Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

Şəkil 5.1. Boru kəmərinin katod mühafizəsinin sxemi 1- daimi cərəyan mənbəyi; 2- anod; 3- boru kəməri.
Protektor mühafizə üsulu – boru kəmərlərini və digər qurğuları, katod mühafizə üsulunu tətbiq etmək mümkün olmayan hallarda, tətbiq olunur. Bu üsul mühafizə olunan qurğuların yaxınlığında torpağa basdırılmış elektrodlar – protektorlar vasitəsilə həyata keçirilir. Protektor müzhafizə qurğusunun iş prinsipi elektrolitə batırılmış iki elektrodun qapanması zamanı dövrədə əmələ gələn cərəyanın az mənfi potensiallı elektroddan (anoddan) daha çox mənfi potensiallı elektroda (katoda) doğru hərəkətinə əsaslanır.
Metal boru kəmərlərində korroziyaya qarşı UPDU -57tipli elektromaqnit drenay qurğusu daha geniş tətbiq olunur.
5.4. Boru kəmərlərinin katod mühafizəsinin hesabatı
Katod mühafizəsinin hesabatının əsas elementləri aşağıdakılardır: katod stansiyası (daimi cərəyan mənbəyi), anodun torpağa əlaqələndirilməsi və drenaj elektrik xətti. Katod mühafizəsinin hesabatı aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır.
1.Iki qonşu katod qurğusu arasındakı məsafə (L) təyin edilir:
ρt –boru kəmərinin xüsusi müqaviməti:
ρt = 0,135 Om ⋅ mm 2 m
dn– kəmərin xarici diametri, mm;
δ– kəmərin divarının qalınlığı, mm;
Rn– boru kəmərinin 1m uzunluğuna düşən qoruyucu örtüyün müqaviməti, Om·m;
Umax – süxurların vəziyyətindən asılı olaraq drenaj nöqtəsindəki potensiallar fərqi, V (nəm suxur lar üçün Umax=-0,627V; quru suxurlar üçün Umax=-0,95V);
Umin– boru və torpaq arasında potensiallar fərqi, V(Umin=-0,32V).
2.Katod mühafizəsi işin başlanğıc periodunda drenaj nöqtəsində cərəyan qüvvəsinin qiyməti (Jn) aşağıdakı düstur ilə təyin edilir:

Jn =	Umax		,	(5.4)
	ρqaz	+ z0
	2πy

burada, ρqaz – cərəyanın katod qurğusuna keçdiyi zonada suxurun xüsusi müqaviməti, suxurların və ziyyətindən asılı olaraq ρqaz = 10 ⎟100 Om ⋅ m intervalında dəyişir;
y– anodun yerlə birləşmə nöqtəsindən mühafizə olunan boru kəmərinə qədər olan məsafədir və y=100÷200m qəbul edilir; z0– boru kəmərinin giriş müqaviməti, Om:

	z0 =	Rt Rn	(5.5)
		2

3.Elektrodların ümumi sayı: 200

n =	Rh		(5.6)
	R η
	A	e

Burada: Rhor – horizontal elektrodun mqaviməti Om; RA = Rcx2 qəbul edilir.
Rcx– katod stansiyasının mühafizə sxemasının ümumi müqavimətidir və hesablamalarda Rcx=0,3 Om götürülür;
ηe – qonşu elektrodla birlikdə işləyən elektrodun
istifadə əmsalıdır ηe = 0,7 .
Drenaj xəttinin (kabelinin) en kəsik sahəsi, mm2;

		S =		ρln	,	(5.7)
				R
				k
burada, ρ – drenaj			xəttin (kabelin) materialının			xüsusi
müqaviməti	Om ⋅ mm2	;
	m

le – drenaj xəttin (kabelin) uzunluğu, le =100 – 200m qəbul edilir.
Rk– drenaj xəttinin müqaviməti olub, təcrübü olaraq Rk=RA qəbul edilir. Əgər drenaj xəttinin en kəsiyi dairəvi olar- sa onda həmin xəttin tələb olunan minimal diametric d = 4Sπ olacaqdır.
4.Anodun yerlə birləşməsinin işləmə müddəti 201

	T =	G	,	(5.8)
		kgJH

Burada: G– yerlə birləşmə materialının kütləsi (G=1000-1200kq qəbul edilir);
k– istismar müddəti üçün anodun yerlə birləşməsi- nin normal işini təmin etmək üçün ehtiyat əm salı k=1÷1,3 qəbul edilir.
gk–əriyəbilən (həllolabilən) yerlə birləşmə materialı nın kütləsidir.
5. Mühafizə sxemində gərginlik düşgüsü:

⎛

ρ

qaz

⎞

U

cx

= J

⎜ R

A

+ R

+ z

0

+

⎟

≈ J

R

(5.9)

k ⎜

K

⎟

k cx

⎝

2πy ⎠

6. Katod stansiyası şəbəkəsinin tələb olunan gücü:

W =	W	′	(5.10)
	η

burada, W ′ – katod stansiyasının çıxışında gücü;
η– katod stansiyasının faydalı iş əmsalı: η= 0,8 − 0,85 .
5.5.Metalın korroziyasına qarşı inhibitorlar
Neft – qaz qurğularının metal hissələrini korroziyadan mühafizə etmək üçün tətbiq olunan inhibitorların su – neft mühitində mühafizə qabiliyyəti elektrometrik və qravimetrik üsulla müəyyən edilir. Inhibitorların mühafizə qabiliyyətini müqayisə etmək üçün eyni şəraitdə (mühit, inhibitorun qatılığı, rejim), eyni metal nümunələri sınanılmalıdır.
Elektrometrik metodla tədqiq, elektrodun potensialı, cərəyan sıxlığı arasında polyarizasiya əyrilərinin qurulmasına əsaslanır. Sınaq mühiti – inhibitorlu və inhibitorsuz su – neft mühitidir. Sınaq üçün nümunə korroziyaya məruz qalan qurğ- unun materialından hazırlanır. Tədqiq olunan elektrodun müqaviməti 107 Om – dan artıq olmalıdır.
Qravimetrik metod metal nümunənin çəkisinin müəyyən vaxt müddətində inhibitorlu və inhibitorsuz su – neft mühitində dəyişməsinə əsaslanır ki, bu da korroziya sürətinə təsir edir. Korroziya sürəti aşağıdakı düsturla təyin edilir:

	υk =	m1 − m2	,	(5.11)
		s ⋅τ

Burada, υk –korroziya sürəti, qrm-2saat-1;
m1 və m2 –müvafiq olaraq, nümunənin sınaqdan əvvəlki və sonrakı kütlələri, qr;
s– nümunə səthinin sahəsi, m2;
τ–sınaq müddəti, saat. İnhibitorun mühafizə də rəcəsi (z, %) aşağıdakı düstur ilə təyin edilir:

Z =	υ0 −υi ⋅100 %	(5.12)
	υ0

Burada υ0 , υi – uyğun olaraq inhibitorsuz və inhibitorlu mühitlərdə nümunənin korroziya sürətidir.