Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
59 
Birçok  virüslerin  böceklerin  hastalanmasına  neden  olarak  afetleri  kontrol 
ettikleri  bilinmektedir.  Virüsler,  genellikle  mekanik  olarak  bir  konukçudan  diğerine 
yumurta  koymak  suretiyle  nakledilir.  Çiğneyici  ağız  parçalarına  sahip  böcekler 
özellikle  yaprak  yiyenler,  virüs  enfeksiyonlarına  daha  hassastırlar.  Bu  hususta 
yaprak yiyen Lepidoptera tırtıllarıyla Hymenoptera‟nın yalancı tırtılları fazla zarar 
görürler. Bu virüsler, genellikle 2-3 yılda bir meydana çıkan epidemilerde çoğalarak 
birçok larvayı öldürür ve böylece böcek afetini ortadan kaldırırlar. Virüs hastalıkları 
hakkındaki  ilk  bilgimiz  1889  yılında  Avrupa‟da  Lymantria  monocha  (L.) 
(Lepidoptera,  Lymantriidae)  Wipfel  hastalığı‟nın  bulunması  üzerine  yapılan 
çalıĢmalarla  baĢlamıĢtır.  Daha  sonra  1907‟de,  aynı  tip  bir  hastalık  ABD‟nin  New 
England  eyaletinde  Lymantria  dispar  (L.)  populasyonu  üzerinde  müĢahade 
edilmiĢtir.  Ölen  larvaların  solgun  bir  görünümde  olması  nedeniyle  buna  solgun 
hastalığı adı verilmiĢtir. 
Solgun  hastalığı,  alınan  gıda  ile  böcek  vücuduna  ulaĢır.  Virüs  vücuda 
yerleĢince,  genellikle  kan  hücreleri  ve  bazı  dokuları  öldürür.  Hasta  larva  önce 
uyuĢuk bir durum alır ve sonra yemesine son verir. Ölmeden önce, ağacın tepesine 
tırmanır ve arka bacaklarına asılı olarak ölür. Dokuları koyulaĢır, ayrıĢır ve vücutları 
sıvı haline geçer. Nihayet, küçük parçalara ayrılır ve ağaçta kurur. 
Virüslerin orman böcekleriyle savaĢta kullanılması, ABD‟nde 1976 yılına kadar 
deneme  döneminde  idi.  Sonra  Çevre  Koruma  Dairesi  Orgyia  pseudotsugata 
(McDunn.)  (Lepidoptera,  Lymantriidae)  larvalarına  karĢı  Baculovirus  cinsinin  bir 
Nucleopolyhedrous  virüs  (NPV)‟unu  kullanma  iznini  aldı.  Böylece  bu  virüs 
hakkındaki  uygulama  yöntemleri,  çevre  ve  insan  sağlığının  korunması,  kalıntı 
miktarı  gibi  hususlar  üzerinde  yoğun  çalıĢmalar  bulunmaktadır.  NPV  ile  Lymantria 
dispar‟a karĢı da savaĢmak için 1978‟de izin alınmıĢtır. 
Virüslerle  biyolojik  savaĢ  yapmak  için  genellikle  hastalığın  etkisiyle 
(polyhedrosis)  ölmüĢ  tırtıllar  kullanılır.  Bu  tırtılların  ezilmesiyle  hazırlanan 
süspansiyon epidemi alanına püskürtülür. 
Virüs 
En az 13 virüs ailesini temsil eden entomopatojenik virüslerin, sınıflanmamıĢ virüslere 
ek olarak çok sayıda çeĢitliliği kaydedilmiĢtir. En genel gözlemlenmiĢ grupları ikisi Cypovirus 
ve  Baculovirüs  (Baculoviridae)‟lerdir.  Son  araĢtırmalar  ve  mikrobik  kontrol  etmeni  olarak 
virüslerin  geliĢimi  bu  son  gruba  verilmiĢtir.  Baculovirüsler  tarafından  bulaĢık,  Lepidoptera, 

