Jurnalımızın növbəti buraxılışı səhiyyə

uzmanlarla yakın temas vesilesiyle bilgi-

nin, yeni teknolojilerin daha hızlı yayılma-

sına ve gelişmesine sebebiyet verdiğinden 

bu  kümelenmedeki  firmalar  birbirinden 

izole  olmuş  firmalara  nazaran  daha  et-

kin  ve  rekabetçidir.  Bu  noktada  büyük 

bir endüstriye sahip olan ülkenin, küçük 

endüstriye sahip ülkeye nazaran endüst-

rideki  azalan  maliyetlerden  dolayı  daha 

rekabetçi olacağı acıktır.

ULUSAL REKABET GÜCÜ:

Yukarıda  da  belirtiğimiz  gibi,  Porter, 

ulusal  rekabet  gücü  kavramının  en  an-

lamlı  tanımının  verimlilik  ve  inovasyon 

olduğunu  ileri  sürmektedir.  Bu  noktada 

Porter,  ulusal  rekabet  gücünü  ülkenin 

dünya pazarından aldığı pay olarak değer-

lendiren, bu gücü döviz kurları, faiz oran-

ları, devlet bütçe açıkları gibi kavramlarla 

ilişkili  makro  -  ekonomik  bir  olgu  olarak 

gören  akademisyenlerle  aynı  fikirde  de-

ğildir. Porter, Ulusların Rekabetçi Avantajı 

(  The  Competitive  Advantage  of  Nations) 

adlı  çalışmasında  bu  gücün  kaynağını  ik-

tisatçıların ileri sürdüğünün aksine bol ve 

ucuz işgücü ve doğal kaynak zenginliğinin 

oluşturmadığını çeşitli ülkeleri örnek gös-

tererek ifade etmektedir. Bununla birlikte 

ülkeler arasındaki rekabet gücü farklılıkla-

rının yönetim-işçi ilişkilerindeki kökleşmiş 

uygulamalardan  ve  korumacı  dış  ticaret 

politikalarından  kaynaklanmadığını  şid-

detle savunmaktadır.

Bu  düşüncelerine  paralel  olarak  bir 

ulusun  en  büyük  amacının  vatandaşla-

rına  yüksek  ve  sürdürülebilir  bir  yasam 

standardı  üretmek  olduğunu  belirten 

Porter,  bunu  yapabilme  yeteneğinin  ise 

ulusun sahip olduğu iş gücü ve sermaye-

ye dayalı olan verimliliğe bağlı olduğunu 

ifade etmektedir. Verimliliği arttırabilmek 

maksadıyla ülkenin, daha verimli olduğu 

endüstrilerde  uzmanlaşması  diğer  en-

düstrilerde ise ithalata başvurması gerek-

tiğini öne suren

Porter,  bu  noktada  uluslararası  ticareti 

ulusal verimlilik düzeyini arttırmak için kul-

lanılabilecek bir araç olarak görmektedir.

Uluslararası  pazarlarda  başarı  elde 

eden endüstrileri ve bu endüstrileri oluş-

turan firmaların stratejilerini de inceleyen 

Porter,  söz  konusu  firmaların  değişmez 

tek  ortak  yönlerinin  “yenilik  yapabilme 

ve kalite yükseltebilme yeteneği” olduğu 

sonucuna  varmıştır.  Rekabetçi  avantaj 

elde etmeyi sağlayan bu yeteneği sürdür-

mek, sahip olabilmek kadar önemlidir; bu 

da ancak sürekli gelişim ve iyileştirme ile 

mümkün olabilir çünkü hemen her yenilik 

başkaları tarafından kopya edilebilir. Por-

ter, rekabetçi avantaja sahip endüstrilerin 

ve firmaların sahip olduğu bu yetenekle-

rin kaynağını ise “Ulusal Avantaj Elması” 

adını verdiği ulusun dört temel özelliğine 

bağlamaktır.

Dolayısıyla Porter’in rekabet gücü an-

layışında firmanın içinde bulunduğu ülke-

nin özel bir önemi vardır.

Porter’in Elmas Modeli aşağıda daha detaylı bir şekilde ele alınmaktadır.

FAKTÖR KOŞULLARI:

Faktör  koşullarını  toprak,  iş  gücü  ve 

sermaye  olarak  tanımlayan  klasik  dış  ti-

caret  teorilerinin  aksine,  Porter  faktör 

koşullarını  ulusun  sahip  olduğu  insan 

kaynakları,  fiziksel  kaynaklar,  bilgi  kay-

nakları,  sermaye  kaynakları  ve  altyapı 

şeklinde kategorize etmektedir.

Günümüzde yüksek verimlilik ve yük-

sek ücret getirisine sahip olan ve böylece 

ulusal rekabet gücünün belirleyicisi olan 

bilgi  yoğunluklu  endüstrilerde  iş  gücü 

miktarı ve ham madde kaynakları gibi te-

mel faktörler avantaj oluşturmazlar.

