“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
əldə etməsini əngəlləmək olmuştur. 129
İsrail-ABŞ arasındakı əlaqələr gedərək sıxlaşarkən 1964-cü ildə İsrail Baş naziri Levi Eşkol ABŞ-a getmiş və ABŞ prezidenti Johnson'la birgə bəyanat nümayiş olunmuşdur. Məlumatda ABŞ, İsrailin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağını təsdiq etmişdir. Bütün bunlara baxmayaraq, ABŞ, İsrailə etdiyi yardımları artırmaq xaricində bölgəyə ehtiyatlı bir şəkildə yaxınlaşmağı davam etdirmiş, İsraillə Ərəb Ştatları arasında yaşanacaq bir döyüşü maneə törətməyə çalışmıştır. 130
1967-ci ildə yaşanan və altı gün davam edən Ərəb-İsrail müharibəsində, Ərəb dövlətlərinin böyük bir məğlubiyyətə uğraması ABŞ-ın bölgəyə və İsrailə olan baxış bucağı dəyişməyə başlamışdır. ABŞ, bölgədə İsrail ilə Ərəb Dövlətləri arasında edilən atəşkəsi davam etdirməyi hədəfləyən bir siyasət izlərkən, 1967 Müharibəsindən sonra İsrail və Ərəb Dövlətləri arasında təsirli və davamlı olan sülh razılaşmasının əldə edilməsinə istiqamətli siyasətlər izləmişdir. Yenə 1967 Müharibəsindən sonra ABŞ, 1957-ci ildəki siyasətindən fərqli olaraq, İsraili bu döyüşdə əldə etdiyi torpaqlardan çəkilməyə məcbur etməmişdir. İsraildən işğal etdiyi torpaqlardan dərhal çəkilməsini istəyən Sovetlər Birliyinə qarşı çıxmış, Sovetlərin BMT-də İsrailin işğal etdiyi yerlərdə çıxmasına istiqamətli cəhdlərini desteklememiştir. 131
ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasəti 1969-cu ildə prezident olan Nixon tərəfindən ortaya qoyulan Nixon doktrinası çərçivəsində şəkillənmişdir. Nixon doktrinasına görə ABŞ,regional müttəfiqlərindən müdafiə mövzusunda daha aktiv olmalarını istəmiş, beləcə bu doktrinle ABŞ, müttəfiqlərinə etdiyi müdafiə yardımını artırmışdır. Nixon, Fələstin probleminin həlli üçün Sovetlər Birliyi, İngiltərə və Fransanın da içində olacağı bir cəhd başlatmışdır. İsrail isə ABŞ-ın Sovyetlerle razılaşaraq özlərinə dayatılacak bir sülh planından narahatlıq eşitmişdir. Bu dövr ABŞ-İsrail əlaqələri Eisenhower dövründən sonra ən gərgin dövr olmuş, sülhə istiqamətli edilən cəhdlər İsrail tərəfindən dəstəklənilmədiyidir üçün uğursuz olmuştur. 132
129 Kerameti, Y., “Twenty Years In The Making: The Palestinian Intifada 130 Kerameti, Y., “Twenty Years In The Making: The Palestinian Intifada 131 http://www.nobleworld.biz/images/Kerameti3.pdf>, 132 http://www.bgst.org/keab/WBGSCampDavid2000 59
İsraillə ABŞ arasında əlaqələrin artdığı dövr 1970-ci illərin ilk yarısı olmuşdur. 1973-ci ildə Misirin İsrailə müharibə elan etməsi və İsrailin hərbi gücünü yenidən sübut etməsi üzərinə Ərəb Dövlətlərinin neft embarqosuna başlayaraq nefti bir silah kimi istifadə etməsiylə, ABŞ üçün İsrailin əhəmiyyəti artmışdır. Misirin Sovyetler'le müxtəlif razılaşmalar etməsi, Suriya və İraqda sosialist milliyyətçi Baas'ın iqtidara gəlməsi kimi inkişaflardan ötəri bölgədəki tarazlıqların Sovetlər lehinə kayabileceği narahatlığıyla ABŞ, bölgədə güclü və etibarlı bir aktyora ehtiyac eşitmişdir. 1973-ci ildə Misirlə yaşanan Yom Kipur müharibəsiylə hərbi gücünü təkrar göstərən və bölgədə qalıcı olduğunu göstərən İsrail, ABŞ üçün, bölgədə Sovetlərə və milliyyətçi Ərəb rejimlərinə qarşı əhəmiyyətli bir partner ola biləcəyini sübut etmişdir. Beləcə İsrail, ABŞ-ın Yaxın Şərq mənfəətlərindən ən əhəmiyyətli müttəfiq halına gelmiştir. 133 Yom Kipur döyüşünün ABŞ üçün bir əhəmiyyətli nəticəsi də Misirlə əlaqələr baxımından olmuşdur. ABŞ prezidenti Nikson, Misirin Ərəb dünyası üzərindəki ağırlığını fərq etmiş və Fələstin problemində sülh üçün əvvəl Misiri yanlarına götürmələrini lazım olduğunu fərq edərək Misirlə İsraili arasında diplomatik yollarla sülh edilməsi siyasətinə geçmiştir. 134
