JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kadrarxası mətndə rəqəmlərdən istifadə edərkən bunları unutma
71 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / KADRARXASI MƏTN Reperaundun müxtəlif formaları var, yəni ayrıca interküyün sözlü və səsli şəkilləri var (müsahibə fraqmenti, kiminsə atmacası, şüar, xışıltı, gurultu, tappıltı və s.). Çəkilmiş videomaterialı gözdən keçirən jurnalist (reportyor) istifadə edəcəyi görüntülərin zaman açarını yazır və süjetdə yer alacaq sinxron parçalarını müəyyənləşdirəndən sonra montaja hazır duruma gəlir. İndi artıq kadrarxası mətni hazırlamaq və həmin mətndə reperaund üçün pauzaları nəzərdə tutmaq olar. Montaj zamanı reperaundun səs səviyyəsi reportyorun səs səviyyəsində verilir (başqa sözlə, 2-ci səs cığırının səviyyəsi 1-ci cığırın səviyyəsinə yüksəldilir və bu səs səviyyəsi reperaunda ayrılan za- man boyu, tutalım, 5-8 saniyə davam edir). Xəbər aparıcısı üçün bağlayıcı mətnlərin yazılması. Belə mətn tiplərini, adətən, xəbər proqramını efirə verən buraxılış qrupu hazırlasa da, bu zaman reportyo- run da üzərinə bəlli öhdəliklər düşür. Hansı təcrübənin əsas götürülməsinə baxmayaraq, xəbər reportyoru öz süjetinin bağlayıcı mətnlərini – aparıcı üçün “giriş sözü” və “son sözü” hazırlamağı özünə borc bilməlidir. Bu, olay və ya problemin mahiyyətcə açıqlanmasına və bütün xəbər xidməti əməkdaşlarının baş verənlərdən xəbərdar olmasına yarar saxlayır. Aparıcı üçün bağlayıcı mətnləri məhz reportyo- run hazırlamasını başqa səbəblər də doğruldur. İş burasındadır ki, telexəbər xidməti hər hansı olay barədə ilkin məlumatı, adətən, informasiya agentliklərindən alır. Azərbaycan reallığını əsas götürsək, bir gerçəyi gözardı edə bilmərik: xəbər agentliklərində çalışanlar olay barədə məlumatı, çox vaxt, telefonla və ya uyğun rəsmi qurumlardan alırlar. Belə məlumtlar ya çox ümumi sözlərlə yazılır, ya heç də həmişə dəqiq olmur. TV reportyoru isə xəbər agentli- yinin məlumatına dayanaraq olayın izinə düşür, olay yerinə baş çəkir və olayın anlaşılması üçün çox önəmli əlavə bilgilər əldə edir. Ən başlıcası isə, görüntülü xəbər hazırlanır və olaya qatılanların gözü ilə həmin olayı dəyərləndirmək mümkün olur. Reportyorun xəbər aparıcısı üçün yazdığı bağlayıcı mətnin üstün özəllikləri: • xəbər süjeti bütövlükdə buraxılışa daha üzvi bağlanır və onun təbii parçasına çevrilir; • üslubi tamlıq qorunur; • xronometraj baxımından süjetdən çıxarılan məlumat bağlayıcı mətndə əksini tapır; • olayın mahiyyəti daha dolğun açıqlanır. Xəbər süjetindən öncə səslənən bağlayıcı mətnə örnəklər: Pis örnək: Milli Məclis “Təhsil haqqında Qanun” layihəsinin müzakirəsini davam etdirir... Yaxşı örnək: Milli Məclis “Təhsil haqqında Qanun” layihəsinin 2-ci oxunuşuna başlayıb. Bugünkü müzakirə təhsildə aspirantura pilləsinin qalıb-qalmamasına aydınlıq gətirdi... Xəbər süjetindən sonra səslənən bağlayıcı mətnə örnəklər: Pis örnək: Bir il öncə bu qanun