JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / MƏTN MƏTN TV-DƏ XƏBƏR MƏTNİ Uyğun mövzuya toxunan media mütəxəssisləri də, jurnalistlər də: “Xəbər apaydın və sadə dillə yazılmalıdır”, – deyə öyüd verirlər. Burası məlum, amma darmacalda buna həmişə əməl etmək yalnız yüksək peşəkarların əlindən gəlir. Reportyor istər kadrarxası mətni, istərsə stəndapı – kadrda çıxışını hazırlarkən özünü sanki başqasının qulağı ilə dinləməyi bacarmalı, bunu vərdişə çevirməlidir. Qaynar olayı xəbərləyən TV jurnalisti stəndap mətnini yazmasa, sadəcə, bu olayın içindən səslənsə, yetər. Kadrda çıxış edərkən, tam oturuşmuş, yerli-yataqlı və ən yaxşı ədəbi dil ölçülərində danışmağa ehtiyac qalmır və bəlkə, belə dil seyrçinin diqqətini olayın gedişindən, onun önəmli ayrıntılarından yayındıra da bilər. Telexəbər mətni, təbii ki, çap mediasının və radionun mətnindən fərqlənir. Qəzetdə oxu sürətini oxucu müəyyənləşdirsə də, TV-də bu iş reportyorun üzərinə düşür. Bu baxımdan radioya bənzərlik var, amma TV- də görüntü olduğundan sözlərin səsləndirilməsində Öz xəbərini – özəl hazırladığı xəbəri çatdıran repor- tyor dil normalarına daha tələbkar yanaşmalı, kadrdakı çıxışını qısa və dəqiq, eyni zamanda mümkün qədər anlaşıqlı və ən başlıcası, olayın xarakterinə uyğun dildə qurmalıdır. Hər bir telereportyor üçün əsas məsələ odur ki, o, haqqında söz açdığı olay barədə seyrçilərə məhz bilgi verdiyini bir an da unutmasın. Yenə xatırlatmaqda fayda var! Reportyor düşündüyünü deyil, görüb-bildiyini, tapıb- üzə çıxardığını xəbərləyir. TV reportyorunun həmişə diqqət yetirəcəyi bir başqa incəlik – ekranda görünüb- bilinənləri deyil, görüntüdən anlaşılmayanları, heç cür görüntüyə gəlməyənləri dilə gətirməsidir. eniş-yoxuşlar radiodan çoxdur. Deyilənlərin tezcə anlaşılması üçün danışıq dilindən və qısa cümlələrdən yararlanmaq lazım gəlir. Televiziya xəbərlərində görüntü və söz bir-birini tamamlamalı, eyni zamanda söz görüntünü sıxışdırmamalıdır. XƏBƏR MƏTNİNİ YAZMAQ QAYDALARI • Səhifə ikiyə bölünür: sol tərəfdə görüntü, sağ tərəfdə səs/danışıq yazılır (və ya əksinə). Zaman açarı (time code) və xronometraj (zaman axışı) göstərilir ki, montaj da mümkün olsun. • Öncə xəbərin mesajı dəqiqləşdirilməli və yazılanlar ucadan oxunmalıdır ki, danışıq dilinə uyğun gəlməyən söz və cümlələr düzəldilsin. • Mətn qısa olmalıdır – ideal halda xəbər düsturunun hər sualını cavablayan bir cümlə. • Az rəqəmdən istifadə edilməlidir. Tutalım, 1060 manat 50 qəpik əvəzinə “min manatdan çox” deyilməlidir. Rəqəmlər asanca anlaşılmalıdır. • Sadə, həm də düzgün məntiq işləməlidir. Televiziya çox geniş seyrçi kütləsinə ünvanlandığı üçün dil sadəliyi ayrıca önəm qazanır. • Danışığa çox yer ayırmaq seyrçiləri yora, çaşdıra və istəmədən yönləndirə bilər. Bu üzdən olayı sözdən çox görüntü açıqlamalıdır. • Mətni səsləndirməyə çox diqqətli yanaşmaq şərtdir. Nə oxumaq qədər necə oxumaq da önəmlidir. Darıxdırıcı bir səs tonu xəbəri öldürür. Vurğulara diqqət edilməli, mətni, sanki dostuna danışırsanmış kimi, oxumalısan. • Xəbəri bitirərkən deyəcəklərin yadda qalmalı, seyrçiləri bu mövzunu düşünməyə həvəsləndirməlidir. 