Jan Pol Sartr Ürək bulantısı Roman

Bazar ertəsi

Dünən bu axmaq, pafoslu ifadəni necə yazmışam bilmirəm: “Tamam təkəm, şəhərə girmiş döyüşçü kimi addımlayıram.”

Gurultulu cümlələr qurmağa ehtiyacım yoxdur. Yazıram ki, bəzi şeylərə aydınlıq gətirim. Ədəbiyyatşünaslıqdan ehtiyat etmək lazımdır. Qələmin ucuna gələn hər sözü seçmədən yazmaq lazımdır.

Düzünü desəm, dünən özümü çox uca hiss etməyim iyrənc görünür. İyirmi yaşım olanda içib, iddia etmişdim ki, Dekart növündən insanam. Çox yaxşı bilirdim ki lovğalanıram, amma fikrimdə qalmaqda davam edirdim, bu mənim xoşuma gəlirdi. O biri gün hər şey o qədər iyrənc gəlmişdi ki, elə bil qusmağın içində oyanmışdım. Mən içkili olanda qusa bilmirəm, qussam daha yaxşı olardı. Dünən özümə kefliyəm deyə haqq qazandıra da bilmirəm. Sadəcə axmaq kimi ruhlanmışdım. Gərək su kimi şəfffaf, kənar fikirlərlə təmizlənim.

Macəra hissi, sözsüz ki, hadisələrdən asılı deyil- sübut ortadadır. Bu sadəcə anların yanaşı düzülməsinin daha bir formasıdır. Məncə hər şey bax belə baş verir: birdən hiss etməyə başlayırsan ki, zaman keçir, bir an özü ilə digərini aparır, ikinci üçüncünü, üçüncü dördüncünü və s. , hər an itir və onları saxlamağa çalışmaq mənasızdır. Onda anların bu xüsusiyyətini bu anların daxilində baş verən hadisəyə köçürürsən, formaya aid hər şeyi məzmuna daşıyırsan. Ümumiyyətlə, məşhur zamanın axması mövzusunda çox danışırlar, amma onu görmürlər. Tutaq ki, bir qadına baxırsan, başa düşürsən ki, o qocalır, amma onun necə qocaldığını görmürsən. Amma bəzən sənə elə gəlir ki, onun necə qocaldığını görürsən,hiss edirsən, özün də onunla birlikdə qocalırsan, bax bu macəra hissidir.

Yaddaşım məni aldatmırsa, buna zamanın geriyə axmaması deyirlər. Macəra hissi də əslində elə zamanın geriyə axmaması hissidir. Yaxşı, bəs onda niyə bu həmişə başımıza gəlmir? Bəlkə, zaman heç də həmişə irəli axmır? Bəzən elə anlar olur elə bilirsən ki, istədiyin hər şeyi edə bilərsən: irəliyə qaça bilərsən, geri qayıda bilərsən-fərqi yoxdur, bəzən isə iplər dolaşır, bax bu anları itirmək olmaz, çünki hər şeyi yenidən başlamaq artıq mümkün olmur.

Anni zamanın içində olan hər şeyi çıxara bilirdi. O vaxt o Cibutidə mən isə Adendə yaşayanda, onunla bir günlük görüşə gedirdim, ayrılmağımıza altmış dəqiqə qalana qədər ustalıqla aramızda yeni- yeni anlaşılmazlıqlar yaradırdı; altmış dəqiqə saniyələrin bir-birinin ardınca necə getdiyini hiss etmək üçün lazım olan qədər vaxtdır. Belə dəhşətli axşamlardan birini yaxşı xatırlayıram. Gecə yarısı geri qayıtmalı idim. Biz açıq havada kinoya getdik, hər ikimiz ümidsiz vəziyyətə qədər dalaşdıq. Amma oyunu o aparırdı. Saat on birdə, hansısa uzun film başlayanda əlimdən tutub sakitcə öz əlllərinin arasında saxladı. O qədər kəskin xoşbəxtlik hissinə tutuldum ki, on bir olduğunu başa düşmək üçün saata baxmağa ehtiyac qalmadı. Həmin andan dəqiqələrin necə keçdiyini hiss etməyə başladıq. Həmin vaxt üç aylıq ayrılacaqdıq. Birdən ekranda hansısa çox işıqlı şəkil açıldı, qaranlıq parçalandı və gördüm ki, Anni ağlayır. Sonra gecə yarısı o ehtirasla əlimi sıxdı və buraxdı; qalxdım və ona bir kəlmə də demədən çıxıb getdim. Lap yaxşı etdim.

