52
door hem naar de Bibliotheek der sinds kort opgerigte Hoogeschool te Göttingen
gezonden. Men vindt er althans in de Goett. Gel. Anz. van 1750 n
o
. 103. p. 822 eene
beoordeeling van, die de steller van dit berigt nog zoekende is. Hij noemt zich op
den titel van dit blaadje: ‘Polyater Lugd.-Batavus, Societatis Berolinensis membrum’;
sinds wanneer hij dit laatste was, blijkt niet. Hij was er zeer mede vereerd en liet het
zelfs op zijne zerk plaatsen. Zijn vader had diezelfde hooge onderscheiding genoten,
doch het heeft mij niet mogen gelukken het benoemingsjaar van een van beide op te
sporen.
In 1752 kwam hij op zijn laatste geschrift terug en gaf hij van het gebruik van dit
horologium autobarum, aldus genaamd omdat het door zijne eigene zwaarte naar
omlaag daalt, eene nadere verklaring in het neêrduitsch uit. Hij droeg die op ‘aan de
wijze, voorzienige en agtbare vaderen des Vaderlands, H. Edelm. de Heeren der
Admiraliteit tot Amsterdam vergaderd,’ 8. blzz. groot, in 4
to
. Hij liet dit verzeld gaan
door eene afbeelding van dit horologie, zoo van binnen als van buiten, door hem zelf
geteekend, gegraveerd en onderteekend met de letters: C.Z.D.K. fec. 1750. Ik zag
dit geschrift, dat mede buiten den handel bleef, op het stedelijk archief alhier. Hierbij
verdient nog opmerking dat hij dit geschrift in het engelsch vertolkte. Zijn handschrift
hiervan is geveild in den tweeden Catal. van Prof. H
.W. TYDEMAN
, Maart 1865 n
o
.
2373, en aangekocht voor de Leidsche Hoogeschool. Het is door hem opgedragen
geworden aan de Princesse douairière van Oranje-Nassau, A
NNA
, Vorstinne van
Groot-Brittanje; mogelijk met het dubbel doel om èn hare gunst door een opstel in
hare moedertaal èn haar invloed tot verspreiding van de zaak in haar vaderland
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865
53
te gewinnen. De bovenvermelde afbeelding der machine verzelt ook dit handschrift.
Onder de machine heeft hij zelf deze latijnsche toelichting aan zijn handschrift
toegevoegd: Ut obtineatur desideratus hic scopus, tria sequentia absolute ut adsint
simul, necesse est. 1
o
. machinae in cunctis exactitudo. 2
o
. utentis peritia. 3
o
. usus
fidelis. Het heeft waarschijnlijk de zaak der thans zoo onmisbare zeehorologiën
weder een stap voorwaarts gebragt.
Tusschen de jaren 1752 en 1759 gaf hij, doch zonder jaarsopgave in 't fransch in
groot folio, een krijgskundig plan uit, waarvan ik niet weet of het tot rijpheid kwam.
Er kwam mij slechts éénmaal een exempl. onder de oogen (in de straks vermelde
boekerij mijnes schoonvaders). Zie hier wat er van de zaak was. Een ontwerp ter
betere verdediging der vestingen en tot besparing van menschenlevens had hij
gemaakt, en wilde dit mede opdragen aan H.K.H. A
NNA
van Oranje-Nassau, Princesse
van Groot-Brittanje, destijds Gouvernante der Vereenigde Nederlanden. 't Is daarom
dat hij haar in 't fransch toesprekende, noemt ‘vraie protectrice des arts et des
sciences;’ en ten slotte zegt hij: ‘dédié avec la plus profonde soumission par le très
humble, très obéissant et très dévoué serviteur ...’ En over zijn doel laat hij zich dus
uit: ‘Cet écrit et plan sert d'explication générale, d'une méthode à pouvoir donner
une défense beaucoup plus sure, tant aux places assiégées, qu'aux troupes qu'on y
employe; inventée pour la conservation des hommes, chose la plus prétieuse et
vraiment digne d'un grand prince et héros.’ Hij voegt er verder bij ‘qu'un grand
monarque, vrai connoisseur, reconnu et admiré comme tel par toute l'Europe, me fit
la grace de me faire sca-
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865
54
voir qu'il trouvoit mes inventions dignes de sa curiosité.’ Ik meen, dat hij hier wel
op niemand anders dan op den Grooten F
REDERIK
van Pruissen zal doelen. Eerst was
mij K
AREL VAN LOTHARINGEN
, broeder van Keizer F
RANCISCUS I
, in de gedachte
gekomen, wijl Z
UMBACH
in dit blad zegt, 33 jaren aan Oostenrijksche officieren
wiskundig onderwijs gegeven te hebben (zie boven). Doch hoezeer een
wetenschappelijk Vorst, en in België tijdelijk plaatsvervanger van den Souverein,
kon hij toch met den naam van ‘monarque,’ niet bestempeld worden. - Op bladz. 2
ontwikkelt Z
UMBACH
nader zijn menschlievend plan, en geeft op bl. 3. ‘une méthode
universelle pour donner aux places plus de défense, pour disputer le terrain pié à pié,
selon les maximes de C
OEHORN, VAUBAN, PAGAN
etc.’
Heeft Prinses A
NNA
hare Vorstelijke bescherming door geldelijke ondersteuning
betoond of geweigerd? Het bleef ons onbekend.
Welligt is dit werkje hetzelfde, dat in het hoogduitsch opgenomen is in het
Boehmisches Magazin für Ingenieurs und Artilleristen, VII. n
o
. 11. onder den titel
van Allgemeine Methode die Festungen zu verstärken.
In het boven vermelde n
o
. 2373 van Prof. T
YDEMAN'S
Catal. pars 2. lag, behalve
de lat., de neêrd. en de engelsche beschrijving van 't horologium autobarum, nog één
kwart blad, waarvoor ik nog een oogenblik de aandacht verzoek.
Het is gedrukt ten zelfden tijde met een letter niet ongelijk aan die der opgemelde
lat. en holl. geschriftjes; gesteld in 't fransch, gelijk ook Z
UMBACH
in die taal de pen
voerde; maar zonder zijnen naam, dien hij schier nimmer verheelde. Al hoewel ik
't nu bij zijne geschriften vond, weet ik niet, of ik 't mede aan C
ONRAD ZUMBACH
mag toe-
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865
Dostları ilə paylaş: |