---

 
60 
Hymenoptera, Coleoptera ve Diptera‟yı içeren 600‟ü aĢkın böcek türü kaydedilmiĢtir. Birkaç 
istisnalarla, bir tek böcek türüne bulaĢma ya da aynı cinsin birkaç türüne bulaĢma gibi, çoğu 
baculovirüsler  tamamiyle  özeldirler.  Baculovirüsler,  çubuk  Ģekilli  bir  gruptur.  Konukçular 
içindeki kopyalama dönemlerinde iki fenotipik forma sahip olan çift sarmal DNA virüslerinin 
bir  grubudur.  GeniĢ  protein  kristalleri  içinde  ve  bulaĢtığı  böcek  hücresinin  çekirdeğinde, 
olgun  virüs  parçacıklarının  emilmesi  tarafından  karakterize  edilir.  Okluzyon  yapıları  diye 
bilinir. Virüsün emilmemiĢ formu bir sistematik bulaĢma içinde zararlı böcek içinde hastalığı 
dokudan  dokuya  yayarken,  baculovirüsler,  virüsün  böceğe  iletiminden  sorumlu,  virüsün 
emilmiĢ  formudur.  Baculovirüsler,  iki  Ģekilde  sınıflandırılır.  Bunlar,  Nucleopolyhedrovirüs 
(NPV) ve Granulavirus‟ tür. 
Baculovirüsler,  orman  ekosistemlerindeki  bazı  lepidoptera  ve  yaprakarısı  zararlı 
böceklerinde  böcek  populasyonlarının  iflasıyla  sonuçlanan  doğal  epizootikten  sorumludur. 
Kanada‟ da mikrobik insektisit olarak kaydedilen virüslerin çoğu Kanada Ormancılık Servisi 
tarafından yaprağını döken ağaçların ve koniferlerin lepidoptera ve hymenoptera zararlıların 
kontrolü için geliĢtirildi ve kaydedildi. Sünger örücüsü (kır tırtılı), Lymantria dispar, kontrolü 
ve Kuzey Amerika kızılçamı Pinus resinosa yaprakarısı, Neodiprion lecontei, idaresi için NPV 
kullanılmaktadır.  Bu  virüs  ürünleri,  zararlı  böcek  populasyonlarının  geniĢlemesini  idare 
etmek  için  ormanlarda  böcek  kontrolünde  kullanılır  ve  bu,  onları  maksimum  seviyelerine 
çıkmadan önleyebilen baĢarılı bir stratejidir. 
    
  ġekil 4. Neodiprion lecontei beslenen yalancı tırtılları (Diprionidae: Hymenoptera)   

---

 
61 
Ormancılıkta  kullanılan  kaydedilmiĢ  tek  baculovirüs,  Cydia  pomonella  granulovirus 
(CpGV)‟tür. Bu virüs, elma bahçelerinde elma içkurdu kontrolü için, Avrupa ve Amerika‟ da 
elma  içkurdunun  kontrolü  için  baĢarılı  bir  Ģekilde  kullanılmaktadır.  Kimyasal  olmayan 
insektisitlerin  kullanıldığı  meyve  bahçelerinde  diğer  zararlı  böcekleri  kontrol  eden  doğal 
parazit  ve  yırtıcıları  koruyan  seçiciliği  yüzünden,  bu  ürün,  organik  ürün  sisteminde  çok  iyi 
çalıĢmaktadır.  
Elma  içkurdu  (EĠ),  Cydia  pomonella  L.  dünyadaki  hemen  tüm  elma  ve  ceviz  yetiĢme 
alanlarında  en  önemli  zararlılardan  biridir.  Meyve  bahçelerinde  düzenli  olarak  mücadelesi 
yapılmazsa  meyve  üretiminde  çok  büyük  ekonomik  kayıplar  meydana  gelmektedir. 
Mücadelesi kaçınılmaz olan bu zararlıya karĢı çevresel açıdan hoĢgörülü mücadele önlemleri 
yüksek  dereceden  öneme  sahiptir.  Bu  nedenle  çiftleĢme  engeli  feromon  preparatları  ve 
Cydia  pomonella  granulovirus  (CpGV)  uygulamaları  organik  elma  üretiminde  mücadelenin 
kilit taĢı olmuĢtur. CpGV esaslı yüksek derecede etkili ve çevresel açıdan tehlikeli olmayan 
bu  mücadele  ürünleri  piyasada  mevcuttur  ve  zararlıya  karĢı  yeterli  bir  kontrol 
sağlamaktadır.  
   
 
ġekil XX. Elma içkurdu, Cydia pomonella L. tırtılının elmadaki zararı ve viral enfeksiyonu.  
CpGV ürünleri pek çok Avrupa ülkesinde, Kuzey ve Güney Amerika ile Güney Afrika ve Yeni 
Zelanda‟da  da  tescil  edilmiĢlerdir.  Meksika  kökenli  EĠ  larvalarından  CpGV‟yi  ilk  olarak  izole 
eden Tanada (1964)‟dan sonra Ġngiltere (CpGV-E) ve Rusya (CpGV-R) kaynaklı daha baĢka 
doğal  izolatlar  tanımlanmıĢtır.  Avrupa‟da  ticarete  konu  tüm  CpGV  ürünleri  etken  bileĢen 
olarak Cydia pomonella  granulovirus–Meksika (CpGV-M) izolatı içermektedir.  Son 20 yıldır, 
CpGV-M esaslı ticari ürünler pek çok ülkede yaygın biçimde kullanılmaktadır. 
Son  yıllarda,  Avrupa‟da  münferit  elma  bahçelerinde  EĠ  populasyonlarının  CpGV‟ye  karĢı 
duyarlılığında  çok  ileri  boyutlarda  (1000  kat  gibi)  bir  azalma  olduğu  gözlenmiĢtir.  Elma 

---