Kafedra: MÜhasibat uçotu və audiT

132 
 
  satılmış  məhsulların  istehsalına  faktiki  xərclərin  hesabatda  əks 
etdirilməsi; 
 digər satışdan mənfəətin hesabatda əks etdirilməsi; 
 satışdankənar gəlirlərin hesabatda əks etdirilməsi; 
Yoxlama zamanı aşağıdakı məlumatlardan istifadə olunur: 

 
anbardan  hazır  məhsulların  buraxılışı  (məxaric  qaimələri,  fakturalar, 
əmtəə-nəqliyyat qaimələri və i.a.); 

 
uçоt-registrləri  (qalıq-dövriyyə  cədvəlləri,  memorial-order,  jurnal-order), 
dövriyyə balansı, baş kitab, mаliyyə nəticələri hаqqındа hesabat forması; 

 
hesablaşma  hesabı,  valyuta  hesabı  və  cari  xüsusi  hesa  blar  üzrə  bank 
çıхarışları, yüklənmiş malların ödənişi üzrə ödəmə tapşırıq-tələbnamələri və ödəmə 
tapşırıqları; 

 
yüklənmiş mallara görə hesabların ödənilməsi üzrə müəssisənin kassasına 
pul daxilolmaları üzrə kassa mədaxil orderləri; 

 
hazır məhsulların müəssisənin ərazisindən daşınması üzrə buraxılış.  
Yoxlamanın aparılması qaydası aşağıdakı kimidir: Mənfəət və zərərlər  hаq-
qındа  hesabat  formasının  "Əsаs  əməliyyаt  gəliri"  maddəsində  əks  etdirilmiş 
məlumatlar baş kitab üzrə, 601 sаylı "Sаtış"(46) hesabı üzrə məlumatlarla üzləşdi-
rilir.  
Əlavə  dəyər  vergisi,  fiziki  şəxslərdən  gəlir  vergisi,  yerli  və  digər  vergilər 
mövcud qanunvericiliyə və hər bir vergi növü üzrə təlimata uyğun tutulur.  
Büdcəyə  və  qeyri-büdcə  fondlarına  müvafiq  ödəmələrin  düzgün  hesab-
lanması  və  mövcud  qanunvericiliyə  müvafiq  vaxtında  köçürülməsi  diqqətlə  yox-
lanılmalıdır.  Auditor  həmin  məsələni  öyrənmək  üçün  hər  bir  növ  vergi  üzrə 
aşağıdakı köməkçi cədvəli tərtib edir (cədvəl 10). 
                                                                                         Cədvəl 10 
əDV-nin ödənilməsinin düzgünlüyü və tamlıüının yoxlanması 
Vergi  
növü 
 
Müəssisədə  
hesabla- 
mаyа 
müvafiq  
Auditorun  
hesablamasına 
görə köçü- 
rülməlidir 
Kənarlaşma  
(+; -) 
 
Köçürmə  
tarixi 
 
Faktiki  
köçürülüb 
 
Kənarlaşma  
(+; -) 
 

