|
Жаҳон санъати тарихиjahon sanati tarixiЖАҲОН САНЪАТИ ТАРИХИ
47
gumanizm asri, deb nom oldi. Bu lotinchada insoniylik, insonparvarlik, degan
ma’noni bildiradi. Uyg‘onish davri madaniyati antik dunyo madaniyatidan
ilhomlandi, Antik dunyo yodgorliklarini qunt bilan o‘rgandi, ulardan ta’sirlandi.
Antik dunyo yodgorliklarining Italiyada ko‘plab saqlanib qolganligi bunga juda
yaxshi imkon yaratdi. Lekin antik san’atdan farqli ravishda ular qullar sajda
qilgan hudolar deb ulardan shu yo‘sinda emas, balki o‘z fikrlarini, his-
tuyg‘ularini, tushunchalarini ifodalashda foydalandilar. Go‘zallik va
garmoniyani real voqelikdan qidirish, real voqelikdan keng foydalanish shu davr
taraqqiyotining mezonini belgiladi. O‘ayot real hodisa deb tan olindi.
San’atkorlar real voqelikni tasvirlashda yangi qonun va qoidalar izladilar.
Asarlar ta’sirchanligini oshirish maqsadi ko‘p sohalar bilan hamkorlikda
ishlashni taqozo etdi. Perspektiva, rangshunoslik, soya va yorug‘, odam
anatomiyasi va shunga o‘xshash sohalarda katta yutuqlar qo‘lga kiritildi.
Me’morchilik va amaliy san’atda yangi tendensiyalar rivojlandi. Shu bilan
birga qadimgi an’analar o‘zlashtirilib, ular yangi mazmun bilan boyitildi. Unda
yangi konstruksiyalar vujudga keldi. Ibodatxonalar bilan bir qatorda ko‘p qavatli
va shinam binolar qad ko‘tara boshladi. Binolarning tashqi va ichki
ko‘rinishlarini bezash, ular ichidagi fazoni tashqil qilish masalasida ancha
yutuqlarga erishildi. Bu qilingan ishlar keyingi Yevropa san’atida ko‘proq
ahamiyatga ega bo‘ldi. Uyg‘onish davrining o‘ziga xos tomonlari protorenesans
davrida dastlab italiya rangtasvirida o‘zini namoyon qildi. Ijodkorlar diniy
mavzuda ishlangan devoriy suratlarda realistik mazmunni ilgari sura boshladilar.
Insonlar orasidagi munosabatlar, muhabbat, olijanoblikni, razillik, xudbinlikka
qarshi qo‘ya boshladilar, voqelikning real tasvirini yaratishga harakat qildilar.
Ularning asarlarida Uyg‘onish davri realizmining o‘ziga xos tomoni hayotiy
muammolarni ko‘pincha diniy niqob ostida, diniy mifologik obrazlar orqali
berish hollarini uchratamiz. Uyg‘onish davri san’atkorlari ijodida insonlar
hayoti, inson baxt-saodat yaratuvchisi va ozodlik uchun kurashchi ekanligi
asosiy mavzu bo‘lib qoldi. Insonni o‘z asarlarida shunday kuylagan
san’atkorlardan biri, ilk Uyg‘onish davrining yirik vakili Donatello bo‘ldi.
Uning “David” deb nomlangan haykali Uyg‘onish davrida birinchi marta
libossiz holda tasvirlangan haykal bo‘ldi. “Otdagi Gattamellatti” haykali esa
jamoatchilikka manzur bo‘lgan insonni ulug‘lash yo‘lidagi birinchi otliq haykal
edi. Insonni kuylash, uning qahramonligi, aql-zakovatini ulug‘lash Uyg‘onish
davrida portret san’atining qaytadan tug‘ilishiga olib keldi. Portret san’atida
ifodalanadigan insondagi nozik his-tuyg‘ular o‘zining butun borlig‘i bilan
Uyg‘onish davrining buyuk san’atkorlari Leonardo da Vinchi, Rafael Santi,
Mikelanjelo, Titsian, Djordjone ijodida o‘z ifodasini topdi. Ona, onalik mehri
ulug‘landi. Bu o‘rinda Leonardo da Vinchining “Madonna»si va mashhur
|
|
|