Jobasi: Bazar mexanizimi

Tema: Talap ham uliwmaliq talap nizami
Jobasi:
1.Bazar mexanizimi
2.Talap ham usinis mexanizimi

Talap ni'zami' talapti'n' bahag'a baylani'sli" halda wo'zgeriwin bildiredi, birag basqa faktorlardi'n' talapqa ta 'sirin tu'sindiredi.Talap ni'zami" ekonomikall'q ni'zam boll'p, wog'an muwapi'q(tovarlarg'a talap olardi'n' bahasi'na keri qatnasta boladi".Usi' ni'zamg'a muwapi'q baha artsa talap qi'sqaradi', baha pa'seyse talap artadi', biraq buni'n' ushi'n bahag'a ta'sir etiwshi basqa faktorlar wo'zgermewi kerek. Mi'sali", baha artganda talapti'n' qi'sqari'wi' ushi'n a'Ibette sati'p ali'w qa"biletin belgilewshi da'ramat o'zgermewi kerek. Eger da'ramat bahag'a sali'sti' rg'anda ko'birek artsa, talap ta artadP". Na'tiyjede baha menen talap ortasi'ndag'i" keri baylani's buzi'ladi". Baha ha'm talapti'n' wo'z-ara ganshelli baylani'sli'g'i'n biliw ushi'n basqa faktorlar o'zgermeydi dep shamalanadi'. Bunda talap basqa faktorlar ta'sirinde bolmay, oni'n' bahag'a ta'siri ani'qlanadi".

Buni' tu'siniw ushi'n «Fanta» ishimligine bolg'an talapqa tiyisli
si'zillma parda etemiz

