Józef Stalin o materializmie dialektycznym I historycznym

11 

 

II 

Marksistowski materializm filozoficzny  

 

Marksistowski 

materializm 

filozoficzny 

odznacza 

się 

następującymi 

podstawowymi cechami: 

a) W przeciwieostwie do idealizmu, który uważa, że świat jest wcieleniem «idei 

absolutnej”, «ducha świata», «świadomości» — materializm filozoficzny Marksa 

wychodzi  z  założenia,  że  świat  jest  z  istoty  swojej  materialny,  że  wielorakie 

zjawiska  na  świecie  są  to  różne  postacie  znajdującej  się  w  ruchu  materii,  że 

wzajemny związek i wzajemne uwarunkowanie zjawisk, stwierdzane za pomocą 

metody  dialektycznej,  stanowią  prawa  rządzące  rozwojem  znajdującej  się  w 

ruchu  materii,  że  świat  rozwija  się  według  praw  ruchu  materii  i  żaden  «duch 

świata» nie jest mu potrzebny. 

«Światopogląd materialistyczny — mówi Engels — jest to po prostu pojmowanie 

przyrody  taką,  jaką  ona  jest,  bez  wszelkich  ubocznych  dodatków”  (F.Engels, 

«Ludwik Feuerbach», patrz: K. Marks, Dzieła wybrane, t. I, Warszawa 1947, str. 

460). 

Mówiąc      o      poglądzie      materialistycznym      starożytnego      filozofa  Heraklita, 

według  którego  «świat  jest  jeden,  nie  został  stworzony  ani  przez  żadnego  z 

bogów, ani przez żadnego z ludzi, lecz byl, jest i będzie wiecznie żywym ogniem, 

który  zgodnie  z  rządzącymi  nim  prawami  rozpłomienia  się  i  gaśnie»  —  Lenin 

powiada:  «Bardzo  dobry  wykład  zasad  materializmu  dialektycznego”  (Lenin, 

«Zeszyty filozoficzne”, str. 318). 

b)  W  przeciwieostwie  do  idealizmu,  który  twierdzi,  że  realnie  istnieje  li  tylko 

nasza  świadomośd,  że  świat  materialny,  byt,  przyroda  istnieją  tylko  w  naszej 

świadomości,  w  naszych  czuciach,  wyobrażeniach  i  pojęciach  —  marksistowski 

materializm  filozoficzny  wychodzi  z  założenia,  że  materia,  przyroda,  byt  są 

obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza naszą świadomością i niezależnie od 

niej,  że  pierwotna  jest  materia,  ponieważ  ona  jest  źródłem  czud,  wyobrażeo, 

świadomości,  świadomośd  zaś  jest  wtórna,  pochodna,  albowiem  jest  odbiciem 

---

12 

 

materii,  odbiciem  bytu,  że  myślenie  jest  wytworem  materii,  która  dosięgła  w 

swoim  rozwoju  wysokiego  stopnia  doskonałości,  mianowicie  —  wytworem 

mózgu, mózg zaś jest narządem myślenia, a więc nie wolno oddzielad myślenia 

od materii, jeżeli się nie chce popełnid poważnego błędu. 

«Naczelnym  zagadnieniem  całej  filozofii  —  mówi  Engels  —  jest  zagadnienie 

stosunku myślenia do bytu, ducha do przyrody... Zależnie od odpowiedzi na to 

pytanie  podzielili  się  filozofowie  na  dwa  wielkie  obozy.  Ci,  którzy  twierdzili,  że 

duch istniał wpierw niż przyroda ... utworzyli obóz idealistyczny. Inni zaś, którzy 

za  pierwotną  uważali  przyrodę,  należą  do  rozmaitych  szkół  mateoalizmu»  (F. 

Engels,  «Ludwik  Feuerbach”,  patrz:  K.  Marks,  Dzieła  wybrane,  t.  I,  Warszawa 

1947, str. 329). 

I dalej: 

«Materialny,  zmysłowo  postrzegalny  świat,  do  którego  sami  należymy,  jest 

jedyną  rzeczywistością...  Nasza  świadomośd  i  myślenie,  jakkolwiek  wydają  się 

nadzmysłowe,  są  wytworem  materialnego,  cielesnego  organu  —  mózgu. 

Materia  nie  jest  wytworem  ducha,  lecz  sam  duch  jest  tylko  najwyższym 

wytworem materii” (tamże, str. 332). 

