“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rus dilində
87
olduğu bir mövzuda ABŞ-ın tərəfsiz qalması mümkün görünmür. ABŞ-ın İsraili ölçüsüz dəstəyi öz maraqlarına zərbə vurmadığı müddətcə,İsrailin tezisləri istiqamətində sülh prosesinə dünyagörüşünü formalaşdırmaq kimi görünən ABŞ-ı; Ortadogu dördlüsünün digər üç üzvünün dengeleyebilmesi vəziyyətində da barıs üçün təkrar ümidlər yarada bilər. -AB-nin HƏMAS-a münasibətinin yumşalması, Rusiyanın seçki nəticələrinə hörmət duyduğunu ifadə edib, HƏMAS idarəçilərini Moskvaya dəvət etməsi əhəmiyyətlidir. -ABŞ-İsrail qarşısında güclü bir AB-Rusiya-BMT-HƏMAS bloku yaradılması, ABŞ-İsrail bloku balanlaşdırıla bilər. Lakin belə bir blogun yaradılması üçün üçün lazımdır: - HƏMAS-ın İsraili tanıması, sülh prosesində edilən müqavilələrin qəbul etməsi və terrora qarşı olduğunu açıqca dünya ictimaiyyətinə elan etməsi lazımdır. HƏMAS bunları qəbul etməsi vəziyyətində tərəfdarları, HƏMAS əleyhinə bir mövqe içinə girə bilər lakin təşkilat, xarici siyasətini real təməllər üzərinə oturtmaq məcburiyyətindədir. Yaxın Şərq sülh üçün AB-Rusiya-BMT-HƏMAS bloku yaradıldığında FQT-ın də ABŞ-İsrail blokunda yer alacağı və belə bir vəziyyətin Fələstində bölünməni artıracağı deyilə bilər. Lakin FAT, ABŞ-İsrail tərəfdarı bir davranış sərgiləyərsə, Fələstin xalqının gözündə satqın
qismində qiymətləndiriləcəyi, bölgədəki bölünmüşlüğün günkündən daha çox olmayacağı qənaətindəyik. Aktiv bir Yaxın Şərq siyasəti izləməyə başlayan Türkiyə, sülh prosesinə əhəmiyyətli qatqılar edə biləcək gücə və bölgəylə tarixi bağa malikdir. 2006 Fələstin seçkiləri sonrasında HƏMAS liderlərini Ankaraya dəvət edən Türkiyə, Fələstin- İsrail münaqişəsinin həllində daha təsirli bir rol oynayacağını göstərmişdir. Hələ də davam edən İsrail-Suriya danışıqları, Türkiyənin vasitəçiliyi ilə baş tutdu. Bu vəziyyət Türkiyənin bölgədəki fəaliyyəti baxımından çox əhəmiyyətlidir. İsrail-Suriya arasındakı problemlərlə, Fələstin-İsrail arasındakı
88
problemlərin həll çətinliyi fərqlidir. Ancaq İsrail və Suriya arasında uzun müddətdir həll edilə bilməmiş; suverenlik və sərhəd problemləri, bir-birlərinə istiqamətli təhlükəsizlik təhdidləri, Livandakı güc mübarizəsi kimi çox köklü və ciddi problemlər vardır. İsrail-Suriya görüşmələrinə müsbət nəticə çıxması vəziyyətində, Türkiyənin xüsusilə Orta şərqdə möhtərəmliyi artacaq. Yaxın Şərqdə güclü və hörmətli bir Türkiyə, Fələstin-İsrail probleminə müsbət istiqamətdə çox ciddi töhfələr verə bilər. Türkiyənin problemə müdaxil olması,İsrail baxımından da faydalı olacağı qənaətindəyik. Çünki İsrail, İranı da təhlükəsizliyi istiqamətlində təhdid kimi görür. HƏMAS-ın hakimiyyətə gəlməsiylə İran, bölgədə ağırlığını daha da artırmışdır. Türkiyənin gərək Fələstin-İsrail problemində istərsə Yaxın Şərqdə təsirli bir güc olaraq ortaya çıxması vəziyyətində İran'da müəyyən ölçüdə məhdudlaşdırılmış olacaq.Son olaraq Türkiyənin Fələstin-İsrail problemin həllində yerinin hansı blokda olması lazım olduğu də əhəmiyyətlidir. Biz burada Türkiyənin bir blok daxil olaraq daha təsirli həll yolları inkişaf etdirə mövzusuna inananırlar. Ayrıca Türkiyənin bu problemdə hər hansı bir blokdan yana tərəf olması, Yaxın Şərqdə daha çox ayrışmaya səbəb ola bilər. Fikrimizcə Türkiyə, ABŞ-İsrail bloku ilə AB-Rusya- BMT-HƏMAS bloklarının arasında vasitəçilik edərək daha təsirli bir diplomatiya icra edə bilər.Nəzərə alsaq ki, Azərbaycanın ən yaxın strateji tərəfdaşı Türkiyədir, yüz illik İsrail-Fələstin münaqişəinin həlli istiqamətində uğur qazanması analoji olaraq Dağlıq Qarabağ Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində beynəlxalq güclərdən lazımi istifadə və yararlanma imkanları tanıyacaqdır.
89
İstifadə edilmiş ədəbiyyat. Azərbaycan dilində 1.
Rafiq bəy İsmayıl, Nərgiz Axundova, Aida Bağırova. Asiya və Afrika ölkələrinin çağdaş tarixi (1945-ci ildən sonrakı dövr). 2 kitabda. II kitab (Güney-Batı Asiya və Quzey Afrika ölkələri): Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Adiloğlu, 2004, 656s. 2.
XX Əsrin sonu-XXI əsrin əvvəllərində Misir-İsrail ,İsrail_fələstin münasibətləri (Fələstin problemi kontekstində) – A.A. Güləliyeva 2010 Bakı , Xəzri 134 s 3.
4.
Azərbaycanın xarici siyasəti: 2007 : sənədlər məcmuəsi / Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyi; red. heyəti: E. M. Məmmədyarov, B. K. Həsənov. II hissə. - Bakı : GARISMA MMC, 2009. - 1040 s 5.
Əliyev A. Azərbaycanın iqtisadi siyasəti : Azərbaycanın xarici ticarət-iqtisadi əlaqələri. Bakı : Qanun, 2003. - 323 s. 6.
/Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 464 s. 7.
8.
Nəsirzadə E. İsrail hara qədər haqlıdır?//mirzexezerinsesi.net/articles/2012/
9.
Арабо-израильский конфликт: старые проблемы и новые планы. М.: Наука, 2003. 65 стр.
10.
Сатановский Е.Я. Израиль в современной мировой политике: вероятные стратеги- ческие противники и стратегические партнеры. М.: Институт изучения Израиля и Ближнего Востока, 2001, 108 с. 11.
вв. // Ближний Восток и современность. Вып. 10. М.: ИИИБВ, 2001, с. 50-59. Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|