“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
81
ci ildə HƏMAS Qəzzada gözlənilməz bir harekâta girişərək El-Fəthə baglı silahlı qüvvələri bir gün içində təsirsiz hala gətirmişdir. HƏMAS El-Fəthin Qəzzada olan əhəmiyyətli adlarını tutub dərhal öldürmüs, bütün əl-Fəth üzvlərinə qarşı bir hərəkətə girismemistir.HƏMAS-ın məqsədi El-Fetih'le arasını tamamilə pozmaq olmadıgı bu hərəkətiylə başa düşülür. Hətta özlərinə qarşı döyüşmüş əl-Fəth liderləri üçün əfv elan etdiklərini belirtmislerdir. 194 Qəzzədə törətdiyi bu hərəkətlə əhəmiyyətli bir üstünlük əldə edəcəyini düşünən HƏMAS Mahmud Abbasın sərt reaksiyasıyla qarşılaşmışdır. Abbas, HƏMAS-ı Fələstinin hökumətini və hökumətinə qarşı zərbə cəhdində olmaqla günahlandırmış, HƏMAS-ın silahlı qanadını qanun dısı elan etmişdir. Eyni zamanda hökuməti feshettiğini açıqlamış və fövqəladə hal hökuməti üçün müstəqil bir millət vəkili olan Salam Fayyad'ı vəzifələndirmişdir. Bunun üzərinə yeni hökumət qurulmadan əvvəl Qəzzada yaşananlar əksi Qərb Şəriyədə yasanmıs, El-Fəthə baglı qruplar HƏMAS binalarını basmış və məclisi idarə altına almışdır. Baş nazir Haniyə isə bu girisimi tanımadıqlarını və Birlik Hökumətinin hələ də vəzifədə olduğunu ifadə etmişdir lakin iki başlı bir Fələstin Rəhbərliyi kurulmustur. 195 HƏMAS Qəzzanı yaxşı idarə yönetemeyecegi mövzusu çox əhəmiyyətlidir. Qəzzanın ən əhəmiyyətli problemi uzun müddətdir heç bir gücün Qəzzanı yönetememesidir. HƏMAS-ın həll etməsi lazım olan problemlər olduqca çoxdur. Üstəlik HƏMAS hökumət olaraq bir idarə ənənə yoxdur. Belə bir vəziyyətdə HƏMAS-ın Qəzzadakı vəziyyəti Fələstinin gələcəyi üçün həlledici ola bilər. Çünki HƏMAS son məqsədi yalnız Qəzzanı degil, bütün Fələstini idarə etməkdir. Qəzzadakı vəziyyəti də bütün Fələstini idarə mövzusunda bir istinad xarakteri daşıyır. Lakin burada yalnız HƏMAS tutumuyla hər hansı bir nəticə çıxarmaq mümkün degildir. Beynəlxalq aktyorlar, Qərb Şəriyə və El-Fəthi dəstəklərkən Qəzza və Həmasın çökdürməyə çalışsalar; bu vəziyyətdə Qəzza, HƏMAS üçün idarə lazım olan bir torpaq parçasından çox silahlı mübarizə üçün bir baza kimi görülə bilər. Belə bir vəziyyətdə də Fələstindəki iki
194
195
ROY, Sara (2003), “Hamas and the Transformation(s) of Political Islam in Palestine,” Current History, 102/660: 13–20.