---

133 
 
köçürül-
müşdür 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yoxlama prosesində hər növ ödəmə üzrə hesabat dövrünün sonuna dövriyyə-
nin və qalıüın çıxarılmasının düzgünlüyü yoxlanılır. Bunun üçün hər bir ödəmə növü 
üzrə analitik uçot məlumatları jurnal-orderdə və Baş kitabda 521, 421, 422 (68) və 
523 (67) saylı hesabları üzrə yazılışlarla müqayisə edilir. Büdcə ilə hesablaşmaların 
tamlıüı və vaxtında həyata keçirilməsi bank çıxarışları və onlara əlavə olunan ilkin 
sənədlər əsasında yoxlanılır.  
Qeyri büdcə fondlarına (sosial sıüorta üzrə hesablaşmalar və s.) ayırmaların 
hesablanmasının  düzgünlüyünə  və  vaxtında  köçürülməsinə  də  xüsusi  diqqət 
yetirilməlidir. Sosial sıüorta  təminatı  üzrə hesablaşmaların  auditinin  əsas  məqsədi 
ödəmə  məbləülərinin  hesablanmasının  düzgünlüyünü,  onların  vaxtında 
köçürülməsinin,  həmin  əməliyyatların  mühasibat  uçоtunda  əks  etdirilməsinin  və 
hesabatların tərtib edilməsinin düzgünlüyünün yoxlanmasıdır.  
Yuxarıda  qeyd  olunanlara  rəümən  aşağıda  göstərilən  məsələlər 
yoxlanılmalıdır: 
 sıüorta ayırmalarının hesablanması üçün əməyin ödənişi fondunun müəy-
yən edilməsinin düzgünlüyü; 
 sıüorta ayırmaları tariflərinin tətbiqinin düzgünlüyü; 
 ayırmaların vaxtında və tam köçürülməsi; 
 sosial sıüorta vəsaitləri hesabına ödənilən yardımların, müavinətlərin və s. 
hesablanmasının düzgünlüyü və əsaslı olması; 
  ayırmaların  hesablanması  və  köçürülməsi  üzrə  əməliyyatların  mühasibat 
uçоtunda əks etdirilməsinin düzgünlüyü; 
  522  sаylı  "Sоsiаl  sıüоrtа  və  təminаtlаr  üzrə  öhdəliklər"  (69  "Sıüorta  və 
təminat üzrə hesablaşmalar") hesаbı üzrə analitik və sintetik uçоt yazılışlarının Baş 
kitabın və balansın məlumatlarına uyğunluüu; 

---

134 
 
  sıüorta  haqlarının  növləri  üzrə  hesabat  formalarının  vaxtında  tərtib 
edilməsi və düzgünlüyü və onların vaxtında müvafiq fondlara köçürülməsi. 
Mülkiyyət  formasından  asılı  olmayaraq  bütün  təsərrüfat  subyektləri  və 
işləyən  fiziki  şəxslər  sıüorta  haqqlarının  ödəyiciləri  hesab  edilir.  Sıüorta  haqqı 
bütün  növ  əmək  haqqı  fondunun  22%-i,  işçilərin  əmək  haqqının  3%-i  həcmində 
sıüortaya ayırmalar hesablanır.  
Aşağıdakı məbləülərdən sıüorta haqqı tutulmur: 
 istifadə olunmamış məzuniyyətə görə kompensasiya; 
 işdən azad olunan zaman verilən müavinət; 
 maddi kömək qaydasında verilən müxtəlif növ pul yardımları; 
 kompensasiya ödəmələri (ezamiyyə üzrə 1 günlük norma, işçiyə onun işi ilə 
bağlı dəyən zərərin ödənilməsi); 
 xüsusi paltarların, xüsusi ayaqqabıların və digər fərdi mühаfizə vasitələrinin 
dəyəri; 
 əmək haqqı fondu hesabına yubiley, ad günü, münasibəti ilə, aktiv ictimai 
işə görə və s. üzrə verilən həvəsləndirici ödəmələr (mükаfаt daxil edilməklə); 
Qeyri  büdcə  ödəmələrinə  daxildir:  avtomobil  yollarından  istifadəyə  görə 
vergi,  nəqliyyat  vasitələrinin  sahiblərindən  tutulan  vergi,  avtomobil  nəqliyyatının 
əldə  edilməsinə  görə  vergi,  YSM-n  satışına  görə  vergi,  fərdi  istifadə  üçün  minik 
avtomobillərinin  satışı  üzrə  aksizlər,  müəssisənin  özəlləşdirilməsi  zamanı  əmlak 
fondu ilə hesablaşmalar və s.  
Qeyri büdcə fondları üzrə hesablaşmaların auditi zamanı aşağıdakı məsələlər 
yoxlanılır: 
- vergitutma obyektinin müəyyən edilməsinin düzgünlüyü; 
- vergi dərəcələrinin tətbiq edilməsinin düzgünlüyü; 
-  vergilərin  ödənilməsi  zamanı  güzəştlərin  tətbiq  edilməsinin  qanuni  və 
əsaslı olması; 
- ödəmələrin vaxtında və tam köçürülməsi; 
-  ödəmələrin  hesablanması  və  köçürülməsi  üzrə  əməliyyatların  mühasibat 
uçоtunda əks etdirilməsinin düzgünlüyü; 

---