 

Axşam saat 7

Gün işdə keçir. Elə də pis getmir, altı səhifə yazmışam və hətta bundan zövq almışam. Özü də bu I Pavlın hakimiyyəti barədə mücərrəd fikirlər idi. Dünənki orgiyadan sonra bütün gün özümlə sərt davranmışam. Ürəyimlə danışmağa çalışmaq əbəs idi!Əvəzində böyük məmnuniyyətlə rus aristokratiyasının məqsəd və meylləri ilə bağlı araşdırma etdim. Amma bu Rolben məni qıcıqlandırır. O ən kiçik, ən boş şeylərdən sirr düzəldir. Yaxşı, bu adam 1804-cü  ildə Ukraynada nə ilə məşğul olub? O öz səfəri barədə qeyri-müəyyən ifadələrlə danışır:

“ Qoy gələcək nəsillər qərar versin; nə olsun ki, ürəyimdə mənə gülənləri susduracaq və onları qorxu burulğanına atacaq sirrlər daşıyıram və bütün cəhdlərim uğursuzluqla nəticələndi,  sakitcə daşıdığım ağır xəyanət və alçalmaq deyil, mükafata layiq idim ya yox?”

Mən bir dəfə bu qarmağa ilişdim: o çoxmənalı ifadələrlə 1790-cı ildə Buvilə etdiyi kiçik səfərini təsvir edirdi. Bütöv bir ayı onun hər hərəkətini izləmək üçün itirdim. Məlum oldu ki, nəticədə öz fermerlərindən birinin qızını hamilə buraxıb. Məgər o ən adi hiyləgər deyil?

Bu balaca, yalançı adama dəhşətli dərəcədə hirslənirəm, bəlkə də bu pərtlikdən irəli gəlir- onun başqalarını aldatmasını çox xoşlayırdım, amma istəyirdim ki, mənim üçün istisna olsun; ümid edirdim ki, biz- iki bazar fırıldaqçısı bütün bu ölülərin başı üzərindən əlbir olacağıq və o mənə həqiqəti deyəcək! Amma o heç nə, heç bir şey demədi, eynilə axmaq yerinə qoyduğu çar Aleksandr və XVIII Lyudovikə etdiyi kimi. Mənim üçün Rolbonun dəyərli olmağı önəmlidir. Əlbəttə ki, o bicdir, amma kim bic deyil ki? Amma baxır balaca yoxsa böyük hiyləgər. Yaşasa əlini sıxmağa layiq bilmədiyim adam haqqında taxiri araşdırmalar edib vaxt itirməyi sevmirəm. Markiz haqqında nə bilirəm? Onun yaşadığı həyatdan daha parlaq həyat təsəvvür etmək çətindir, amma o həyatı məgər özü yaradıb? Bircə onun məktubları bu qədər qəliz olmasaydı…

Ah, onun gözlərini görə bilsəydim, bəlkə də onun başını çiyninə söykəmək kimi möhtəşəm ədası varmış, ya da hiyləgər şəkildə uzun barmağını burnuna söykəyirmiş, ya da ola bilər iki yalançı iltifat arasında özünün həqiqi, tufanlı xarakterini açıb, o dəqiqə də söndürürmüş. Amma o ölüb- ondan ancaq “Strategiya haqqında trakta” və “Ləyaqət haqqında düşüncələr” əsərləri qalıb. Mənə qalsa onu elə aydın təsəvvür edərəm ki: çoxlarının qurban getdiyi parlaq istehza altında çox sadə, az qala saf ruh gizlənir. O çox nadir hallarda düşünür, amma bütün hallarda instinktinə əsaslanaraq necə lazımdır elə də hərəkət edir. Öz hiyləgərliyində o səmimidir, açıq ürəklidir, ləyaqətli insanlara sevgisi kimi təmiz niyyətlidir. Öz havadarlarını və dostlarını satandan sonra bütün fikirlərini baş verən hadisələrə istiqamətləndirib, oradan ibrət dərsi çıxarmağa çalışır. Hesab edir ki, başqalarının üzərində heç bir hüququ yoxdur, amma başqalarının onun üzərində haqqı var, həyatın ona bəxş etdiyi hədiyyələrə layiq deyil, amma əvəzində onlar qarşılıqsızdır. O hər şeyə ehtirasla həvəs göstərir, amma çox asanlıqla da soyuyur. Bütün məktublarını və yazılarını isə əslində özü yazmayıb- o bunları pulla tutduğu yazıçıya yazdırıb. Əgər bütün bunları ifadə etsəm, gərək markiz Rolbon haqqında roman yazam.