Önemli olan bu endüstrilerin ihtiyacı-

nı  karşılayan  ve  böylece  rekabetçi  avan-

tajı elde etmeyi sağlayan nitelikli iş gücü 

ve  bilimsel  alt  yapı  gibi  faktörlerdir.  Bu 

faktörler petrol, doğal gaz gibi miras alı-

nabilen  kaynaklar  olmayıp  yaratılabilen 

faktörlerdir ve uluslar faktör oluşturmada 

başarılı oldukları endüstrilerde uluslara-

rası başarıya sahip olurlar. Porter, finansal 

değerlere  dönüştürülmeyen  doğal  kay-

nakların  rekabet  gücünü  desteklemeye-

ceğini aksine büyümesinin önünde büyük 

bir engel teşkil edeceğini düşünmektedir.

Faktör  donatımı,  karşılaştırmalı  üstün-

lükler  teorisinin  merkezini  oluşturmakta 

olup  Porter’in  buradaki  katkısı  üretim  fak-

törlerinin  özelliklerini  daha  detaylı  incele-

Firma Stratejisi,

Yapısı ve Rekabet 

Ortamı

İlgili ve 

Destekleyici 

Endüstriler

Talep

Koşulları

Faktör 

Koşulları

Şans

Devlet

Porter’ın Elmas Modeli

mütəxəssis rəyi

50

say 25 | 

EcoVision

---

Kümelenmeler ve Ekonomi Politikası

mek  ve  bu  özelliklerin  firmaların  rekabet 

gücü ile olan ilişkisini analiz etmek olmuştur. 

TALEP KOŞULLARI:

Ülkenin  yoğunlaştığı  endüstrilerde 

üretilen mal ve hizmetlere olan yerel tale-

bin ele alındığı bu maddede yerel tüketici-

lerin önemi vurgulanmaktadır.

Burada  ele  alınan  yerel  pazarın  bü-

yüklüğü  değil  yerel  talebin  kalitesidir. 

Yeni  ve  ya  gelişmiş  ürünler  talep  eden 

bilinçli yerel tüketiciler, endüstrilerin bu 

talepleri yerine getirmesi için yaratıcı ve 

yenilikçi  olmasına  neden  olduklarından 

uluslararası  arenada  yüksek  standartla-

ra  sahip  ürünlerin  üretilerek  rekabetçi 

avantaja  sahip  olmasını  sağlayabilirler. 

Bu bakımdan Porter, rekabetçi avantajın 

arttırılması yönünde uyarıcı etkiye sahip 

olan  yerel  talep  koşullarına  özel  önem 

vermektedir.

İLGİLİ  VE  DESTEKLEYİCİ  ENDÜSTRİ-

LER:

Ulusal avantajın bir diğer belirleyicisi, 

ülkenin  yoğunlaştığı  endüstri  ile  bağlan-

tısı bulunan ve bu endüstriyi destekleyen 

uluslararası  rekabet  gücüne  sahip  yerel 

endüstrilerin  varlığıdır.  Bu  destekleyici 

ve ana endüstri ile bağlantılı yerel endüst-

riler/tedarikçiler,  ana  endüstriye  mali-

yet-etkin, hızlı ve öncelikli girdi sağlayarak 

avantaj yaratabilirler. Yatay (ortak müşte-

riler, teknoloji, dağıtım kanalları) veya di-

key (tedarikçi/alıcı) şekilde birbirine bağ-

lı bu sektörlerin tümüne kümelenme adı 

verilmektedir. Bu kümelenmelerin varlığı 

ülke endüstrilerinin uluslararası arenada 

daha  iyi  rekabet  edebilmesini  sağlamak-

tadır.

FİRMA  STRATEJİSİ,  YAPISI  VE  YEREL 

REKABET ORTAMI:

Elmas  modelinin  son  bileşeninde  ise 

yerel rekabet yapısının yanı sıra, firmala-

rın nasıl oluşturulduğunu, teşkilatlandırıl-

dığını ve yönetildiğini belirleyen koşullar 

incelenmektedir.  Porter  her  endüstriye/

firmaya uyan standart bir yönetim mode-

linin  bulunmadığını  her  firmanın  içinde 

bulunduğu  koşullara  göre  farklı  yönetim 

biçimlerine sahip olması gerektiğini ifade 

etmektedir.

