“İsrail-Fələstin münaqişəsi Oslo prosesindən sonra: yeni problemlər
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TƏKLİF VƏ NƏTİCƏLƏR
84
TƏKLİF VƏ NƏTİCƏLƏR Böyük güclər xüsusilə 20-ci əsr mətbuatda diqqətlərini yoğunlaştırdığı Ortadoğu təxminən bir əsrdən çox bir zamandır daxili qarışıqlıqlar, döyüşlər, qiyamlar, terrorla xatırlanır. Xüsusilə zəngin yeraltı qaynaqlarının təsbitiylə imperialist güclər, bölgəyə yalnız yeraltı qaynaqlarının istismar gözüylə baxmaqla qalmamış; ölkələrin milli sərhədlərində heterogen bir quruluş meydana gətirəcək şəkildə bölümlemek getmişdir. Bu da Yaxın Şərqi iqtidar mübarizələrinə, məzhəb toqquşmasına, böyük döyüşlərə itələmişdir. Lakin bu siyasəti sayəsində bölgə, Qərb güclər tərəfindən rahatlıqla idarə. Orta şərqdə problemli bölgələr yaratmaq istəyən İngiltərə, Fələstin-İsrail Qarşıdurmasının təməllərini 1917 Balfur Deklerasyonuyla atmışdır. Fələstində Yəhudi yurdu qurulmasına isti baxdıqlarını ifadə edən İngiliz Xarici İşlər naziri James Balfour, bir xalqa yurd qazandırarkən, o torpaqlarda yaşayan digər bir xalqı isə yox saymışdır. İngiltərə və digər qərbli ölkələrin Fələstində Yəhudi yurduna isti baxmaları, öz içindəki Yəhudilərdən qaynaqlanmışdır. Fərqli din və mədəniyyətləri mənimsəməyi əhəmiyyətli bir ərdəm sayan Qərb, iki min ilə yaxın birlikdə yaşadıqları Yəhudilərin bir cür fərqli din və mədəniyyətdən olmalarını benimseyememistir. Yəhudilərin fərqliliklərini da hazmedemeyerek, Yəhudiləri ağır işgəncələrə məruz saxlamışdır. Yəhudiləri kiçik görərək, Yəhudilərin asimilasyona yönəlmələrini icazə etməmişlər. Din dəyişdirən Yəhudilərə belə ayrı-seçkilik davam etmişdir. Qərbin Anti-sami bu tutumu əsrlərlə davam etdi. Qərbli güclərin, Fələstin torpaqlarında bir Yəhudi yurdu qurulmasını dəstəkləmələrinin səbəbi isə
yəhudilərdən xilas
olmaqdır. Rusiya,
Rumıniya,İspanya, İngiltərə, Almaniya, Portuqaliya kimi bir çox Avropa ölkəsində müxtəlif zamanlarda soyqırıma məruz tutulan Yəhudilər, Tövratdakı Məsih inancından imtina edərək, kurtulus üçün müasir Məsihə (Thedore Herzlin) yönəlmişlər. Herzlin, siyasət aracılıgıyla və Yəhudilər arası birligi təmin edərək Fələstin torpaqlarında bir Yəhudi Dövləti qurula istiqamətindəki ideologiyası olan Siyasi Sionizm, Qərb dövlətlərin Yəhudi əleyhdarlığından doğulmuşdur. Çünki 85
şiddətli bir assimilyasiya tərəfdarı olan Herzl, Dreyfus hadisəsi ilə bu fikrindən imtina etmişdir. Beləcə Sionistlər diplomatiyanı yaxşı bir şəkildə istifadə edərək, quruluşlarından təxminən əlli il sonra hədəflərinə çatmış; Fələstin torpaqlarında yəhudi dövləti qurmağı bacarmışlar. Yəhudilər müstəqil İsrail Dövlətini qurduqdan sonra yəhudilərin Qərb ölkələrdəki təzyiq gördüyü dövrlərdəki zəif və sülhsevər halları yox olmuş, Fələstinlilərə qarşı hakim və təzyiqçi bir mövqe tutmağa baslamışdır. 199
Fələstin xalqı böyük bir təzyiq altına alınmış, torpaqlarından çıxmaları üçün böyük qırğınlara məruz qalmışdır. Edilənlər qarşısında beynəlxalq cəmiyyət çox hallarda səssiz qalmışdır. Çünki İsrail ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki maraqları saxlanılmasında ən təyin edici faktordur. İsrail'in təzyiq və şiddət ehtiva edən siyasətinə beynəlxalq aktorların səssiz qalaraq verdikləri dolayı dəstək, Fələstinliləri şiddətə baş vurmaq yoluna sövq etmişdir. İsrail, başlanğıcda El Fəth və FAT-a qarşı bir güc yaratmaq üçünİslami Hərəkətə dəstək verib,Hərəkətin ictimai və təhsil sahələrində fəaliyyət göstərməsinə icazə vermişdir.