Axşam saat 11

“Dəmiryolçuların sığınacağı”nda nahar etdim. Sahibə yerində idi, onunla sevişməli oldum; amma bu sadəcə mənim tərəfimdən təmiz lütfkarlıq idi. O mənim nəsə xoşuma gəlmir, hədsiz ağdır və yeni doğulmuş körpə iyi verir. Sevişəndə başımı sinəsinə sıxır, elə bilir ki, belə lazımdır. Əllərim etinasız şəkildə yorğanın altında qurdalanırdı, sonra əllərim ağırlaşdı. Markiz de Rolbon haqqında düşündüm, axı mənə onun haqqında roman yazmağa nə mane olur? Əllərim sahibənin belindən aşağı sürüşdü və birdən birə alçaq və enli ağacların bitdiyi bir bağ gördüm, ağaclardan böyük, tüklə örtülü yarpaqlar sallanmışdı. Hər yerdə qarışqalar, qırxayaqlar, güvələr qaynaşırdı. Orada daha iyrənc heyvanlar da var idi, onların bədəni bişmiş çörək tikələrindən ibarət idi- belə çörək tikələrini adətən bişmiş göyərçinin altına düzürlər- bu heyvanlar xərçəng ayaqları üstündə yanakı yeriyirdilər. Yarpaqlar bu həşaratlardan qapqara olmuşdular. Şəhər parkında kaktusların və kolların arxasındakı Velleda heykəli barmağı ilə cinsi orqanını göstərirdi. “Bu bağdan qusmaq iyi gəlir!” mən qışqırdım.

-          Sizi oyatmaq istəmirdim,- sahibə dedi- amma mələfənin tikiş yerləri ayaqlarımın arasına sürtünür, həm də artıq aşağı düşüb Paris qatarından düşən müştərilərə xidmət etməliyəm.

 

Post vaxtı

Moris Barresi döydüm. Biz üç əsgər idik, və içimizdən birinin üzünün ortasında deşik var idi. Moris Barres bizə yaxınlaşıb dedi: “Afərin” və hər birimizə bir dəstə bənövşə verdi. “Mən isə bilmirəm onu nə edəcəm”,- üzü deşik əsgər dedi. Moris Barres cavab verdi: “ Onu başındakı deşiyə sox”. “Mən onu sənin arxana soxacam”- əsgər cavab verdi. Biz Moris Barresi üzü aşağı uzandırdıq və şalvarını çıxarmağa başladıq. Şalvarının altında kardinal mantiyası çıxdı. Biz mantiyanı cırdıq, Moris Barres isə qışqırmağa başladı: “ Ehtiyatlı olun! Şalvarımın balaqları üzəngilidir”. Amma biz onu qanı axana qədər şallaqladıq, sonra da arxasına bənövşə yarpaqları ilə Deruledanın başını çəkdik. Bir müddətdir yuxularımı çox tez-tez xatırlayıram. Yuxuda narahat halda yerimin içində tərpənirəm, səhərlər yorğanım həmişə yerdə sürünür.Bu gün bayramdır, amma Buvil üçün bu gün əhəmiyyətsizdir. Bütün şəhərdə güclə karnaval kostyumlarını geyinəcək yüz nəfər adam yığılar.

Pilləkənlərdən düşəndə sahibə məni çağırdı:

-          Sizə məktub gəlib.

Məktub. Sonuncu məktubu keçən ilin mayında Ruan kitabxanasının mühafizəçisindən almışdım. Sahibə məni kabinetinə aparıb, uzun, sarı və qalın zərf verir – məktub Annidəndir. Artıq beş ildir ki, ondan xəbərim yoxdur. Məktub mənim köhnə Paris ünvanıma göndərilib, üstündə bir fevrala aid möhür var.

