Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865 bron

52

door hem naar de Bibliotheek der sinds kort opgerigte Hoogeschool te Göttingen

gezonden. Men vindt er althans in de Goett. Gel. Anz. van 1750 n

o

. 103. p. 822 eene

beoordeeling van, die de steller van dit berigt nog zoekende is. Hij noemt zich op

den titel van dit blaadje: ‘Polyater Lugd.-Batavus, Societatis Berolinensis membrum’;

sinds wanneer hij dit laatste was, blijkt niet. Hij was er zeer mede vereerd en liet het

zelfs op zijne zerk plaatsen. Zijn vader had diezelfde hooge onderscheiding genoten,

doch het heeft mij niet mogen gelukken het benoemingsjaar van een van beide op te

sporen.

In 1752 kwam hij op zijn laatste geschrift terug en gaf hij van het gebruik van dit

horologium autobarum, aldus genaamd omdat het door zijne eigene zwaarte naar

omlaag daalt, eene nadere verklaring in het neêrduitsch uit. Hij droeg die op ‘aan de

wijze, voorzienige en agtbare vaderen des Vaderlands, H. Edelm. de Heeren der

Admiraliteit tot Amsterdam vergaderd,’ 8. blzz. groot, in 4

to

. Hij liet dit verzeld gaan

door eene afbeelding van dit horologie, zoo van binnen als van buiten, door hem zelf

geteekend, gegraveerd en onderteekend met de letters: C.Z.D.K. fec. 1750. Ik zag

dit geschrift, dat mede buiten den handel bleef, op het stedelijk archief alhier. Hierbij

verdient nog opmerking dat hij dit geschrift in het engelsch vertolkte. Zijn handschrift

hiervan is geveild in den tweeden Catal. van Prof. H

.W. TYDEMAN

, Maart 1865 n

o

.

2373, en aangekocht voor de Leidsche Hoogeschool. Het is door hem opgedragen

geworden aan de Princesse douairière van Oranje-Nassau, A

NNA

, Vorstinne van

Groot-Brittanje; mogelijk met het dubbel doel om èn hare gunst door een opstel in

hare moedertaal èn haar invloed tot verspreiding van de zaak in haar vaderland

Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865

---

53

te gewinnen. De bovenvermelde afbeelding der machine verzelt ook dit handschrift.

Onder de machine heeft hij zelf deze latijnsche toelichting aan zijn handschrift

toegevoegd: Ut obtineatur desideratus hic scopus, tria sequentia absolute ut adsint

simul, necesse est. 1

o

. machinae in cunctis exactitudo. 2

o

. utentis peritia. 3

o

. usus

fidelis. Het heeft waarschijnlijk de zaak der thans zoo onmisbare zeehorologiën

weder een stap voorwaarts gebragt.

Tusschen de jaren 1752 en 1759 gaf hij, doch zonder jaarsopgave in 't fransch in

groot folio, een krijgskundig plan uit, waarvan ik niet weet of het tot rijpheid kwam.

Er kwam mij slechts éénmaal een exempl. onder de oogen (in de straks vermelde

boekerij mijnes schoonvaders). Zie hier wat er van de zaak was. Een ontwerp ter

betere verdediging der vestingen en tot besparing van menschenlevens had hij

gemaakt, en wilde dit mede opdragen aan H.K.H. A

NNA

 van Oranje-Nassau, Princesse

van Groot-Brittanje, destijds Gouvernante der Vereenigde Nederlanden. 't Is daarom

dat hij haar in 't fransch toesprekende, noemt ‘vraie protectrice des arts et des

sciences;’ en ten slotte zegt hij: ‘dédié avec la plus profonde soumission par le très

humble, très obéissant et très dévoué serviteur ...’ En over zijn doel laat hij zich dus

uit: ‘Cet écrit et plan sert d'explication générale, d'une méthode à pouvoir donner

une défense beaucoup plus sure, tant aux places assiégées, qu'aux troupes qu'on y

employe; inventée pour la conservation des hommes, chose la plus prétieuse et

vraiment digne d'un grand prince et héros.’ Hij voegt er verder bij ‘qu'un grand

monarque, vrai connoisseur, reconnu et admiré comme tel par toute l'Europe, me fit

la grace de me faire sca-

Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865

---

54

voir qu'il trouvoit mes inventions dignes de sa curiosité.’ Ik meen, dat hij hier wel

op niemand anders dan op den Grooten F

REDERIK

 van Pruissen zal doelen. Eerst was

mij K

AREL VAN LOTHARINGEN

, broeder van Keizer F

RANCISCUS I

, in de gedachte

gekomen, wijl Z

UMBACH

 in dit blad zegt, 33 jaren aan Oostenrijksche officieren

wiskundig onderwijs gegeven te hebben (zie boven). Doch hoezeer een

wetenschappelijk Vorst, en in België tijdelijk plaatsvervanger van den Souverein,

kon hij toch met den naam van ‘monarque,’ niet bestempeld worden. - Op bladz. 2

ontwikkelt Z

UMBACH

 nader zijn menschlievend plan, en geeft op bl. 3. ‘une méthode

universelle pour donner aux places plus de défense, pour disputer le terrain pié à pié,

selon les maximes de C

OEHORN, VAUBAN, PAGAN

 etc.’

Heeft Prinses A

NNA

 hare Vorstelijke bescherming door geldelijke ondersteuning

betoond of geweigerd? Het bleef ons onbekend.

Welligt is dit werkje hetzelfde, dat in het hoogduitsch opgenomen is in het

Boehmisches Magazin für Ingenieurs und Artilleristen, VII. n

o

. 11. onder den titel

van Allgemeine Methode die Festungen zu verstärken.

In het boven vermelde n

o

. 2373 van Prof. T

YDEMAN'S

 Catal. pars 2. lag, behalve

de lat., de neêrd. en de engelsche beschrijving van 't horologium autobarum, nog één

kwart blad, waarvoor ik nog een oogenblik de aandacht verzoek.

Het is gedrukt ten zelfden tijde met een letter niet ongelijk aan die der opgemelde

lat. en holl. geschriftjes; gesteld in 't fransch, gelijk ook Z

UMBACH

 in die taal de pen

voerde; maar zonder zijnen naam, dien hij schier nimmer verheelde. Al hoewel ik

't nu bij zijne geschriften vond, weet ik niet, of ik 't mede aan C

ONRAD ZUMBACH

mag toe-

Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865

---