layihəsi ilk dəfə müzakirəyə çıxarılmışdı... Yaxşı örnək: Azərbaycan təhsildə Avropa standartlarının tətbiqinə başladı. Bu gedişlə ilk addım – aspiranturanın ləğvi ola bilər... Kadrarxası mətndə sitat gətirilməsi. Öncəliklə yadda saxlamağa dəyər ki, telesüjetdə sitat gətirməkdən və ya sitat səsləndirməkdən, imkan olduqca, qaç- maq lazımdır. Olaya aydınlıq gətirmək və ya olaya baxışlar arasında balans yaratmaq üçün sitat gətirmək qaçılmaz olanda, mətn qrafiklərindən faydalanmaq daha məqsədəuyğundur. Bu zaman sitat müəllifinin fotosunu, kimliyini göstərmək və sitat mətnini yazıb səsləndirmək işə peşəkar yanaşmaq örnəyi sayıla bilər. Tutalım, korrupsiya ilə mübarizə komissiyasının sədri Na- dir Kamalov (misal şərtidir) jurnalistlərə müsahibəsində: “Hərdən məndə elə təsəvvür yaranır ki, yalnız maymaq, bir də tənbəl məmurlar rüşvət almırlar,” – fikrini dilə gətirib. Kadrarxası mətndə bu sitata yer ayırmaq üçün ekranın sol tərəfində Nadir Kamalovun fotosu verilir (yaxşı olar ki, müsahibə anında çəkilmiş foto olsun). Həmin fotonun altında sitat müəllifinin adı və soyadı, eləcə də vəzifəsi yazılır. Sağ tərəfdə isə sözügedən müsahibə parçası titrlərlə göstərilir və reportyor yox, başqa bir adam bu sitatı səsləndirir. DİQQƏT! Reperaund – reportyor şərhi fonunda deyil, ayrıca səslənən interküy daha çox birbaşa informasiyanın çatdırılmasına yox, reportyorun öncə və sonra söylədiyi sözlərin inandırıcı alınmasına xidmət edir! 72 IV BÖLÜM TELEXƏBƏRİN HAZIRLANMASI / KADRARXASI MƏTN “Hər hansı sitatı reportyorun özü səsləndirə bilərmi?” sualının, çox güman, tək cavabı var: reportyor stəndapında belə səsləndirmə mümkündür və həmin fraqmenti təxminən bu şəkildə gerçəkləşdirmək olar: Reportyor kadrda: “Korrupsiya ilə Mübarizə Komissiyasının sədri Nadir Kamalov səhər qəzetlərində yer alan müsahibəsində bildirib ki... olduğu kimi oxuyuram... “Hərdən məndə elə təsəvvür yaranır ki, yalnız maymaq, bir də tənbəl məmurlar rüşvət almırlar”. Sitatın sonu”. Kadrarxası mətndə şəxs sonluqlarından istifadə. Önəmli incəliklərdən biri də kadrarxası mətni yazarkən reportyorun həmin mətndə “biz”, “fikrimizcə”, “əminik”, “düşünürük” və s. sözləri işlədib-işlətməməsi məsələsidir. Bənzər sözlərdən yararlanmaq olmaz, çün- ki baş verən olayla bu olaya münasibəti qarışdırmaq peşəkar reportyora yaraşmaz. Sadaladığınız sözlər jurnalistin (reportyorun) qərəzli münasibəti kimi qavrana və deyılənlərin identifikasiyasına – dəqiq eyniləşdirilməsinə imkan verməyə bilər. “Biz” deyərkən kimi nəzərdə tutursunuz və bu halda “siz” kimdir? “Əminik” deyərkən məhz kimlərin əminliyindən söhbət gedir və bu halda “əmin olmayanlar” kimlərdir? və s. və i.a. Sadaladığınız sözlərdən bütövlükdə TV və ya konkret proqramın rəhbərliyi adından və bəlkə də, jurnalistin özəl – “bunu da bilmək maraqlı olardı” qəbilindən reportajında yaralanmaq olar, ancaq bu hal- larda da daha peşəkar davranış həmin sözlərin yerinə