Oteldən küçəyə çıxıram – əlimdə zərfi tutmuşam, amma onu açmağa qərar verə bilmirəm. Anni həmişəki poçt kağızında yazır. Maraqlıdır, görəsən o hələ də kağızı Pikadillidə yerləşən yazı kağızı mağazasından alır? Yəqin o hələ də əvvəlki saç formasını saxlayıb, kəsdirmək istəmədiyi açıq rəngli, sıx saçları var idi. Və yəqin ki güzgünün qarşısında üzünü saxlamaq üçün dözümlü mübarizə aparır, ona görə yox ki, nazlanır ya qocalmaqdan qorxur, sadəcə necə var elə qalmaq istəyir, eynən olduğu kimi. Deyəsən onda ən çox xoşladığım da iradəli və görünüşünün ən kiçik cizgilərinə rəhmsizcə sadiq olması idi. Bənövşəyi mürəkkəblə möhkəm xəttlə yazılmış ünvanın hərfləri ( əvvəlki mürəkkəbdən istifadə edir) hələ də yüngülcə parıldayır.

“Müsyö Antuan Rokantenə”.

Bu zərflərdə adımı oxumağı çox xoşlayıram. Dumanlar içindən onun təbəssümlərindən birini görürəm, əyilmiş başını, gözlərini görürəm: mən oturanda o təbəssümlə qarşımda dayanardı. Başım onun beli ilə eyni səviyyədə dayanırdı, Anni əllərini uzadıb, çiyinlərimdən tutub silkələyirdi.

Zərf qalındır, məktub deyəsən ən azı altı səhifəlikdir. Keçmiş qapıçımın cızmaqarası gözəl xəttin üzərində sürünür.

“Otel “Prentaniya”- Buvil”.

Bu balaca hərflər tamamilə parıltısızdır. Zərfi açıb, əsəbdən altı il cavanlaşıram.

“ Başa düşmürəm, Annidə necə həmişə belə qalın zərflər alınır, onların içində heç vaxt heç nə olmur”. 1924-cü ilin yazında bu günki kimi çətinliklə zərfin içində qatlanmış kağızı çıxarmağa çalışarkən yüz dəfə bu ifadəni təkrarlamışdım. Zərfin cildi çox gözəldir: tünd yaşıl rəngdə, qızılı ulduzlarla bəzədilib. Möhkəm kraxmallanmış parçaya oxşayır. Cildin özü bütün zərfin üçdə dördünü təşkil edir.

Anni karandaşla yazıb:

“ Bir neçə gündən sonra qatarla Parisə gəlirəm. 20 fevralda “İspaniya” otelinə, yanıma gəl. Xahiş edirəm ( “xahiş edirəm” sözü sətirin üstündə yazılıb, əyləncəli spiral şəklində “yanıma” sözü ilə birləşib). Səninlə görüşməliyəm.

Anni”.

Meknesdə, Tanjerdə elə olurdu ki, axşamlar evə gəlib, yatağımın üstündə kağız tapırdım: “Səni vacib görmək istəyirəm”. Qaçıram, Anni qapını açır, təəccüblə qaşlarını çatır: onun mənə deyiləsi sözü yoxdur, hətta hirslənirdi ki, getmişəm. İndi də gedəcəyəm. Ola bilər məni qəbul etmək istəməz. Ola bilər, oteldə qapıçı desin ki “ Adını çəkdiyiniz xanım bizdə qalmır”. Amma məncə o belə etməz. Amma ola bilər bir həftə sonra mənə yazar ki, fikrini dəyişib.

İndi insanlar işdədirlər. Havada adi bayram hiss olunur. “Müharibə şikəstləri” küçəsində həmişə olduğu kimi yağışda nəm ağac qoxusu gəlir. Belə qəribə günləri sevmirəm: kinoteatrlarda səhər seansları gedir, məktəblilər tətildədirlər. Küçələrdə dumanlı bayram əlamətləri hiss edilir, diqqətimi cəlb edir, amma baxan kimi əriyir gedir. Əlbəttə mən Anni ilə görüşəcəm, amma deyə bilmərəm ki, gözlənilən görüş məni sevindirir. Onun məktubunu alandan özümə yer tapa bilmirəm. Yaxşı ki, indi günortadır, ac deyiləm amam gedib yemək yeyəcəm ki, vaxtı keçirim. “Saatsazlar” küçəsində “Kamilya” kafesinə girirəm.

