yondashilsa xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarida
mehnat unumdorligi oshadi,
iqtisodiy samaradorlikka erishiladi.
2.2. Ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy shakllari
Ishlab chiqarishni tashkil etishning barcha shakllari – mujassamlashuv,
ixtisoslashuv, kooperatsiya va kombinatsiya ayni
paytda ijtimoiy va hududiy
jihatlarga ega. Bunda ishlab chiqarishning hududiy tomoni etakchi rol’ o’ynaydi.
Shunga qaramasdan bir-biri bilan bog’liq bo’lgan bu jarayonlarni uyushtirgan holda
o’rganish, tahlil qilish, biridan ikkinchisiga o’ta bilish geografik fikrlashning muhim
hususiyatidir.
Mujassamlashuv yoki ishlab chiqarishning to’planishi geografik jihatdan eng
avvalo, moddiy sohalar – sanoat, qishloq xo’jalik, transportda yaqqol nomoyon
bo’ladi. Fan ob’ektini aynan shu tarmoqlarning hududiy tashkil etilishi, joylashish
xususiyatlari belgilab beradi. Ijtimoiy ob’ektlarning hududiy tashkil etilishi esa xalq
xo’jaligining barcha tarmoqlarida turlicha bo’ladi.
Mujassamlashuv darajasining yuqori yokia pastligi ayni paytda ma’lum bir
sohaning rivojlanganlik darajasini belgilaydi.
Ixtisoslashuv mehnat taqsimoti va iqtisodiy rayonlarning tarkib topishi bilan
chambarchas boliqdir. Uning uch bosqichi –
korxona, shahar va tuman
miqyosidagi
ixtisoslashuvi, shuningdek, uch turi – qism (detal); texnologik yoki yarim mahsulot
va predmet (tovar mahsulot ishlab chiqarish) ixtisoslashuvi mavjud. Ixtisoslashuv
bosqichlari korxona, shahar va tumanlarning mehnat taqsimotidagi o’rnini belgilab
beradi,
turlari esa, bir-biri bilan uzviy bog’gliq bo’lib, turli hududiy bosqichda
o’zgacha xususiyatga ega bo’ladi. Ixtisoslashuv natijada xalq xo’jaligi tarmoqlari
vujudga keladi, iqtisodiy rayonlar, shaharlarning funktsional turlari shakllanadi.
Kooperatsiya
– bir mahsulot yaratish uchun turli korxonalarning hamkorligi
bo’lib, bunda ularning tarmoq holda joylashuvi kuzatiladi.
Bunda qatnashuvchi
korxonalar soni vujudga kelayotgan mahsulotning murakkabligiga boliq bo’ladi.
Kombinatsiya
– kooperatsiyaga o’xshab korxonalar birlashmasidan iborat.
Bunda tarqoq holda joylashgan birlik emas, balki
ularning hududiy umumiyligi
tushuniladi. Kooperatsiyada mahsulot bir bo’lsa, kombinatsiyada aksincha, xom
ashyo bir bo’lib, undan olingan mahsulot turlicha bo’ladi. Kombinatlashuv ma’lum
turdagi xomashyoni chuqur texnologik qayta ishlagan
holda mahsulotlar ishlab
chiqarishni anglatadi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o’tish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil
etishning barcha shakllaridan to’gri va oqilona foydalanish zarur.
Dostları ilə paylaş: