdığı  addımları  dəstəkləmiş,  Fələstinin  İngilis  mandatı  altına 

girməsinə  qarşı  çıkmamıştır.

122

  İkinci  Dünya  Müharibəsi  sonrası  yaranan  yeni 

dünya,  ABŞ-ın  Yaxın  Şərqə  olan  marağının  artmasıyla  nəticələnmişdir.  Ayrıca 

Yəhudilərin  döyüş  əsnasında  soyqırıma  uğramaları  Yəhudi  lobbisini  hərəkətə 

keçirmiş,  təsirli  fəaliyyətlərdə  etmişdir.  ABŞ  Xarici  İşlər  Nazirliyi,  Fələstin 

məsələsinə ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki strateji maraqları və neft baxımından olduğuna 

Ərəb fikirləri istiqamətində bir mövqe təyin etmişdir. Fələstin məsələsi ilə əlaqədar 

olaraq  bu  dövrdə  müxtəlif  Ərəb  liderləri  ilə  ABŞlı  səlahiyyətlilər  arasında 

danışıqlar edilmiş olsa da ABŞ-ın dəqiq bir Fələstin siyasəti meydana gətirdiyini 

söyləmək  mümkün  deyil.  ABŞ-ın  problemə  tam  mənasıyla  müdaxil  olması, 

İngiltərənin  Fələstin  mandatını  BMT-yə  devrettikten  sonra  gerçekleşmiştir.

123

 

İngiltərənin Fələstini BMT mandatına buraxmasının ardından ABŞ, BMT Fələstin 

Xüsusi  Komitəsi  (UNSCOP)  qurulmasını  təmin  etmişdir.  Yaradılan  Komissiya, 

Fələstində  Ərəb  və  Yəhudi  Dövləti  olmaq  üzrə  iki  ayrı  dövlət  qurulmasını  təklif 

                                                           

122

 Türel Yılmaz, Uluslararası Politikada Ortadoğu: Birinci Dünya Savaşından 2000’ 

123

 Ekrem Karakoç, ABD’nin Fələstin Politikası, Fələstin: Çıkmazdan Çözüme, (Küre Yayınları, İstanbul: 2003), s. 106 

---

56 

 

 

etmiş  və  Komissiyanın  qərarı  BMT  Baş  heyətində  qəbul  edilmişdir.  Qərarın 

müsbət  çıxması  üçün  ABŞ, qərarı bəlli  olmayan  dövlətlərə təzyiq  edərək  Fələstin 

məsələsində ilk dəfə aktiv rol almağa başlamışdır. İsrailin 14 May 1948 tarixində 

müstəqilliyini elan etməsinin ardından on bir dəqiqə sonra ilk tanıyan dövlət, ABŞ 

olmuştur.

124

  Həm  İsraili  həm  də  Ərəbləri  küstürmeme  siyasəti  izləyən  ABŞ-ın 

İsraili tanıma səbəbləri, ABŞ-da keçiriləcək Prezident seçkisi qayğısı, Yəhudilərin 

Avropada  soyqırıma  məruz  qalması  səbəbiylə  insani  səbəblər,  soyqırımdan  xilas 

Yəhudilərin  yüksək  işsizliyin  yaşandığı  ABŞ-da  mühacir  olaraq  alınmaq 

istenmemesi  kimi  faktorlar  təsirli  olmuşdur.  Bütün  bunlara  baxmayaraq  Amerika 

rəhbərliyində İsraili tanıma mövzusunda tam bir fikir birliyinin olduğunu söyləmək 

mümkün  deyil.  CIA,Baş  qərargah  Başçısı,  xarici  işlər  naziri  və  Xarici  İşlər 

Nazirliyi  Orta şərq mütəxəssisləri,bölgədə  belə bir dövlətin  Amerika  maraqlarına 

uyğun  olmayacağını  savunmuşlardır.

125

  Lakin  Prezident  Trumanın  razı  etmək 

mümkün  olmamışdır.  Buna  baxmayaraq  İsrailin  müstəqilliyi  sonrası  başlayan 

Ərəb-İsrail  müharibəsinə  ABŞ,  müdaxil  olmamağa  çalışmış  və  döyüşən  güclərə 

istiqamətli  silah  embarqosu  qoymuşdur.  İsrailin  1948-ci  ildə  qurulub  ABŞ-ın 

tanımasından  1953-ci  ildə  ABŞ-da  prezidentliyə  Eisenhowerin  gəldiyi  müddətcə 

qədər  Amerikanın  bölgəyə  istiqamətli  siyasəti  Arap-İsrail  qarşıdurmasını  bölgəyə 

yayılmadan həll etmək, bölgədəki sabitliyi təmin etmək, bölgədə ABŞ maraqlarını 

artırmaq  olmuştur.