Bura balaca kafedir, bütün gecəni dayanmadan turş kələm və raqu (xırda doğranmış ət və ya balıq qovurması) verirlər. Bura adətən teatrdan sonra yemək yeməyə gəlirlər, polislər gecə qatarı ilə gəlmiş ac qonaqlara buranın ünvanını verirlər. Səkkiz mərmər stol. Divarlara dəri geyindirilmiş oturacaqlar söykənib. Narıncı ləkələrlə dolu iki güzgü var. İki pəncərə var və qapı tutqun şüşəlidir. Piştaxta bir az içəridədir. Yan tərəfdə bir otaq da var. Amma mən orada heç vaxt olmamışam, o cütlüklər üçündür.

-          Mənə vetçinalı yumurta.

Nəhəng, qırmızı yanaqlı qız ofisiant bir kişi ilə danışıb, gülməyini saxlaya bilmir.

-          İxtiyarım yoxdur. Kartofla yumurta istəyirsiz? Vetçina bağlıdır, onu ancaq sahib özü doğrayır.

Mən Raqu sifariş edirəm. Sahibin adı Kamildir, kobud kişidir.

Ofisiant gedir. Mən bu qoca, qaranlıq otaqda təkəm. Anninin məktubu portmanetimdədir. Yalançı utanc onu yenidən oxumağıma mane olur. İfadələri bir-birinin ardınca xatırlamağa çalışıram. “Əzizim Antuan”. Gülümsəyirəm, yox, əlbəttə ki, Anni “Əzizim Antuan” sözlərini yazmayıb. Altı il əvvəl biz qarşılıqlı razılıqla ayrıldıq- mən Tokioya getməyə qərar verdim. Ona bir neçə söz yazdım. Mən artıq ona “sevgilim” deyə bilmirdim ona görə də səmimi şəkildə “Əzizim Anni” yazmışdım. “ Sənin qəribəliklərinə təəccüblənirəm,- o cavabında yazmışdı. – Mən heç vaxt “sənin əziz Annin”olmamışam, heç vaxt da  olmayacam. Və inan, sən mənim üçün heç də “əziz Antuan” deyilsən. Əgər mənə necə müraciət edəcəyini bilmirsənsə, heç nə demə, bu daha yaxşıdır”. Məktubu portmanetimdən çıxarıram. Orada “Əzizim Antuan” yazılmayıb. Əslində heç adi ədəb qaydaları da yoxdur. “Səninlə görüşməliyəm”. Onun hissləri barədə fikir yaradacaq heç nə yoxdur. Şikayət etmək lazım gəlmir- mən onun mükəmməlliyə olan sevgisini bilirəm. O həmişə “mükəmməl anlar” əldə etməyə çalışıb. Əgər belə bir dəqiqəni əldə edə bilmirdisə, Anni ətrafdakı hər şeyə marağını itirirdi, gözləri ölgünləşirdi, keçid dövründəki yetkin qızlar kimi veyllənirdi. Ya da mənim üstümə düşürdü:

“ Sən burnunu burjuylar kimi təmtəraqla silirsən, öskürəndə isə özündən razı halda ağzını dəsmalla tutursan”.

Sakit dayanıb gözləməli idim; birdən mənim eşidə bilmədiyim hansısa səsdən diksinirdi, gözəl üzünün incə cizgiləri sərtləşirdi və yenidən əziyyətli işinə davam edirdi. Onun xasiyyətində məftunedici hakimiyyət var idi. Dişlərinin arasından nəsə oxuyurdu, sonra gülümsəyərək dirçəlirdi, mənə yaxınlaşıb çiyinlərimi silkələyirdi və bir neçə saniyə mənə elə gəlirdi ki, ətrafındakı bütün əşyalara əmr verir. Sakit, sürətli sözlərlə məndən nə gözlədiyini izah edirdi.

“ Qulaq as, yəni cəhd etmək çətindir? Keçən dəfə özünü axmaq kimi apardın. Görürsən, anlar necə gözəl ola bilər? Səmaya bax, xalçanın üstündə günəşin rənginə bax. Mən isə yaşıl paltardayam, bəzənməmişəm, solğunam. Kənara çəkil, kölgədə otur, nə etməli olduğunu başa düşdün. İndi baxaq. Ah, sən necə də axmaqsan! Danış mənimlə”. Hiss edirdim ki, anların müvəffəqiyyəti məndən asılıdır: həmin an gizli sirrə malik idi, bu siri ondan çıxarıb, həmin anı mükəmməlləşdirmək lazım idi; müəyyən sözü demək, müəyyən hərəkəti etmək lazım idi- məsuliyyət yükünün altına girmişdim, heç nə görmürdüm, Anninin quraşdırdığı mərasimlər içində çabalayırdım və kobud əllərimlə hörümçək toru kimi onları parçalayırdım. Həmin dəqiqələrdə o mənə nifrət edirdi.

