|
“kecha va kunduz” romani qahramonlarining ta‟riflarini qo„llashda ijodkor mahorati va qo„llangan antroponimik birliklar ahamiyatiAcademic Research in Educational Sciences628d2239d671b422554784Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 5 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-5-409-415
SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
410
May, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Cho‗lpon ijodiga nazar tashlar ekanmiz, uning asarlarida Turkiston muhiti
akslanib turadi va bevosita jarayonni his qilishga, unda yashashga undaydi. Bu
ijodkorning yuksak mahorat egasi ekanligidan dalolat beradi. Uning asarlaridagi
epizodlar ta‘riflarning sodda va jozibadorligi, qo‗llangan ismlar-u qahramonlarga
xos bo‗lgan antroponimik birliklar, onomastikdan o‗rinli foydalana olishi ularning
ichki dunyosini ochib bera olgan. Endi, shu o‗rinda Cho‗lpon asarlarida qo‗llangan
ismlar, laqablar, taxalluslar va ularning asarga qay darajada badiiy bo‗yoq
berayotganini o‗rganish uchun tilshunoslikka murojaat qilamiz.
Tildagi atoqli otlarni, ularning paydo bo‗lishi, motivativ asoslarini,
semantikasi, lisoniy strukturasini tilshunoslikning onomastika bo‗limi tadqiq
qiladi. Onomastika - aslida grekcha so‗z bo‗lib, ―nom berish san'ati‖ ma'nosini
bildiradi.Onomastika til onomastikasi birliklarini tashkil qiluvchi har qanday atoqli
otni lingnistik va sotsiolingvistik aspektda tadqiq qiladi. Onomastikon - biror
tildagi atoqli otlarning umumiy majmuini ifoda etadigan lug‗atdir va u muayyan
davrdagi etnik guruhning tiliga tegishli bo‗lgan atoqli otlar repertuaridir.
Ma‘lumki, antroponim (yunoncha: antrop - antropos + onoma-atoqli ot) – kishi
atoqli oti (ism, familiya, laqab, taxallus, patronim va boshqalar).Ma‘lum bir tilda
mavjud bo‗lgan barcha kishi atoqli otlari majmui, fondi antroponimiya deb yuritiladi.
Antroponimika yoki ismshunoslik esa onomastika (nomshunoslik)ning kishi atoqli
otlari (antroponimlar)ning paydo bo‗lishi, rivoji va vazifaviy xususiyatlarini
o‗rganuvchi bo‗limidir.
O‗zbek antroponimiyasining milliy o‗ziga xosligini ikki lisoniy material
ta‘minlaydi. Bular: tub turkiy nomlar va o‗zbekcha ismlardir. Milliy-lisoniy ruh,
ayniqsa o‗zbekcha nomlarni ijod qilishda yorqin namoyon bo‗ladi.
O‗zbek tili antroponimlarining lug‗aviy tarkibida tojik tilidan o‗zlashgan
ismlar salmoqli qatlamni tashkil qiladi. Bu qatlam o‗zbek tiliga uzoq o‗tmishdan
yaqin vaqtlargacha o‗zbek va tojik xalqlarining yaqin qo‗shnichilik munosabatlari,
ikki xalq orasidagi bolaga ism berish udumlarining mushtarak tomonlarga egaligi
tufayli kirib kelgan. Shu bilan birga, ba'zi ismlarni fors-tojik tilidan o‗zbek tiliga
o‗zlashma leksema sifatida olingan turdosh so‗zlardan o‗zbeklar o‗zi hosil qilgan
bo‗lishi mumkin.
Tub turkiy qatlamga mansub nomlarning aksariyati appelyativ ma‘nosi aniq
sezilib turgan nomlardir. Shunga qaramasdan ismlarning bu
qatlamida ma‘nosiga ko‗ra uch xil nomlarni uchratish mumkin:
1) ma‘nosi aniq sezilib turuvchi nomlar;
|
|
|