Si'zi"lmag'a muwapi'g «Fanta»ni'n' bahasi' 13000 sum bolg'anda ol 5 dana talap etilgen, baha 10000 sum bolg'anda talap arti'p ol 7 danag a jetken, al baha 7000 sumg'a shekem tu'skende talap 9 dana bolg'an. eger buni" procentlerde sawlelendirsek, baha da'slep 23,1% ke arzanlag'anda talap 40% ke artqan, son'i'nan bahani'n' pa'seyiwi 46,1% ti qurag'anda, talap 100% ke artqan.eger baha da'slepki 700 sumnan 1300 sumg'a shekem qi'mbatladi"dep alsaq, alapti'n" derlik 2 ese qi'sqarg'ani'n ko'remiz.
Bahani'n' qalay o'zgeriwine qarap talap qi'ya si'zi'g'i' AB
jogari 'dan to'menge qarap yamasa kerisinshe, to'mennen jogari'g'a qarap ha'reket etedi. Talap ni'zami'n mug'dari" boyi'nsha talap elastikligi (iyiliwshen'ligi) sa'wlelendiredi. Sog'an qaray bahani'n' wo'zgeriwine juwap retinde talap ganshelli wo'zgergenligin biliw mu'mkin,buni'n' menen talap ni'zami" qalay ha'reket yetip ati'rg'anli'g'i*168
ani'glanadi', biraq buni' talapti'n' da' ramat ta'sirinde o'zgeriwi
sawelendirmeydi.Talapti'n' bahag'a baylani'sli* elastikligi bul bahani'n' o'zgeriwine juwap retinde talapti'n' anshelli o'zgeriwin bildiredi.eger bahag'a juwap retinde talap ani'q ta'rizde o'zgerse talap clastik esaplanadi', eger bul o'zgeris to'men bolsa elastic emes talap bar boladi'. Talapti'n' elastikligin ko'pshilik jag'daylarda 4 faktor ju'zege keltiredi.
Birinshi faktor talap shaqi'ratug'i'n tovardi'n' wo'zi ganday
boli'wi'. Bizge ma'lim tovarlar 2 tu'rli boladi': a) ku'ndelikli
yen' za'ru'r tovarlar, bulardi' ha'mme tuti 'nadi"; b) prestijli, en' za'ru'r bolmag'an yamasa has/'lli'q payda yetiwshi tovarlar. Bul tovarlardi' ha'mme yemes, al saylang'an gari'ydarlar tuti'nadi. bular a'dette puli' ko'pler boladi". Ku'ndelikli tovarlarg'a talapti'n' elasikligi to'men boladi', sebebi bahani'n' wo'zgeriwine juwap retinde wolarg'a talap kemirek wo'zgeredi. Mi' sali', jergilikli ko'l bali'g'i'ni'n" bahasi' 20% artsa, wog'an talap 22% ke qi'sqari'wi' mu'mkin. Osyotra bali'g 'i'ni'n' bahasi" 20% artsa,og'an talap 50% qi'sqaradi', sebebi oni'n' qarl'ydarlari' sheklengen. Sonday tovarlar da bar, olardP'n" bahasi'ni'n' o'zgeriwi talap clastikligin ju'zege keltirmeydi. Mi'sali', nan, duz,gaz, elektroenergiya yamasa ku"kirt. Bulardi' paydalanbawdi'n' ilaji joq, sonli 'qtan bahani'n' o'zgeriwi olarg'a talapti'n* elastikligin
ju'zege keltirmeydi. Yeger shan'araq ku'nine 10 nan alsa, nanni'n' bahasi' 10% artsa, ol ba'ri bir 10 nan aladi', biraq basqa tovarlar,mi'sali', go'shti sati'p ali'w qi'sqaradi'. Shan'araq 2 ayda I pachka(1kg) as duzi'n paydalanadi'. Duz bahasi" 20% arzanlasa, ol 2pachka duz almaydi', sebebi awqatti'n' duzi'n ko'p yetiw talap etilmeydi. Kerisinshe, duz bahasi* 20% artsa, shan'araq 0,5 kg duz almaydi', sebebi ol awqatti' dussi'z, yamasa duzi'n az etip pisire almaydi'.
Saylang'an ta'rizde tuti'ni'latug i'n tovarlarg'a talap bir qansha
elastik boladi'. Bahani'n' wo'zgeriwine sali'sti'rg'anda olarg'a talap tezirek o'zgeredi. Mi'sali' «Spark» markali' avtomashinani' n bahasi' 20% ke qi'mbatlasa, wog'an talap 30% ke qi'sqaradi'.Sebebi talap bahag'a sezgirlik penen juwap beredi. Tap sonday, Spark» bahasi' 20% ke arzanlasa, wog'an talap 30% arti'wi* mu'mkin.Ekinshi faktor. Bazarda ori'nbasar tovarlardi'n' bar ekenligi. Sonday sharayatta baha artganda talap basqa bahasi' wo'zgermegen tovars'a ku'sheyedi, sebebi bul tovarlar wori'nbasar boli'p mu'ta'ilikti birdey ganaatlandi' radi'. Mi'sali', plash ha'm kurtka.Plashti'n" bahasi'ni'n' qi'mbatlawi' kurtka bahasi' o'zgermegende og'an talapti' ku'sheytip jiberedi, yag'ni'y oni' elastik etedi.
Sari' may arzanlasa margarin orni'na woni" ko'birek aladi". eger sari" may qi'mbatlasa margaringe talap arti'p, ol elastik jag' dayda boladi'. eger tovardi'n' ori'nbasari" bolmasa, bahani'n' o'zgeriwi oni'n' wo'zine bolg'an talapti' elastik etedi. U'shinshi faktor - bazardi'n' xarakteri. eger bazar tar bolsa, bahani'n' ozgeriwi wol jerdegi ma'lim tovarg'a bolg'an talapti' elastik yetedi.
egerde bazar ken'irek bolsa substit - ori'nbasar tovarlardi' tabi'w mu'mkin. Bul jerde bir tovarg'a bahani'n' wo'zgeriwi wog'an talapti' elastik yetpesten talapti' basqa tovarg'a ko'shirip, woni'n' talabi'n elastik yetedi.
To'rtinshi faktor - bul talapti'n" ganday waqi't arali/g'i'nda o'zgeriwi. eger qu'sqa waqi'tti' alsaq, bunda talapti'n' bahag'a baylani'sli" elastikligi sezilmeydi, uzaq da'wirde wol ani'q ko'zge taslanadi'. Mi'sali", kvartira haqi" ha'm kommunal xi'zmetlerdin* bahasi' qi'mbatlasa, da'slep wolarg'a talap o'zgermey turadi'. son'i'nan ol elastik boladi', sebebi adamlar arzani' raq kvartirani' qa'leydi, wolar 3 xanali' kvartiradan yeki xanali'g'a, yeki xanali dan bir xanali g'a o'tedi. Kishi kvartira haqi' joqari 'lag'an halda, u"lken kvatirai'n' haqi"si" qi'sqaradi': Basqa misal alsaq, jen'il avtomobil qi'mbatladi' deyik, bul da'rha"l og'an talapti" elastik etpeydi, son'i'nan bolsa bul elastik jag'dayg'a keledi, sebebi adamlar avtomobilde kem ju'redi, oni' kem aladi', son'i'nan avtomobil werni"na metro, avtobus, tramvay ha'm trolleybuslardan paydalanadi'. Qullasi', elastiklikti ju'zege shi'g'ari' wshi' faktorlar birdey emes, olardi'n tovardi' sati'p ali'wg'a ta'siri tu'rli bag 'darda boladi.
Talapti"n* elastiklik da'rejesin woni'n' koefficienti sa'wle-lendiredi.Talapti'n" bahag's baylani'sli* elastiklik koefficienti bul talap ko'lemi wo'zgerisinin' bahani'n' wo'zgerisine bolg'an sali'sti'rmasi'.Bul o'zgerisler da'slep procentlerde sa'wlelenip, son'i' nan sali'sti'ri'ladi" Buni' to'mendegishe sa'wlelendiriw mu'mkin.