Жаҳон санъати тарихи
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ЖАҲОН САНЪАТИ ТАРИХИ
34 MAVZU: O‘RTA ASRLAR SAN’ATI TARIXI. REJA: 1. Sharq va G‘arbda O‘rta asrlar tarixining davriy chegarasi, rivojlanishidagi asosiy bosqichlar. 2. O‘rta asrlar san’ati. Yer yuzida feodalizm tuzumining paydo bo‘lishidan tortib, uning rivojlanishi va nihoyat, uning inqirozidan keyingi tuzumiga o‘rnini bo‘shatib berguncha bo‘lgan davrdagi san’ati, odatda, O‘rta asrlar san’ati deyiladi. Bu san’at turli mamlakatlarda turli vaqtda boshlangan va davom etgan. Jumladan, Yevropada u Buyuk Konstantin podsholik qilgan davrdan (IV asr) boshlanadi. Uning dastlabki inqirozi esa XIII-XIV asrlardagi Italiyadagi shahar- davlatlarning vujudga kelishi bilan tezlashadi. Yevropadagi ayrim mamlakatlarda feodalizm VII-VIII asrlar va undan kech ham boshlanib, XVII asrlarning so‘ngigacha davom etgan (masalan, Vizantiya, Qadimgi Rus). Aksincha, Sharq mamlakatlarida (masalan Xitoy, Hindistonda) O‘rta asrchilik birmuncha erta boshlangan. Lekin uning inqirozi cho‘zilib ketib, XIX asrgacha va undan keyinroq ham davom etgan. O‘rta asrlarda me’morchilik yetakchi o‘rinni egalladi. Bizgacha O‘rta asrlar me’morchilik san’atining juda ko‘p nodir yodgorliklari saqlanib qolgan. Bu yodgorliklar, ayniqsa, monumental me’morchilik san’ati O‘rta asrlar ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotini o‘rganishda muhim o‘rinni egallaydi. Ular davrning diniy, falsafiy qarashlarini aks ettiribgina qolmay, inson aql- zakovatining qudratini ulug‘laydi. Bu davrda qurilgan Yevropadagi ibodatxonalar, musulmon sharqidagi hashamatli machitlar, buddizm yodgorliklari O‘rta asr tafakkurining mahsuli sifatida hozirgacha kishilar qalbini to‘lqinlashtiradi. Buyuk inson aql-zakovati qudratiga ta’zim etishga da’vat etadi. Vizantiya san’atining o‘ziga xos tomonlari IV asrda uning maydoniga xristian dinining kirib kela boshlagan davridan shakllana bordi. Bu xususiyat Vizantiyaning dastlabki gullagan davri VI-VII asrlarda yaqqol namoyon bo‘ldi. Konstantinopal bu davrda katta Vizantiya imperiyasining faqat siyosiy markazi emas, balki madaniy o‘chog‘iga ham aylandi. Vizantiya me’morchiligi uslubi grek va rim me’morchiligi an’analarining mahalliy an’analar bilan uyg‘unlashishidan vujudga kelgan. Jumladan, Konstantinopoldagi Sofiya ibodatxonasi o‘z konstruktiv tuzilishi jihatidan Panteon ibodatxonasi konstruksiyasiga o‘xshab ketadi, lekin bu o‘xshashlik bir muncha yashiringan holda talqin etilishi bilan xarakterlanadi. Vizantiya rangtasvirining nodir namunasi XII asr birinchi yarmida Konstantinopollik usta |