|
Journal of new century innovationsJOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS60-67JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS
http://www.newjournal.org/
Volume–27_Issue-6_April_2023
64
o‘zgarishi ularning o‘zgarish nisbatlariga bog‘liq bo‘ladi. Agar yalpi talab va yalpi
taklif bir xil yo‘nalishda, ya’ni biri o‘ssa ikkinchisi ham o‘ssa, biri pasayganda
ikkinchisi ham pasaysa narx darajasi va milliy mahsulot miqdorini o‘zgarishi bo‘yicha
aniq xulosa qilish qiyin bu ularning o‘zgarish ko‘lamlariga bog‘liq bo‘ladi. Narxlarni
muvozanatli darajasi deb shunday narx darajasi tushuniladiki, unda yalpi talab va yalpi
taklif bir-biriga mos kelishi yoki bir-biriga teng bo‘lishi kerak. Narxlarni muvozanatli
darajasida ma’lum miqdordagi mahsulotni haridorlar sotib olishga, ishlab
chiqaruvchilar esa uni ishlab chiqarish va sotishga rozi bo‘ladi. Buni milliy ishlab
chiqarish hajmini muvozanatli real hajmi deb ataydilar. Chizmada bu ikki ko‘rsatkich
yalpi talab va yalpi taklif egri chiziqlarining kesishgan nuqtalari bilan aniqlanadi.
Bu holat AD-AS modelini o‘zida ifodalaydi. Biz bilamizki, yalpi talab egri
chizig‘i yalpi talab tarkibiga kiruvchi iste’mol xarajatlari, investitsiya xarajatlari,
davlat xarajatlari va xorijiy iste’molchilar xarajatlaridagi o‘zgarishlar hisobiga o‘ngga
yoki chapga siljishi mumkin. Boshqa tarafdan esa, yalpi taklif egri chizig‘i ham
texnologiya, resurslar narxlari yoki soliqlar o‘zgarishi bilan birgalikda mos tomonga
siljiydi.
Har qanday bozordagi vaziyat talab va taklifga ya’ni, ularning hajmini
o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi. Ular o‘rtasida yuzaga kelgan nisbat o‘z ketidan narxlarni
o‘zgarishiga
va aksincha
, narxlarni (u yoki bu tomonga) tebranib turishi talab va taklif
hajmiga bevosita ta’sir qiladi. Bunday o‘zaro bog‘liqlik faqat qandaydir bir alohida
mahsulot yoki xizmatga oid bo‘lmay, balki umuman milliy bozorga ham taalluqlidir.
Shu bozordagi talab alohida haridorlar istagi ko‘rinishida bo‘lmasdan, barcha
haridorlarning birlashtirilgan talabi sifatida amal qiladi va makrodarajadagi iste’mol
qobiliyatini aks ettiradi. Taklif esa, milliy ishlab chiqarish jami hajmining taklifi
sifatida
bozorga
chiqadi.
Shunday qilib, yalpi talab uy xo‘jaligi,
korxonalar
, hukumat hamda xorijiy
haridorlarning tovar va xizmatlarga talabidir. Boshqacha qilib aytganda, yalpi talab bu
barcha yakuniy iste’molchilar,
yani aholi
, korxonalar, hukumat hamda xorijiy
haridorlarning tovar va xizmatlarni sotib olishga qiladigan xarajatlarining puldagi
ifodasidir. AD = C+I+G+Xn
Narxlar darajasi va yalpi talab o‘rtasida teskari bog‘liqlik mavjud bo‘lib, narxlar
darajasini o‘sib borishi bilan yalpi talab hajmi qisqarib boradi va aksincha. Ushbu
bog‘liqlikni chizma ko‘rinishida ifodalash mumkin.
Tovarlar miqdori pul massasi (IS-LM) modeli. Tovar va pul bozorida umumiy
muvozanatga erishish shartlari va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga
ta’sirini umumlashtirib tadqiq qilish IS - LM modeli yordamida bajariladi. IS - LM
modeli birinchi marta 1937 yilda J.Xiks tomonidan keynsning makroiqtisodiy
kontseptsiyasini izohlash uchun taklif etildi hamda 1949 yilda A. Xansenning
“Monetar nazariya va fiskal siyosat” nomli kitobi nashr qilinganidan so‘ng keng
|
|
|