Əlbəttə ki, onunla görüşəcəm. Mən hələ də ona hörmət edirəm və bütün qəlbimlə sevirəm. Arzu edirəm ki, başqası belə mükəmməl an oyununda məndən daha şanslı və rahat olsun.

“Sənin şeytani saçların hər şeyi pozur- o deyirdi. – Kürən kişi ilə nə etmək olar?”.

O gülümsəyirdi. Əvvəlcə onun gözləri ilə bağlı sonra uzun bədəni ilə bağlı xatirələr silindi. Hər şeydən çox onun təbəssümü ilə bağlı xatirəni saxlamağa çalışdım, amma üç il sonra o da silindi. Bir az əvvəl, sahibənin əlindən məktubu alanda həmin xatirə birdən qayıtdı: elə bildim gülümsəyən Annini görürəm. Mən indi də onun təbəssümünü xatırlamağa çalışıram, Anniyə qarşı duyduğum o incə hissləri yenidən hiss etmək istəyirəm- həmin hisslər buradadır, yanımdadır, lap yaxınlıqda, indicə doğulacaq. Amma yox, təbəssüm qayıtmır, hər şey bitdi. Daxilim boşluq və quraqlıqdır. Gecə kafesinə soyuqdan büzüşmüş adam girir.

-          Xanımlar və cənablar, sizləri salamlayıram.

Köhnəlikdən yaşıllaşmış paltosunu soyunmadan oturur. Barmaqlarını bir-birinə keçirib bir əli ilə o biri əlini silir.

-          Nə istəyirsiniz?

O narahat baxışlarla baxıb, diksinir.

-          Nə? Həəə, mənə su ilə “Birr” verin.

Ofisiantka yerindən tərpənmir. Onun güzgüdə əks olunan üzündən elə bilmək olar ki, yatıb. Əslində gözləri açıqdır, onlar balaca divar deşiklərinə oxşayırlar. Onun xarakteri belədir, müştəriyə xidmət etməyə tələsmir, həmişə gərək əvvəlcə sifariş barədə fikirləşə. Gərək indi rəfdən götürəcəyi butulkanı, onun üstündəki qırmızı hərfli ağ etiketi, ondan süzüləcək qatı qara şirəni təsəvvür edə- elə bil ki, onu özü içir.

Anninin məktubunu pormanetimdə gizlədirəm, ondan onun mənə verə biləcəyi hər şeyi aldım- onu əlində tutub, büküb, zərfə qoymuş qadını daha heç vaxt oyatmaq mümkün olmayacaq. Ümumiyyətlə keçmişdəki kimsə haqqında fikirləşmək mümkündür? Bir-birimizi sevəndə imkan vermirdik ki, anlarımızdan ən pisi, qüssəmizin ən lazımsızı bizdən ayrılıb, keçmişdə qalsın. Qoxular, səslər, hər günün çalarları, hətta deyilməmiş fikirləri- hər şeyi özümüzdə saxlayırdıq və hər şey canlı qalırdı, biz onlardan həzz alıb, həqiqi zamanda əzab çəkirdik. Heç bir xatirə yoxdur: rəhmsiz, yandıran sevgi qalıb; nə kölgələr qalıb, nə gizlənmək nə də təslim olmaq üçün künclər. Üç il bir-birinə sıxılıb bu günümüzü yaradıb. Ona görə də ayrıldıq, gücümüz çatmırdı ki, bu əzabı daha çox daşıyaq. Sonra Anni birdən, düşünmədən məni atanda üç il keçmişdə qaldı. Mən hətta əzab çəkmədim, içim boşaldı. Sonra zaman axmaqda davam etdi və boşluq böyüdü.Sonra Sayqonda, Fransaya qayıtmağı qərara alanda keçmişdən qalan hər şey- yad ölkə insanlarının üzləri, meydanlar, əyri uzun çaylar- hər şey yoxluqda batdı. İndi mənim keçmişimdə böyük boşluq var. Mənim həyatım isə bax bu qara köynəkli, piştaxta arxasında yatmış ofisiantka, bu kişidir. Həyatım haqqında bildiyim hər şeyi elə bilirəm kitabdan oxumuşam. Nə vaxtsa bir anlıq gözlərimə görünmüş Benaresa Sarayları, cüzamlı Kral terrası, böyük, sınıq-sökük pilləkənləri olan Yava məbədi orada, öz əvvəlki yerlərində qaldılar. Axşamlar “Prentaniya” otelinin yanından keçən tramvay neon işıqların əksini pəncərələrində aparmır, bir anlıq parıldayandan sonra qaranlıq şüşələri ilə gedir. Kişi dayanmadan mənə baxır, bu məni qıcıqlandırmağa başlayır. Balaca boyu var, elə bilir vacib adamdır. Ofisiant nəhayət ona qulluq etməyə qərar verdi. O tənbəl-tənbəl böyük, qara əlini uzadıb butulkanı götürür və stəkanla birlikdə kişiyə aparır.