proqramın və ya çalışdığınız TV-nin adını çəkməkdir (“Xəbərlər” proqramı bu qənaətdədir ki”, “Cənub TV” o fikri bölüşür ki” və ya “Sizin reportyor düşünür ki”). Bu məsələləri iş yerinizin “Üslub soraqçası”nda tənzimlənməyə çalışın. Kadrarxası mətndə rəqəmlərin verilməsi. Müxtəlif rəqəmləri eşidib yadda saxlamaq həmişə çətinlik yaradır. Özəlliklə TV-yə baxan adamın fikri görüntülərdə olduğundan reportyorun səsləndirdiyi rəqəmlər, adətən, diqqətdən kənarda qalır. Buradan o nəticəyə gələ bilərik ki, k/a mətndə, imkan daxilində, rəqəmlərə yer vermək lazım deyil. Düzdür, tutalım, manatın məzənnəsi barədə süjet hazırlayanda və milli valyutanı avro və ya dolların kursu ilə müqayisə edəndə, rəqəmləri söyləmək mümkündür. Ancaq bu halda da söylənən mətni uyğun görüntülərlə uzlaşdırmaq şərtdir. Başqa sözlə, manatın məzənnəsi barədə konkret rəqəmləri səsləndirərkən uyğun valyuta kurslarını əks etdirən tabloları göstərmək məqsədəuyğundur. Jurnalist mətnində mürəkkəb sayları işlətməkdən qaçmaq üçün rəqəmlərin yuvarlaqlaşdırılması üsu- lundan faydalanmaq olar. Tutalım, Bakının 200 min sakini ən müxtəlif səbəblərdən yaşayış yerini dəyişib.“Paytaxtın on minlərlə sakini yeni ünvanlara köçüb” deməklə olayın miqyası barədə nisbətən dəqiq təsəvvür yaratmaq mümkün olmayacaq. Ancaq evlərini dəyişənlərin şəhər sakinlərinin ümumi sayına nisbətini faizlə ifadə etsək, kadrarxası mətn teleseyrçiləri daha dəqiq məlumatlandırar. Bundan ötrü statistikaya üz tutur və Bakıda yaşayan əhalinin ümumi sayını öyrənirik. Tutalım, söhbət 2 milyon sakindən gedir. Adi hesablama aparsaq, paytaxt sakinlərindən 10 faizinin yeni ünvan- lara köçdüyünü müəyyənləşdirəcək və bu məlumatı k/a mətndə belə səsləndirəcəyik: “Paytaxt sakinlərinin on faizi yeni ünvanlara köçüb”. Yuvarlaqlaşdırma üsulunun başqa variantından da yararlana bilərik. Məsələn, Bakı sakinlərinin toplam sayını – 2 milyonu 200 minə bölsək, 10 rəqəmini alacağıq. Bu, həm 10%, həm də “hər on adamdan biri” deməkdir. Beləliklə, ünvanını dəyişən 200 min nəfər haqqında “Bakının hər on sakinindən biri yeni ünvana köçüb” məlumatını işlədə bilərik. Diqqət yetirdinizsə, k/a mətndə rəqəmləri sözlə ifadə etdik. Bu, ona görə vacibdir ki, rəqəmlər reportyoru, redaktoru, aparıcını yanıltmasın. DİQQƏT! Kadrarxası mətndə rəqəmlərdən istifadə edərkən bunları unutma: • hər hansı səhvdən qorunmaq üçün bütün rəqəmləri sözlə yaz, məsələn: dörd milyon; • mürəkkəb rəqəmləri yuvarlaqlaşdır, məsələn: 2,1 milyon yerinə “azı iki milyon”; • rəqəmlərin verdiyi informasiyanı daha anlaşıqlı biçimə sal, məsələn: “insanların 10 faizi”əvəzinə, “hər on adamdan biri” yaz; • süjetdə eyni tarixi təkrar-təkrar işlədərkən həmin tarixi ilk dəfə tam söylə və daha sonra yalnız son rəqəmləri de, məsələn:“min doqquz yüz doxsanıncı” tarixini mətnin əvvəlində olduğu kimi, amma daha sonrakı oxunuşlarda “doxsanıncı il” şəklində söylə. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|