|
Жаҳон санъати тарихиjahon sanati tarixiЖАҲОН САНЪАТИ ТАРИХИ
49
Haykaltaroshlik turlari deganda, monumental haykaltaroshlik dekorativ
haykaltaroshlik va dastgoh haykaltaroshligini tushunamiz. Monumental
haykaltaroshlikka muhim tarixiy voqealar, atoqli shaxslar, xotirasini
abadiylashtirish maqsadida o‘rnatilgan monument turli xildagi yodgorliklar,
haykaltaroshlik ansambllari kiradi. Odatda, monumental haykaltaroshlik
asarlari o‘zida katta mazmunni anglatib, mustaqil xarakterga ega bo‘ladi.
Lekin shu bilan birga, u bevosita muhit, me’morchilik binolari hamda tabiat
bilan uyg‘un bo‘lishi lozim. Bu unga yanada ulug‘vorlik va ta’sirchanlik
baxsh etadi. Monumental haykaltaroshlik asarlariga xos bo‘lgan xislatlardan
yana biri, kahramonlarni ko‘tarinki ruhda tasvirlashdir. Monumental-
haykaltaroshlik asarlari uzoqdan ko‘rishga mo‘ljallanganligi sababli, katta-
katta, yaxlit shakllardan keng foydalaniladi. Odam yuzidagi mayda detallar,
kiyimdagi buklanishlar, undagi mayda detallar ko‘rsatilmaydi.
Istiroxat bog‘lari, hiyobonlar, ko‘cha va parklar, shuningdek,
me’morchilik binolarining devorlarini bezash uchun ishlatiladigan
haykallarning hamma turlari dekorativ-haykaltaroshlik san’atiga kiradi. Agar
monumental-haykaltaroshlik asarlarida obrazlar ko‘tarinki ruhda ishlansa,
dekorativ-haykaltaroshlik asarlarida esa obrazlar biron yumoristik tarzda
talqin etiladi. Haykaltaroshlikning bu turida turli hayvonlar shakli ham keng
ishlatiladi.
Binolarning devorlariga ishlanadigan turli bo‘rtma tasvirlar, amaliy
san’at buyumlarining yuzasiga ishlangan tasvirlar, turli fontanlar, panjarada,
badiiy darvozalar, chinnidan yasalgan turli haykalchalar, loydan ishlangan
o‘yinchoqlar xam shu haykaltaroshlikning ko‘rinishi hisoblanadi.
Dastgox xakaltaroshligiga mustaqil mazmunga ega bo‘lgan, san’atning
boshqa turlariga tobe bo‘lmagan asarlar kirada Bunday asarlar kurgazmalar,
uylarga kuyish uchun mo‘ljallangan bo‘ladi haykaltaroshlikning bu turida
voqelik butun borligi bilan aks ettiriladi hamda inson psixologiyasidagi nozik
o‘zgarishlar, uning ichki ruhiy kechinmalari, kayfiyatini ochib berish
imkoniyati katta bo‘ladi.
Haykaltaroshlikda ijodkor yorug‘-soyalar uyinidan foydalanish orqali
o‘z haykallarini ta’sirli va jozibali bo‘lishiga erishadi. Haykal yorug‘ soya
bilan tirik, ya’ni nur tushishi bilan u ham jonlanadi, yorug‘likning o‘zgarishi
bilan undagi yorug‘-soya tovlanishi ham o‘zgaradi, natijada, udan
tomoshabin oladigan taassurot ham o‘zgarib boradi. Bu narsa monumental va
dekorativ haykallar uchun juda qo‘l keladi. Chunki maydon yoki hiyobonga
o‘rnatilgan haykalga ertalabki tong quyoshining nurlari bir joziba bersa,
kechki kun botish paytidagi quyosh nurlari boshqacha bir fayz kiritadi. Tungi
|
|
|