-          Buyurun, müsyö.

-          Müsyö Axill,- nəzakətlə bildirir.

Qız cavab vermədən ona spirti süzür. Birdən o sürətlə burnuna sıxdığı barmağını kənara çəkib, hər iki ovcunu stolun üstünə qoyur. Başını geri atır, gözləri parıldayır.

-          Yazıq qız, – soyuq ifadə ilə deyir.

Ofisiant qız diksinir, mən də: o bunu elə izahedilməz tonla, təəccüblə deyir ki, elə bil ki sözləri o yox, başqası dedi. Üçümüz də özümüzü pis hiss edirik.

Birinci utancdan ayılan gombul ofisiant oldu, o təsəvvürdən kasıbdır. Qürurla müsyö Axilli başdan ayağa süzür- çox gözəl bilir ki, bir əli ilə boynundan tutub, onu çölə ata bilər.

-          Mən niyə yazıq oluram?

O duruxur. Qəribə şəkildə ona baxıb, gülməyə başlayır. Üzündə saysız-hesabsız qırışlar oynaşır, əlini yüngülcə oynadır.

-          İncidin. Mən elə belə dedim “yazıq qız”, sözdür də. Heç nəyi nəzərdə tutmurdum.

Ofisiant ona arxasını dönüb, piştaxtaya gedir- doğurdan da inciyib. O yenidən gülür:

-          Ha ha ha! Elə belə dedim də. Neyləmək olar? Yəni hirsləndin? Hirsləndi, mənə müraciət edirmiş kimi təsdiqləyir.

Mən üzümü çevirirəm. Stəkanını qaldırdı, amma içməyə tələsmir, təəccüblə, utana-utana gözlərini qırpır. Deyəsən nəyisə xatırlamağa çalışır. Ofisiant qız kassanın arxasında oturub tikiş işi ilə məşğul olur. Hər kəs yenidən susdu, amma bu əvvəlki sakitlik deyil. Bu da yağış, yüngülcə tutqun şüşəni döyəcləyir; küçədə hələ də karnaval kostyumlu uşaqlar qalıbsa, karton maskalar şişib, rəngini itirəcək. Ofisiant qız işığı yandırır- hələ saat ikidir, amma səma təmiz qaralıb, belə qaranlıqda tikiş tikmək mümkün deyil. Yumşaq işıq; insanlar evlərində oturublar, əlbəttə onlar da lampalarını yandırıblar. Onlar oxuyurlar, ya da pəncərədən göyə baxırlar. Onlar üçün…onlar üçün hər şey başqa cürdür. Onlar başqa cür qocalıblar. Onlar miras qoyulmuş xeyirxahlıq, hədiyyələr arasında yaşayırlar və onların məişətindəki hər əşya xatirədir. Daş saatlar, medallar, portretlər, balıqqulaqları, kağız tutacaqları, pərdələr, şallar. Onların şkafları butulkalar, kəsik qumaşlar, köhnə paltarlar, qəzetlərlə doludur- onlar hər şeyi saxlayıblar. Keçmiş- sahibin var-dövlətidir.