Elmasın  dördüncü  köşesini  oluşturan 

ve  bu  maddenin  diğer  bir  parçası  olan 

yerel  rekabet  ortamı,  diğer  tüm  madde-

ler üzerinde güçlü bir uyarıcı etkiye sahip 

olduğundan  elması  oluşturan  tüm  ele-

mentler  arasında  tartışmasız  en  önemli 

olanıdır.  Çünkü  yerel  rekabet,  firmalar 

üzerinde  yenilik  ve  iyileştirme  yapılması 

yönünde  baskı  oluşturur.  Yerel  rakipler 

birbirlerini fiyatları düşürmek, kaliteyi ve 

hizmeti arttırmak, yeni ürünler ve üretim 

taktikleri oluşturmak için zorlarlar. Bir ra-

kibin  başarısı  diğer  rakipleri  gelişmenin 

mümkün  olduğuna  inandırır  ve  yeni  ra-

kiplerin endüstriye girmesine neden ola-

bilir bu da fiyat ve kalite rekabetini daha 

da arttırır. Yerel rekabetin gücünü arttıran 

diğer bir etmen de coğrafi kümelenmedir. 

Birbirleri  ile  dirsek  temasında  bulunan 

aynı endüstrideki firmalar hızlı bilgi akışı 

ve etkileşim sayesinde daha da rekabetçi 

hale gelir.

Dolayısıyla zorlu yerel rekabette ayak-

ta kalabilen firmalar uluslararası arenada 

rekabet  gücüne  sahip  olabilmek  için  ge-

rekli donanıma sahip olurlar.

Ulusun iş ortamını oluşturan bu elmas 

modelindeki her bir unsur birbiri ile etki-

leşim içerisinde olmakla beraber bir fak-

törde yaşanan değişim diğer faktörleri de 

etkilemektedir.  Diğer  tüm  maddelerdeki 

Doğal Kaynakların 

Korunması

İş Çevresi

İhracat 

Teşvikleri

İşgücü 

Eğitimi

Standartlar 

Oluşturma

Bilim ve 

Teknoloji 

Yatırımı

Bilgi Hızı

Altyapı

KÜMELENMELER

Diğer bir ölçek ekonomisi çeşidi olan 

dışsal ölçek ekonomisi aynı endüstrideki 

firmaların bir bölgede yoğunlaşması ile 

ortaya çıkmaktadır.

gelişimi arttıran yerel rekabet ortamı ile 

tüm maddeler arasındaki etkileşimi büyü-

ten coğrafi yoğunlaşma, modeli bir siste-

me dönüştürmesi acısından büyük öneme 

haizdir.

Elmasın dört köşesi arasındaki etkile-

şimin yoğunluğu ise,  ulusal ortamın ne 

derecede uluslararası başarıya müsait ol-

duğunu belirlemekle beraber etkileşimin 

gücü ise iki temel faktörle beslenmekte-

dir. Bunlardan ilki endüstriyel kümelen-

medir ki teknoloji, yetenekli işgücü, icat 

etme  kapasitesi  ve  altyapı  gibi  gelişmiş 

faktörler  başarılı  endüstriler  arasında-

ki  yatay  ve  dikey  bağlantılar  sayesinde 

rahat  bir  şekilde  oluşturulabilir.  İkinci 

faktör ise endüstrilerin aynı şehir ya da 

bölgede konuşlanmasını ifade eden coğ-

rafi yoğunlaşmadır.

Porter, ulusal rekabet ortamını şekil-

lendiren bu dört temel özelliğe ilave et-

tiği devlet ve şans faktörünü dışsal ola-

rak  kabul  etmektedir.  Porter’e  göre  bu 

iki  faktör  ulusal  rekabetçilik  sistemini 

tamamlayıp desteklemekte, fakat sürek-

li  bir  rekabetçi  avantaj  yaratmamakta-

dır. Şans faktörü, devletin ve firmaların 

kontrolü  dışında  oluşan  beklenmedik 

politik  gelişmeler,  teknolojik  patlama-

lar,  petrol  şokları  gibi  girdi  maliyetle-

rindeki  beklenmedik  artışlar,  savaşlar 

ve doğal felaketler gibi sıra dışı olaylar 

olarak  nitelendirilebilir.  Diğer  bir  dış 

etken  olan  devlet  faktörü  ise  rekabet 

ortamına  direkt  müdahale  etmeyip  de 

firmalar  için  rekabetçi  avantaj  yaratan 

bir ortam oluşturulması için yapılan hü-

kümet  politikalarını  ifade  etmektedir. 

Aynı zamanda bu faktör, elması oluştu-

ran güçleri daha da kuvvetlendirmekte-

dir.  Bu  müdahalenin  direkt  olması  an-

cak bahse konu ülkenin gelişmemiş bir 

ülke olması durumunda kabul edilebilir, 

aksi  takdirde  yapılan  müdahalenin  ye-

nilikçiliği teşvik etmesi ve uzun vadede 

rekabetçiliği arttırması söz konusu ola-

maz. Porter’e göre ulusal rekabetçiliğin 

arttırabilmesi  için  devletin,  eğitim  ile 

ilgili gelişmiş stajyerlik uygulamalarını 

ve  sanayi-üniversite  işbirliği  ile  yapıl-

mış araştırma projelerini destekleyerek 

uzmanlaşmış işgücü oluşturmaya odak-

lanması gerekmektedir.

mütəxəssis rəyi

51

say 25 | 

EcoVision

---