82
müvəffəqiyyət qalıcı bir hala gelebilir. 196
İsrail, 2005-ci ildə Qəzzadan çekilmistir. İsrail'in Qəzza mövzusunda təməl istəyi isə El-Fəthin bölgəni nəzarət etməsi və buradakı təhlükəsizlik problemin həll olunmasında lakin Qəzzanın HƏMAS idarəsinə keçməsi ilə İsrail, Qəzzanı möhkəm bir mühasirə altına almışdır. Fələstindəki yeni vəziyyət İsrailə iki şəkildə təhlükə yaradırdır. Birincisi, Qəzzanın müqavimət əsası halına gəlməsidir. Belə bir vəziyyətdə İsrail Qəzzaya təkrar girsə HƏMAS qarşısında qəti bir qalibiyyət alıb ala bilməyəcəyi dəqiq deyil. Həmasa qarşı dəqiq bir üstünlük sağlayamaması vəziyyətində HƏMAS bütün Fələstində daha məşhur hala gələ bilər. İsrail üçün ikinci təhlükə isə HƏMAS zəfərinin Gəzza ilə məhdudlaşmayıb Qərb Şəriyəyə sıçramasıdır. Buna maneə olmaq üçün İsrailin, El-Fəthə daha çox dəstək vermək, Abbası siyasi mənada gücləndirməsi lazımdır. İsrail'in təhlükəsizliyi üçün kritik bu səbəblərlə öz Fələstin siyasəti baxımından bu dövr yeni bir açılım etməsi gözlənilə bilər. Bu baglamda Abbasın əlini gücləndirəcək siyasi güzəştlər və məskunlaşma vahidlərinin qaldırılması kimi jestlere qədər müxtəlif yaxşı niyyət nümayişlərində bilər. "Qərb Şəriyədə böyük bir yaxşılaşma olacagını, Qəzzada isə insani bir böhranın yaşanmasını engelleyeceklerini "ifadə
edən Olmertin sözləri bu
vəziyyəti desteklemektedir. 197 Son inkişaflara sonra AB, yeni hökumətə dəstək verdiyini, HƏMASın iqtidarı təxirə aldıgı fondları sərbəst buraxılacaq və yardımların davam edəcəyini açıqlamışdır. Inkişaflar qarşısında ABŞ-ın rəftarı isə dəqiq deyil. ABŞ üçün son yaşanan inkişaflar dəqiq bir müvəffəqiyyətsizlik nümunəsidir. Çünki ABŞ,İsrail'in Qəzzadan tək tərəfli çəkilməsində ən əhəmiyyətli aktyor olmuşdur. Bunun sülh prosesi üçün çox əhəmiyyətli olduğunu irəli sürmüs lakin yaşanan inkişaflar Fələstinin bölünməsi və Qəzzanın HƏMAS-ın idarəsinə keçməsiylə nəticələnmişdir. Digər tərəfdən Fələstin probleminin həllinin ancaq demokratikleşmeyle mümkün olduğunu və Fələstinin təşkilatlarının çürüdüyünü
196 Алексеев А. Мир в повестке дня не значится // Независимая газета, 09.04.2002 197
“JMCC Occasional Document Series, Declaration of Princibles on Interim Self-Government Arragnements,” http://www.jmcc.org/research/series/dop.html.
83
irəli sürən ABŞ, Fələstin seçkilərindən HƏMAS qalibiyyətlə çıxdıqdan sonra yeni hökuməti tanımamışdır. Ayrıca embarqo tətbiq etməyə başlamışdır. Qəzza, HƏMAS-ın əlinə keçdikdən sonra embarqonu qaldırıb barış görüşmələrinə başlaya bir yanaşma nümayiş etdirmişdir. 198 Nəticə olaraq ABŞ-ın əsassız Fələstin siyasəti ilə İsrailin həddindən artıq şiddət istifadə istiqamətli siyasəti Fələstini bugünkü halına gətirmişdir. HƏMAS Qəzzanı idarəsində təmin edəcəyi uğur, Təşkilatı Fələstinin gələcəyini ən əhəmiyyətli aktor halına gətirmə ehtimalı İsrail üçün əhəmiyyətli bir təhdid meydana gətirir. Buna görə İsrail hələ də Qəzzaya embarqonu davam etdirməkdədir. Lakin bu vəziyyət Qəzzada Həmasın daha da gücləndirir,İsrail və ABŞ-dan dəstək alan Əl-Fəthi xalqın gözündə satqın bir xarakterə bürüyür. İsrail və ABŞ-ın Həmasla görüşmə dışında başka bir variantı istifadə bölgəni daha fərqli mövqelərə sövq edə bilər.
198
KRAMMER, Arnold (1973), “Soviet Motives in Partition of Palestine, 1947–48,” Journal of Palestine Studies, 2/2: 102–119.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|