126

  ABŞ-da  1953-də  iqtidara  Eisenhowerin  gəlməsiylə  İsraillə 

əlaqələr  dəyişməyə  başlamışdır.  Sovetləri  saxlanılmasına  siyasətinə  yönələn 

ABŞ,Yaxın  Şərqdəki  radikal  ünsürlərin  Sovyetlerle  əməkdaşlığı  qarşısını  almaq 

üçün İsrailə qarşı bir duruş sərgiləmişdir. Eisenhower rəhbərliyiylə İsrail arasında 

ilk  gərginlik  1953-cü  ildə  Banat  Yaqıp'ta  İsrailin  Kanal  yapımıyla  başlamışdır. 

Eisenhower,  kanal  inşaatının  dayandırılmasını  istəmiş  lakin  İsrail,  kanalın 

istehsalına  davam  edincə  ABŞ  tərəfindən  müxtəlif  sanksiyalara  məruz  qalmışdır. 

Xüsusilə İsrailə ediləcək 26.25 milyon dollarlıq iqtisadi yardımın dondurulmasının 

                                                           

124

 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s.124-125 

125

 Arı, Geçmişten Günümüze Ortadoğu…, s.137 

126

 Ekrem Karakoç, ABD’nin Fələstin Politikası, Fələstin: Çıkmazdan Çözüme,  (Küre Yayınları, İstanbul: 2003), s. 106 

---

57 

 

 

ardından  İsrail  kanal  istehsalını  dayandırmışdır.  Eyni  dövrdə  İsrail  ilə  ABŞ 

arasında  ikinci  əhəmiyyətli  böhranda  1956-ci  ildə  yaşanan  Süveyş 

Bunalımıdır.

127

Misir 

lideri 

Döyənəyin 

Süveyş  Kanalını  1956-ci  ildə 

millileştirdiğini elan etməsi üzərinə İngiltərə və Fransa yanlarına İsraili də alaraq 

Misirə hücum. Bu vəziyyət həm ABŞ-ın, həm də Sovetlərin reaksiyasını çəkmişdir. 

ABŞ  prezidenti  Eisenhower,  Misirə  hücum  əsnasında  İsrailin  işğal  etdiyi 

torpaqlardan  çəkilməsini,  çəkilməməsi  vəziyyətində  İsrailə  sanksiya  tətbiq  və 

BMT-nin sanksiya qərarlarını desteleyeceğini şərhinin ardından İsrail, işğal  etdiyi 

torpaqlardan  çəkilmək  məcburiyyətində  qalmışdır.  Süveyş  bunalımının  digər  bir 

əhəmiyyətli  nəticəsində  da  ABŞ-ın  bölgəyə  istiqamətli  yeni  bir  siyasəti  olan 

Eisenhower  doktrinası  olmuşdur.  Buna  görə  ABŞ,  bölgədə  Sovetlərin  təsirli 

olmasını maneə törətmək üçün çalışacaq, kommunist hücuma uğrayan Yaxın Şərq 

dövlətlərinə  iqtisadi  yardım  keçiriləcəkdir.  Bu  doktrinle  ABŞ,  Yaxın  Şərqdə 

İngiltərə  və  Fransanın  buraxdığı  boşluğu  dolduracağını  göstərmişdir.  Ayrıca  bu 

doktrinle ABŞ, Orta şərqin ən əhəmiyyətli ünsürlərindən biri olmuştur.

128

  Süveyş 

böhranından  sonra  ABŞ  Rəhbərliyində  İsrailə  qarşı  müsbət  düşüncələr  meydana 

gəlməyə  başlamışdır.  Gücünü  göstərən  İsrailin  bölgədəki  ömrünün  qısa  davamlı 

olacağına  dair  fikirlər  dəyişmişdir.  Orta  şərqdə  təsirli  bir  şəkildə  varlığını  ortaya 

qoymaq istəyən ABŞ, bölgədə müttəfiq axtarışında olduğundan İsrailə olan dəstəyi 

artmağa başlamışdır. Bölgədə ABŞ-ın müttəfiqlərə ehtiyac duyulmasında iki görüş 

önə  çıxmışdır.  Eisenhower  dövründə  hakim  olan  görüşə  görə,  yüksəlişdə  olan 

Sovetlər  dəstəkli  Ərəb  millətçiliyinə  qarşı  İsrailin  varlığının  əhəmiyyətli  hala 

gəlməsidir. İkinci fikirdə, Kennedy dövründə zəif İsrailin nüvə silah istifadə edərək 

dünya  səviyyəsində  bir  fəlakətə  yol  aça  biləcəyi  qorxusu  səbəbiylə  İsrailin  şərti 

silahlarla  gücləndirilməsi  lazımlılığıdır.  Bu  istiqamətdə  Kennedy  dövründə  İsrail 

son  model  vertolyot  və  anti-tank  silahlarının  içində  olduğu  hərbi  yardımlar 

edilmişdir.  ABŞ-ın  bu  hərbi  yardımları  etməsinin  əsl  məqsədi  İsrailin  nüvə  silah 

                                                           

127

 Johnson, P., Yahudi Tarihi, çev: Filiz Orman, İstanbul: Pozitif Yayınları. 

128

 Gwynne, H. A., Derin İhtilal Küresel Entrikanın İçyüzü 

---