İsrail;İslami Hərəkat, siyasi mənada qarşısına müəyyən bir güc mərkəzi olaraq çıxdığında, Hərəkatı ən təhlükəli düşməni olaraq görmüş və əksinə bu siyasətlə FAT-a qarşı çevrilmişdir. Sovet İttifaqının çöküşü ilə beynəlxalq siyasi sisteminin hansı şərtlərlə idarə olunacağı Mədəniyyətlər qarşıdurması tezisi ilə ortaya açıq bir şəkildə qoyulmuşdur. Yeni düşmən Siyasi İslam olaraq təyin olunmuşdur. Bu səbəblə diqqət çəkici bir şəkildə Müsəlman əksəriyyəti yasadıgı ölkələrdə Siyasiİslam yüksələn bir dəyər halına gəlmişdir. Həmasdan bu müddətdə ortaya çıxmışdır. HƏMAS-ın kökləri müsəlman Qardaşlara söykənir olsa da siyasi mənada iqtidara gedişə Siyasi İslamın yüksəlişi ilə olmuşdur.İsrailin fələstinlilərə qarşı tətbiq etdiyi şiddət və təzyiq siyasəti, qarşı şiddət yaratmış və bu da HƏMAS- ın ortaya çıxması olaraq İsrailə əks olunmuşdur. Xüsusilə Sülh danışıqlarının edildiyi dövrlər, barısı maneə törədici provakatif tədbirlər yapılmıs, bu tədbirlər qarşısında soyuqqanlı olunması lazım olarkən, qarşılıqlı günahlandırmalara
199 Алексеев А. Мир в повестке дня не значится // Независимая газета, 09.04.2002 86
girisilmistir. Arafatla sülh danışıqlarını davam etdirənİsrail baş naziri İsak Rabin, barıs əleyhdarı Yəhudi bir gənc tərəfindən öldürülmüşdür. Barıs tərəfdarı İşçi Partiyası lideri Simon Perez isə seçkiləri itirmişdir. Sahin qanadın əhəmiyyətli adlarından Netenyahu, iqtidarı qazanmış və barış ümidləri yaxşıca azalmışdır. İsraildə Barakın iqtidara gəlməsiylə, yavaşlayan sülh prosesi təkrar hızlansa da son bir razılaşma təmin edilə bilməmişdir. Barışa ümidlərin azaldığı və qarşılıqlı etibarsızlığı xətt mərhələyə çıxdığı bir dövrdə Sabra və Şatila qırğınlarının məsulu köhnə İsrail Müdafiə naziri Ariel Şaron iqtidara gəlmişdir. II. İntifadanın başlamasından böyük pay sahibi olan Şaronun iqtidara gətirən siyasi güc (şiddət siyasəti), Fələstində də Həmasın iqtidara gətirmişdir.Yaxın Şərqə demokratiya gətirmək adı ilə böyük bir layihəyə girişən ABŞ,demokratiyanın ən əhəmiyyətli ünsürlərindən olan və demokratik bir seçki ilə iqtidara gələn Həmasın tanımayaraq, Fələstini qarışıqlığa sürükləmiştir. Yaxın Şərqdə sülh yalnız Fələstin ilə İsrailin razılaşmasına bağlı deyil. Çünki barışın, güc tarazlığı inanılmaz dərəcədə fərqlilik göstərən Fələstin-İsrail qarşıdurmasının iki aktyoru arasında, tam ikili danışıqlar yolu ilə təmin edilməsi mümkün deyildir. Barış üçün əvvəlcə təşəbbüsü ABŞ ortaya qoymalıdır. İsrail xarici siyasəti ABŞ oxlu getdiyi üçün 200
barışın təmin edilməsində ən təyin edici ünsür ABŞ-ın sülh istəməsidir. Ayrıca ABŞ, tərəflər arası xarab güc tarazlığında tarazlığı təmin etməlidir. Yəni ABŞ-ın rəftarı yalnız barış istəməklə məhdud qalmayıb, bunu realist siyasətlərlə dəstəkləyici həll təklifi təqdim etmə və tərəfləri məcburedici cəhdləri olmalıdır. Oslo sülh prosesinin başlamasından əhəmiyyətli paya sahib Avropanın, problemə müdaxil olması halında, ABŞ-a görə problemin həlli üçün daha çox effektiv ola bilər lakin günümüz vəziyyətində ABŞ nəzərə alınmadan Fələstin-İsrail qarşıdurması kimi hardasa bir əsrlik mənşəyə dayanan bir problemi həll etmək mümkün deyil. Xüsusilə ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki maraqları qorunmasında ən əhəmiyyətli partnyoru olan və Regan dövründə strateji dəyər olaraq təyin edilən İsrailin, tərəf
200
History, 102/660: 13–20.
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|