70 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / KADRARXASI MƏTN KADRARXASI MƏTN Söhbət o haldan gedir ki, videosırada reportyor görün- mür, amma onun səsi eşidilir. Yəni reportyorun səsi ilə verilən informasiya videosıranın verdiyi informasiyanı tamamlayır. “Nə olub?” sualını seyrçilərə açıqlamaq üçün telexəbərin kadrarxası şərhlə hazırlanma üsulu çox əlverişlidir, çünki qulağa hesablanmış sözlərlə yanaşı, videosıranı da izləmək mümkündür. Xəbər süjetinin ən asan başa gələn hissəsi məhz kadrarxası mətndir. Bir başqa adla reportyor şərhi deyilən bu hissə, təəssüf ki, Azərbaycan TV təcrübəsində yanlış olaraq videosüjetin təməli də sayılır. Adətən, kadrarxası səs studiyada yazılır və sonra onun üzərinə görüntü montaj edilir (1-ci səs cığırına kadrarxası mətn yazılırsa, 2-ci cığırda təbii səslər – interküy əks etdirilir). Artıq xatırlatdığımız kimi, Azərbaycan telexəbər təcrübəsində də yayılmış bu üsulun ən zəif, bəlkə də, ziyanlı tərəfi odur ki, görüntü reportyor sözünə tabe etdirilir. Jurnalist TV-nin özəlliyini diqqətə almadan həmin mətni yazıb-səsləndirəcəksə, deməli, həm videosıra olayın mahiyyətini açıqlamaya bilər, həm də reportyor şərhinin teleseyrçiləri yönləndirmə ehtimalı artar. Bu baxımdan məhz montaj edilmiş videosıranın üzərinə mətn yazmaq istər peşəkarlara, istərsə mediaya inamı itirmək istəməyənlərə – auditoriyanı məlumatlandırmaqla onu yönəltmək arasındakı prinsipial fərqi anlayanlara daha çox yaraşır. Kadrarxası mətnə – reportyor şərhinə verilən tələblər: • videosıranı müəyyənləşdirmədən, yəni görüntüləri dəqiqləşdirmədən k/a mətn yazmaq lazım deyil, çünki söz və görüntü uyarlığı pozulacaq; • əsas informasiyanı mətn yox, görüntü çatdırır; • mətn görüntüdən bəlli olmayanları və ya heç cür görüntüyə gəlməyənləri açıqlamalıdır (tutalım, kadrda ağlayan insan görüntüsü varsa, bunun səbəbi seyrçiyə çatdırılmalıdır); • k/a mətn qulağa hesablanmalı, danışıq dilini əsas götürməlidir; • mətnin başlanğıcında nədən bəhs olunacağı bildirilir; • mətnin orta hissəsində bəhs olunacaq məsələ diqqətə yetirilir; • mətnin son hissəsində göstərilib-danışılanlara yekun vurulur; • reportyor mətnində adı çəkilən adam həmin an ekranda görünməlidir; • k/a mətnlə videosıranın bəsit uyarlığından çəkinmək lazımdır (kadrda görünənlərin bəsit sadalanması nəzərdə tutulur); • reportyor mətni bütövlükdə xəbər süjetinə ayrılan zamanın 1/3-ni keçməməlidir; • parlaq və ifadəli kadrlar göstərilərkən reportyor pauza (ara) verməlidir; Səs (söz) və görüntü nə bir-birindən haçalanmalı, nə də bir-birini təkrarlamalıdır. Söhbət bir-birini tamam- lamaqdan – uzlaşma və uyarlıqdan gedir. Bu baxımdan reportyor bəzi çox önəmli prinsipləri gözardı edə bilməz. Kadrarxası mətn yazan telexəbər reportyoru bunları bilməlidir: • videosıra və mətnin mütləq üst-üstə düşəcəyi halları; • videosıra və mətnin üst-üstə düşməyəcəyi halları; • videosırası olmayan mətnin verilmə formalarını; • k/a mətndənsə sinxron və ya interküydən yarar- lanma hallarını Reportyor mətninin keyfiyyətinə onun peşəkar səviyyəsi, iş təcrübəsi, haqqında söz açdığı məsələyə bələdlik dərəcəsi, təbii ki, təsir göstərir. Kadrarxası mətn dəqiq, aydın və yığcam yazılmalı və o cür də səsləndirilməlidir. Bu mətn ümumədəbi normaları danışıq dili normaları ilə uzlaşdırmağı bacarmalıdır. Kadrarxası mətn yazan jurnalist xəbər süjetinin bütün görüntü+səs+nitq mənzərəsini göz önünə gətirməli, reportyor şərhi boyunca olaya qatılanların ayrı-ayrı deyim, atmaca və dialoqlarından, olayın interküyündən, özəlliklə ayrıca təbii səsdən – reperaunddan faydalanmağı unutmamalıdır. Kadrarxası mətndə reperaunddan (ayrıca interküydən) yararlanma. Belə yararlanmalar reperaundda əksini tapan məlumatın xəbər süjetinin kontekstinə istər kompozisiya və məzmun, istərsə üslub baxımından tam uzlaşdırılmasını tələb edir. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|