İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
İtikâdî Mezheplerde İman-İslam İlişkisi
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2
109 bir kişiyi Müslüman olduğu gerekçesiyle ganimetten mahrum bırakmasını Buhârî, gerçek anlamda islam olarak yorumlamamakta, aksine bunları öldürülme korkusuyla veya başka bir nedenle “teslim olma” olarak değerlendirmektedir. 28
Hakiki anlamı dikkate alındığında Buhârî’ye göre iman ile islam kavramları aynı mahiyete sahiptirler. Buna bağlı olarak o, amelleri imana dahil etmekte ve selamlaşma, yemek yedirme ve zekât gibi taat fiillerini islam’dan kabul etmektedir. 29
Olduğuna Dair Kitap’tan Deliller’ başlıklı bir bölüm açan İbn Mende (ö.395/1004)’ye göre iman ve islam, aynı anlamda kullanılan iki kavramdır. Zira Kur’an’da islam övüldüğü gibi iman da övülmektedir. Allah’ın kullarını çağırdığı ve onlara farz kıldığı iman, Allah’ın onlar için din olarak seçtiği İslam’ın kendisidir. Müslüman olan hidayete erdiği gibi mümin olan da hidayete ermiştir. Ona göre mümin veya Müslüman isminden herhangi birine hak kazananın, iman ettiği taat fiillerini işlediği sürece zorunlu olarak diğerine de hak kazanması, iman ve islam kavramlarının aynılığını göstermektedir. 30
kavramları, son ilahi dinin ismi olarak aynı şeyi ifade etmektedir. Zira “Hayır, Rabb’in hakkı için onlar aralarında çıkan çekişmeli işlerde seni hakem yapıp, sonra da senin verdiğin hükme -içlerinde bir burukluk duymadan- tam anlamıyla teslim olmadıkça inanmış olmazlar.” 31 ayeti, Hz. Peygamberin emrine teslim olunmadıkça imanın sahih olmayacağı vurgulamaktadır. Allah’ın Resulüne teslim olmak ve ona itaat etmek, Allah’a teslim olmak ve itaat etmektir. İslam’ın hakiki anlamı teslim, imanın hakiki anlamı ise tasdiktir. Ancak teslim ile tasdik arasında zorunlu bir ilişki bulunmaktadır. Gerçek anlamları farklı olsa da aralarındaki zorunlu ilişki nedeniyle bu farklılık her iki kavramın tek bir dinin farklı isimleri olmasına mani değildir. 32
tasdik, itaatları ifa etme gibi bir sonucu zorunlu kılar. Çünkü Halîmî’ye göre ameller imana dahildir. Bu durumda itaat fiilleri anlamına gelen islam ile iman aynı anlamda kullanılmaktadır. Ancak iman, gizli fiillere; islam ise dışa akseden fiillere isim olarak kullanılmıştır. Yani iman, bâtın; islam ise zahirdir. Zahir’in sıhhati bâtında olan ile, bâtındakinin sıhhati ise zahirdeki ile temin edilebilir. İç dışsız, dış içsiz olamayacağı için iman ile islam birbirinden farklı şeyler olmakla birlikte aralarında ayrılmaz bir bağ bulunmaktadır. 33
28 Buhârî, İman, c. l, s. 12. 29 Buhârî, İman, c. l, s. 9, 12, 16; Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Zihniyet Analizi, Ankara 2002, s. 136. 30 İbn Mende, Kitabu’l-İman, c. 1, s. 321-323; Kutlu, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, s. 138- 139. 31 Nisâ 4/65. 32 Halîmî, Huseyn b. Hasen, Kitabu’l-Minhâc fî Şuabi’l-İman, thk.: Halîmî Muhammed Fûde, Beyrut 1979, c. 1, s. 42-43. 33 el-Halîmî, Minhâc, c. 1, s. 44. Yrd. Doç. Dr. Hilmi Karaağaç
Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012/2, c. 1, sayı: 2 110