Bu siyasət 1978-ci ildə müvəffəqiyyətə çatmış və Misirlə İsrail arasında Camp David müqaviləsi imzalanmışdır. Beləcə İsraili tanıyan ilk ərəb Dövləti Misir olmuşdur. 1980-ci illərdə ABŞ-İsrail əlaqələri daha da inkişaf etmişdir. Xüsusilə Orta şərqdə yaşanan inkişaflar İsraili ABŞ üçün daha strateji bir hala soxmuşdur. 1979-ci ildə İranda İslam inqilabıyla iqtidara Xomeyninin gəlməsi və bölgədə İslamçı axınların yüksəlməsi narahatlıq səbəbiylə ABŞ, Regan dövründə İsraili strateji dəyər olaraq təyin etmişdir. Yalnız ABŞ ordusunda olan son sistem silahlar ABŞ-ın strateji dəyərlərini qoruması məzmununda İsrailə verilmişdir. Bu dövrdə İsrailin beynəlxalq hüquqa zidd davranışları ABŞ tərəfindən görməməzlikdən gəlmişdir. Fələstin problemi üçün Regan dövründə torpaq qarşılığı sülh planları gündəmə gəlmiş lakin İsrail tərəfindən dəstək
133 http://www.bgst.org/keab/WBGSCampDavid2000 134 http://www.nobleworld.biz/images/Kerameti3.pdf>, 60
görmədiyindən nəticəyə ulaşılamamıştır. Regan, Fələstin problemində Fələstin Qurtuluş Təşkilatını (FAT) Fələstinin rəsmi nümayəndəsi olaraq tanımamış, FKÖ'yü terror təşkilatı olaraq qəbul etmişdir. ABŞ Rəhbərliyinin təməl siyasəti Fələstin hərəkatının marjinelleştirilmesi ABŞ-da Corc Buşun Dövlət Başçısı olmasıyla İsrail-ABŞ əlaqələrində Reygan dövrünə görə geriləmə yaşanmışdır. Buşun iqtidara gəlir gəlməz İsraili işğalçılıq siyasətindən imtina etməsi istiqamətindəki tövsiyəsi və Qüdsü İsrail tərəfindən işğal edilmiş bir bölgə olaraq xarakterizə əlaqələri gərmiş olsa da 1990 -ci ildə ortaya çıxan Körfəz Döyüşü, ABŞ-ın Yaxın Şərq mənfəətləri üçün İsrailin imtina edilməz olduğunu yenidən göstermiştir. 135 Ayrıca Körfəz Döyüşündə FQT-ın İraq və Səddam Hüseyn tərəfdarı tutum sərgiləməsi, Turanın deyimiylə Ərafatın 30 illik mübarizəsinin ən böyük səhvi olmuş və beynəlxalq platformada İsrailin əlini gücləndirmişdir. İntifada səbəbiylə sıxışmış olan İsrail, Körfəz Döyüşündə FQT-ın tutumuyla rahatlamıştır. 136 1992-2000 illəri arasında iki dövr ABŞ Başkanlı edən Bill Klinton dövründə, Fələstin problemin həlli üçün əhəmiyyətli sülh danışıqları edilmiş lakin müvəffəqiyyətli olunamamıştır. Klintonun dəstəklədiyi sülh danışıqları, tərəflərin istəksizliyi səbəbiylə müsbət neticelenmemiştir. Ayrıca Klinton dövründə Konqres və Senatın Respublikaçıların əlində olması səbəbiylə, Klintonun problemin həlli üçün daha ciddi addımlar atmasını engellemiştir. 137
Fələstin problemini birbaşa təsir edən ən əhəmiyyətli faktor olan ABŞ-İsrail əlaqələrinin xarakteri İsrail baxımından, 1948-1973 arası dövr və 1973 sonrası dövr olaraq ayrılmaqdadır. 1948-1973 arası dövrdə İsrail, ABŞ-ı öz yanında tutma səyi içində böyük bir səy sərf. 1973 Yom Kipur müharibəsiylə bölgədə əhəmiyyətli bir aktyor olduğunu sübut edən və Ərəb Dövlətlərinin ABŞ əleyhdarı bir tutum alıb neft embarqosuna başlaması səbəbiylə İsrail, ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki siyasətinin təməlini əsas olaraq Fələstini dünya miqyasında FAT-nin yox İordaniyanın təmsil etməsi ideyası təşkil edirdi.ABŞ-da Corc Buşun Dövlət Başçısı olmasıyla İsrail-ABŞ əlaqələrində
135 Арабо-израильский конфликт: старые проблемы и новые планы. М.: Наука, 2003. 65 стр. 136 Кальвокоресси Питер. Мировая политика после 1945 года. В 2-х т, Т I, М.: Просвещение, 2000, 588 стр. 137 Арабо-израильский конфликт: старые проблемы и новые планы. М.: Наука, 2003. 65 стр. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|