Mən öz keçmişimi harada saxlayardım? Keçmişi cibə qoymaq olmaz, gərək evin ola ki, onu yerləşdirəsən. Mənim sadəcə bədənim var, tənha bədənli tənha adam xatirələrini saxlaya bilməz, onlar onun içindən keçirlər. Şikayət etməyə haqqım yoxdur, mən sadəcə bir şey istəyirdim: azad olmaq.

Balaca adam tərpənib, ah çəkir. Paltosunun içində büzüşüb, arabir dirçəlib, insan formasını alır. Onun da keçmişi yoxdur. Yaxşı-yaxşı axtarsan əlbəttə onunla daha görüşməyən hansısa qohumundan kraxmallı yaxalıq, nişastalı köynək və dik duran gənc bığları ilə iştirak etdiyi hansısa toy şəklini tapmaq olar. Məndə isə heç bu da qalmayıb.

Yenə də mənə baxır. İndi mənimlə danışacaq, tamam hirslənirəm. Bir-birimizə qarşı heç bir şey hiss etmirik, sadəcə oxşayırıq, məsələ də bundadır. O da mənim kimi tənhadır, amma tənhalığına daha dərin batıb. Yəqin ki, o öz Ürəkbulantısını ya da bunun kimi bir şeyi gözləyir. Deyəsən artıq məni tanıyan insanlar da var: mənə baxır fikirləşirlər: “Hə, bu da bizdəndir”. Yaxşı, bəs məsələ nədir? Ona nə lazımdır? O başa düşməlidir: bir-birimizə heç nədə kömək edə bilmərik. İnsanlar ailələri ilə evlərində xatirələrinin arasında oturublar. Biz isə, iki yaddaşsız sınıq insan – buradayıq. İndi qalxıb mənə nəsə desə partlayacam.

Qapı gurultu ilə açılır- bu həkim Rojedir.

-          Hamını salamlayıram.

O hirsli, şübhəli, bədəninin yükünü güclə daşıyan uzun ayaqlarını titrədə-titrədə içəri girir. Mən həkimi tez-tez bazar günləri “Vezeliz”-də görürəm, amma o bilmir. Juenvilin istefaya çıxmış məşqçiləri kimi görünür: bisepsləri (əli bilək oynağında bükən çiyin əzələsi) budları yoğunluqdadır, sinəsinin eni yüz ondur, ayaqları isə sısqadır.

-          Janna, Janna, mənim balacam.

O yanları enli, fetr şlyapasını asılqandan asmaq üçün tez-tez asılqana tərəf gedir. Ofisiant tələsmədən əl işini kənara qoyub, yuxulu-yuxulu həkimə tərəf gedir ki, əlindən paltosunu alsın.

-          Nə içəcəksiniz, həkim?

O diqqətlə qıza baxır. Bax buna gözəl kişi başı deyə bilərəm. Dağınıq, həyatın və ehtirasın qırışdırdığı üz. Amma həkim həyatın məğzini başa düşürdü, ehtirasını cilovlaya bilirdi.

-          Mən heç özüm də bilmirəm nə istəyirəm, – tutqun səslə deyir.

O özünü qarşımdakı oturacağa atıb, alnından təri silir. Müvazinəti qorumaq lazım olmayanda özünü yaxşı hiss edir. Böyük, qara və hakimiyyətli gözləri cəsarətsizlik aşılayır.

-          Qoy… hmmm…. qoy elə köhnə kalvados olsun, qızım.

 

Ofisiant tərpənmədən enli, qırışlardan qazılmış üzə tamaşa edir. Fikirləşir. Balaca adam başını qaldırıb, rahatca gülür. Doğurdan da bu nəhəng bizim xilaskarımızdır. Bizə tərəf nəsə uğursuzluq hərəkət edirdi. İndi isə bütün sinəmlə rahat nəfəs alıram – biz insanların arasındayıq.

-          Hə, noldu, hanı mənim kalvadosum?

Ofisiant diksinir və gedir. Həkim koppuş əllərini uzadıb, stolun kənarlarından yapışır. Müsyö Axill xoşbəxtdir- həkimin diqqətini cəlb etmək istəyir. Amma boş yerə ayaqları ilə söhbət edir və oturacağında tullanır- o elə balacadır ki, səsi eşidilmir.

Ofisiant qız kalvadosu gətirir. Başı ilə həkimə qonşusunu işarə edir. Həkim Roje yavaş-yavaş bütün gövdəsini döndədir: onun boynu dönmür.