Józef Stalin o materializmie dialektycznym I historycznym
Yüklə 257,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
20
nawet zmian ustroju społecznego ludzi wystarczy kilkuset lub paru tysięcy lat. Wynika stąd jednak, że środowisko geograficzne nie może byd główną przyczyną decydującą o rozwoju społecznym, albowiem to, co pozostaje prawie bez zmiany w ciągu dziesiątków tysięcy lat, nie może byd główną przyczyną rozwoju tego, co ulega zasadniczym zmianom w ciągu setek lat. Dalej. Przyrost ludności, ta lub inna gęstośd zaludnienia niewątpliwie należy także do pojęcia: «warunki materialnego życia społeczeostwa”, albowiem ludzie są niezbędnym elementem warunków materialnego życia społeczeostwa i bez pewnej minimalnej liczby ludzi nie może byd żadnego materialnego życia społeczeostwa. Czy przyrost ludności nie jest tym głównym czynnikiem, który określa charakter ustroju społecznego ludzi? Materializm historyczny odpowiada na to pytanie również przecząco. Przyrost ludności wpływa oczywiście na rozwój społeczeostwa, ułatwia lub opóźnia rozwój społeczeostwa, lecz nie może on byd głównym czynnikiem rozwoju społeczeostwa, jego wpływ na rozwój społeczeostwa nie może mied charakteru decydującego, albowiem przyrost ludności sam przez się nie objaśnia, dlaczego dany ustrój społeczny został zastąpiony przez taki, a nie inny nowy ustrój, dlaczego ustrój wspólnoty pierwotnej zastąpiony został właśnie przez ustrój niewolniczy, ustrój niewolniczy — przez feudalny, feudalny — przez burżuazyjny, a nie przez jakikolwiek inny ustrój. Gdyby przyrost ludności był decydującym czynnikiem rozwoju społecznego, to większa gęstośd zaludnienia musiałaby bezwarunkowo powoład do życia odpowiednio wyższy typ ustroju społecznego. W rzeczywistości jednak tak nie jest. Gęstośd zaludnienia w Chinach jest cztery razy większa aniżeli w Stanach Zjednoczonych Ameryki, a jednak Stany Zjednoczone Ameryki stoją pod względem rozwoju społecznego wyżej aniżeli Chiny, albowiem w Chinach wciąż jeszcze panuje ustrój na wpół feudalny, gdy tymczasem Stany Zjednoczone 'dawno już osiągnęły najwyższy szczebel rozwoju kapitalistycznego. Gęstośd zaludnienia w Belgii jest 19 razy większa niż w Stanach Zjednoczonych i 26 razy większa niż w ZSRR, a jednak Stany Zjednoczone stoją pod względem rozwoju społecznego wyżej aniżeli Belgia, w porównaniu zaś do ZSRR Belgia pozostała w tyle o całą epokę dziejową, w Belgii bowiem panuje ustrój kapitalistyczny, gdy 21
tymczasem w ZSRR kapitalizm został już zniesiony i wprowadzony został ustrój socjalistyczny. Wynika stąd jednak, że przyrost ludności nie jest i nie może byd głównym czynnikiem rozwoju społeczeostwa, czynnikiem decydującym o charakterze ustroju społecznego, o obliczu społeczeostwa. a) Cóż jest w takim razie głównym czynnikiem w systemie warunków materialnego życia społeczeostwa, czynnikiem, który stanowi o obliczu społeczeostwa, o charakterze ustroju społecznego, o rozwoju społeczeostwa od jednego ustroju do drugiego? Za taki czynnik materializm historyczny uważa sposób zdobywania środków do