Halîmî, ayetlerdeki kullanımından yola çıkarak imanı; îmân bi’llah 34 ve
îmân li’llah 35 şeklinde ikiye ayırır. Ona göre tanımak ve bilmek anlamına gelen îmân bi’llah, gerçekliğin ve varlığın tasdikini anlatırken; kabullenmek ve benimsemek anlamında kullanılan îmân li’llah ise ispat edilen varlığa boyun bükmeyi ve O’nun emirleri doğrultusunda hareket etmeyi ifade etmektedir 36 . Birincisi, insanı küfürden kurtaran sırf tasdik yani iman iken ikincisi, bu tasdike bağlı fiiller, yani islam’dır. O, tasdik, ikrar ve fiili imanın ayrılmaz üç boyutu olarak kompoze eder. Ona göre imanın başlangıcı konumundaki kalbin tasdiki, bir imandır. Kalbin tasdiki, iman olarak kabul edildiğinde bu tasdikin dille ifadesi olan ikrar da imandır. Tasdik ve ikrar iman olunca bunların uygulaması olan taat fiilleri de zorunlu olarak iman olur. 37 Çünkü Halîmî’ye göre kalpte olanın fiillere yansımaması mümkün değildir. Sonuç olarak itikat, ikrar ve taatin her birisi imandır ve aynı zamanda da islam’dır. Halîmî, iman ve islam kavramlarının hem sözlük olarak hem de terim olarak farklı muhtevalara sahip olduğunu kabul etmekle birlikte aralarındaki zorunlu ilişki nedeniyle aynı olduklarını iddia etmektedir. Onun görüşleri incelendiğinde iman ve islamı, bir bütünün iç içe geçmiş parçaları olarak değerlendirdiği görülmektedir. İman ve islamın aynı müsemma ve manayı içeren ortak isimler olduğu konusunda Mürcie, Ebu Hanife ve Maturîdîlerle paralel düşünceye sahip olan ve eserlerinde imanla ilgili konulara özel bir önem atfeden ya da bu konuya ilişkin müstakil eserler yazan Buhârî, İbni Mende ve Halîmî gibi selefilerin bu kavramlara yükledikleri içerik diğerlerinden farklıdır. Birinci gruptakiler amelleri hem imanın hem de islamın dışında tutarken, selefiler amellerin hem imana hem de islama dahil olduğunu kabul etmektedirler. Kur’an’da iman ve islam terimlerinin muhtevasının ayetlerin Mekkî ya da Medenî oluşuna bağlı olarak farklılık arzettiğini ifade eden Fazlur Rahman, Mekkî ayetlerde iman ve islamın aynı manaya sahip özdeş kelimeler olduğunu iddia eder. Mekkî ayetlerde islam; Allah’ın kanununa teslim olma 38 , Allah’ın nuru 39 ve Allah’ın rehberliği 40 ile özdeşleştirilerek imanla aynı muhtevada kullanılmıştır. Medenî ayetlerde ise islam, imanı kapsamakla birlikte ek olarak Hz. Muhammed ve ümmetinin dininin ismi olarak kullanılmıştır. 41 Genel anlamda iman ve islam terimleri Kur’an’da, Allah’ın kanununu kabul etme ve ona teslim olma anlamında bir bütünlük oluşturacak mahiyettedir. 42 Zira gerçek anlamda bir teslimiyetin olduğu yerde bu teslimiyetin kalbî yönünü oluşturan imanın varlığı da
34 Bakara 2/3, 4, 285; Nisâ 4/136; Tevbe 9/61; Hadîd 57/7. 35 Tevbe 9/94; Yusuf 12/17; Müminûn 23/47; Şuarâ 26/111; Ankebût 29/26. 36 el-Halîmî, el-Minhâc, c. l, s. 20-23. 37 el- Halîmî, age, c. l, s. 115. 38 Âl-i İmrân 3/52 ve 84; Yûnus 10/52. 39 Zümer 39/22. 40 En’âm 6/125. 41 Âl-i İmrân 3/19 ve 85; Mâide 5/3. 42 Fazlur Rahman, Allah’ın Elçisi ve Mesajı-Makaleler -I, çev.: Adil Çiftçi, Ankara 1997, s. 5-7. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|