Poruszając  zagadnienie  materii  i  myślenia  Marks  stwierdza:  «Nie  można 

oddzielad myślenia od materii, która  myśli.  Materia jest podmiotem wszystkich 

zmian” («O materializmie historycznym”, tamże, str. 302). 

Charakteryzując marksistowski materializm filozoficzny Lenin powiada: 

«Materializm  w  ogóle  uznaje  obiektywnie  realny  byt  (materię)  niezależny  od 

świadomości,  od czucia,  od doświadczenia...  Świadomośd...  jest  tylko  odbiciem 

bytu,  w  najlepszym  razie  w  przybliżeniu  prawdziwym  (adekwatnym,  idealnie 

ścisłym)  jego  odbiciem”  (Lenin,  «Materializm  i  empiriokrytycyzm”,  Dzieła,  wyd. 

IV, t. XIV, str. 312). I dalej: 

—   «Materia jest tym, co oddziaływając na nasze narządy zmysłowe wytwarza 

czucie; materia jest obiektywną rzeczywistością, daną nam w czuciu... Materia, 

przyroda, byt, to, co fizyczne, jest pierwotne, duch zaś, świadomośd, czucie, to, 

co psychiczne, jest wtórne» (tamże, str. 133—134). 

---

13 

 

—    «Obraz  świata  jest  obrazem  tego,  jak  się  materia  porusza  i  jak  „materia 

myśli”» (tamże, str. 338). 

—  «Mózg jest narządem myśli» (tamże, str. 139). 

c) W przeciwieostwie do idealizmu, który zaprzecza możliwości poznania świata 

i  praw  nim  rządzących,  nie  wierzy  w  wiarogodnośd  naszej  wiedzy,  nie  uznaje 

obiektywnej prawdy i uważa, że świat jest pełen «rzeczy samych w sobie», które 

nie  mogą  byd  nigdy  przez  naukę  poznane  —  marksistowski  materializm 

filozoficzny wychodzi z założenia, że świat i rządzące nim prawa są w zupełności 

poznawalne,  że  nasza  wiedza  o  prawach  przyrody,  sprawdzona  przez 

doświadczenie,  przez  praktykę,  jest  wiedzą  wiarogodną,  mającą  znaczenie 

prawdy obiektywnej, że nie ma na świecie rzeczy niepoznawalnych, są zaś tylko 

rzeczy  jeszcze  nie  poznane,  które  będą  odkryte  i  poznane  za  pomocą  nauki  i 

praktyki. 

Krytykując  twierdzenie  Kanta  i  innych  idealistów  o  niepoznawalności  świata  i 

niepoznawalnych «rzeczach samych w sobie” i broniąc znanej tezy materializmu 

o wiarogodności naszej wiedzy, Engels pisze: 

«Najbardziej  przekonującym  obaleniem  tych  dziwolągów  filozoficznych, 

podobnie  jak  wszelkich  innych,  jest  praktyka,  a  mianowicie  eksperyment  i 

przemysł.  Skoro  możemy  dowieśd  słuszności  naszego  pojmowania  pewnego 

procesu przyrodniczego w ten sposób, że go sami wytwarzamy, że wywołujemy 

go  w  rezultacie  wytwarzania  jego  warunków  i  ponadto  każemy  mu  służyd 

naszym  celom,  to  nadchodzi  kres  kantowskiej  nieuchwytnej«  rzeczy  samej  w 

sobie».  Substancje  chemiczne,  wytwarzane  w  ciałach  roślinnych  i  zwierzęcych, 

pozostawały takimi «rzeczami samymi w sobie», dopóki chemia organiczna nie 

zaczęła  wytwarzad  tych  substancji  jednej  po  drugiej;  «rzecz  sama  w  sobie» 

stawała  się  dzięki  temu  rzeczą  dla  nas,  jak  na  przykład  barwnik  marzanny, 

alizaryna,  którą  otrzymujemy  teraz  nie  z  rosnących  w  polu  korzeni  marzanny, 

lecz daleko taniej i prościej — ze smoły pogazowej. System słoneczny Kopernika 

był w ciągu trzystu lat hipotezą, na którą można było stawiad sto, tysiąc, dziesięd 

tysięcy  przeciwko  jednemu,  w  każdym  razie  jednak  tylko  hipotezą.  Ale  gdy 

Leverrier  na  podstawie  danych,  dostarczonych  przez  ten  system,  nie  tylko 

udowodnił,  że  musi  istnied  nieznana  dotąd  planeta,  lecz  obliczył  również 

---