żywności, odzieży, obuwia, mieszkania, opału, narzędzi produkcja itp. — niezbędnych dla życia i rozwoju społeczeostwa. Aby żyd, trzeba mied żywnośd, odzież, obuwie, mieszkanie, opał itp., aby posiadad te dobra materialne, trzeba je produkowad, aby je zaś produkowad, trzeba mied narzędzia produkcji, przy których pomocy ludzie wytwarzają żywnośd, odzież, obuwie, mieszkanie, opał itp., trzeba umied produkowad te narzędzia, trzeba umied posługiwad się tymi narzędziami. Narzędzia produkcji, przy których pomocy wytwarza się dobra materialne, ludzie, którzy wprawiają w ruch narzędzia produkcji i urzeczywistniają produkcję dóbr materialnych dzięki pewnemu doświadczeniu w wytwórczości oraz wprawie w wykonywaniu pracy — wszystkie te czynniki razem wzięte tworzą siły wytwórcze społeczeostwa. Ale siły wytwórcze — to tylko jedna strona wytwórczości, jedna strona sposobu produkcji, strona, która jest wyrazem stosunku” ludzi do przedmiotów i sił przyrody, wykorzystywanych dla produkcji dóbr materialnych. Drugą stronę produkcji, drugą stronę sposobu produkcji, stanowi stosunek człowieka do człowieka w procesie produkcji, stosunki produkcji między ludźmi. Ludzie walczą z przyrodą i korzystają z niej dla produkcji dóbr materialnych nie jako izolowane, odosobnione nawzajem od siebie jednostki, lecz wspólnie, jako grupy, jako społeczeostwa. Dlatego produkcja jest zawsze i we wszelkich warunkach
22
produkcją społeczną. Przy wytwarzaniu dóbr materialnych ludzie ustalają między sobą te lub inne stosunki wzajemne w obrębie produkcji, te lub inne stosunki produkcji. Mogą to byd stosunki współpracy i wzajemnej pomocy ludzi wolnych od wyzysku, mogą to byd stosunki panowania i podwładności, mogą to byd wreszcie stosunki przejściowe od jednego typu stosunków produkcji do innego typu. Ale jakikolwiek charakter miałyby stosunki produkcji, są one — zawsze i we wszystkich ustrojach — równie niezbędnym elementem produkcji jak siły wytwórcze społeczeostwa. «W produkcji — mówi Marks — ludzie oddziaływają nie tylko na przyrodę, lecz również wzajemnie na siebie. Produkują oni wyłącznie współdziałając ze sobą w pewien sposób i wymieniając wzajemnie swą działalnośd. Aby produkowad, ludzie wchodzą ze sobą w określone związki i stosunki i tylko w granicach tych społecznych związków i stosunków odbywa się ich oddziaływanie na przyrodę, odbywa się produkcja» (K. Marks, «Praca najemna i kapitał», «Książka» 1947 r., str. 31). Produkcja, sposób produkcji obejmuje więc zarówno siły wytwórcze społeczeostwa jak i stosunki produkcji między ludźmi i stanowi zatem wcielenie ich jedności w procesie wytwarzania dóbr materialnych. b) Pierwsza cecha szczególna produkcji polega na tym, że nie stoi ona nigdy przez dłuższy okres czasu na jednym miejscu, lecz zawsze znajduje się w stanie przeobrażania się i rozwoju, przy czym przeobrażenia w sposobie produkcji wywołują nieuchronnie zmianę całego ustroju społecznego, idei społecznych, poglądów politycznych, instytucji politycznych — wywołują przebudowę całego układu społecznego i politycznego. Na różnych szczeblach rozwoju ludzie posługują się odmiennymi sposobami produkcji albo, prościej mówiąc — prowadzą odmienny tryb życia. W okresie wspólnoty pierwotnej istnieje taki sposób produkcji, za czasów niewolnictwa — inny sposób produkcji, za czasów feudalizmu — jeszcze inny sposób produkcji itd. Stosownie do tego odmienne są też i ustroje społeczne ludzi, ich życie duchowe, ich poglądy, ich instytucje polityczne. Jaki jest sposób produkcji w społeczeostwie, takie jest również. w zasadzie samo społeczeostwo, jego idee i teorie, poglądy polityczne i instytucje polityczne.
Yüklə 257,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|