Kirish bob. Yuridik psixologiyaning vujudga kelishi tarixi

10.Mavzu.Voqea sodir boʻlgan joyni tekshirish va guvohlik berish psixologiyasi. Tintuv qilish psixologiyasi
Mavzu rejasi:

1. Tergovchining koʻzdan kechirish faoliyatidagi fikrlashi va faoliyatining maqsad tomon yoʻnaltirilganligi.

   
   

2. Qoldirilgan moddiy izlardan jinoyatchi shaxsining individual xususiyatlarini aniqlash.

   
   

3. Guvoh tushunchasi. Guvoh turlari. Guvohlik berish psixologiyasi.

   
   

Tintuv oʻtkazish psixologiyasi. Tintuv qidiruv faoliyati jarayonida. Qidiriluvchi va yashirinuvchi shaxs psixologiyasi

Tayanch so’zlar: guvoh,tintuv,tergovchi,xibsga olish,lntuitsiya, tergov intuisiyasi,

1. 
   
   Tergovchining koʻzdan kechirish faoliyatidagi fikrlashi va faoliyatining maqsad tomon yoʻnaltirilganligi.
   

Tintuv paytida ma’lumot olishning asosiy usullaridan biri kuzatish va uning natijalarini darhol tahlil qilish bo’lib hisoblanadi. Ayniqsa tintuv qilinaѐtgan shaxs xulq - atvori juda ko’p narsalarni aytib berishi mumkin. Bundan kuzatishdan imkoni boricha to’laroq va haqqoniyroq natijaga erishish uchun bevosita tintuv vaziyatida tintuv qilinaѐtgan shaxs xulq - atvorining psixologik qonuniyatlaridan har tomonlama boxabar bo’lish zarur.Narsa va obyektlarni ko’zdan kechirish bilan birga uy hayvonlari va qushlarga e’tibor berish ham muayyan natija berishi mumkin, ba’zan ularning bezovtalanishi yashiringan odam ѐki yashiringan narsalarning joyini ko’rsatib beradi. Uy hayvonlarining ko’pchiligi murda bilan yonma-yon turganlarida qattiq bezovtalanadilar, itlar begona odam bo’lsa, hurkiy boshlaydi va h.k. Tintuv paytida nishonga oluvchining (supervizor) ishtiroki maqsadga muvofiq bo’ladi, u izquvarning kamchiligini tuzatishi, sezdirmay kimga e’tibor berish zarurligini ko’rsatishi (yashikni surish, eshikchani ochish) mumkin. Tintuv o’tkazaѐtgan xodimlar jinoyatchilar turli yashirin joylarni hozirlaѐtganlarida bir qator psixologik omillarni ham e’tiborga olishlarini nazardan soqit qilmasliklari kerak.:

1. Charchoq va avtomatizm tufayli diqqatning susayishini hisobga olish. Shuning e’tiborga olib, qidirilaѐtgan hujjatni ko’pincha kitob javonining o’rtasidagi kitobning ichiga solib qo’yadilar.

2. Jirkanishga umid bog’lash (go’ng orasiga ѐki xojatxona tagiga ko’mib qo’yadilar).
3.Tergovchi tomonidan odamgarchilik va boshqa insoniy tuyg’ularning namoѐn bo’lishini hisobga olish (daliliy ashѐ bo’lishi mumkin bo’lgan narsani og’ir ѐtgan to’shak ostiga, chaqaloqning karavotiga, yaqin qarindoshlarining qabriga yashirish).
4. Predmetni ataylab ko’zga tashlanib turadigan joyga tashlab qo’yish.
5. Ikkita bir xilda yashirin tuynuk yasash, bunda jinoyatchilar bitta bo’sh tuynukni topishganidan keyin shunaqa tuynukni axtarib ko’rmaydilar, deb hisoblaydilar.
6.Tintuv paytida mojaro qo’zg’ash va mojaro paytida qidirilaѐtgan narsani yashirishga ulgurishday hiylani ham qo’llash mumkin.Yuqoridagi shartlarga rioya etgan barcha ma’lumotlarni tahlil qilganda tergovchi tintuv vazifasining birinchi bosqichini to’g’ri hal qiladi.
2. Tintuv holatida tergovchining kasbiy fazilatlari. Tergovchida jinoyatni ochish uchun qanday fazilatlar shakllangan bo’lishi kerak?Tintuv o’tkazish tergovchidan turli-tuman psixologik xislatlar, xususiyatlar, professional bilim, qobiliyat va malakani talab qiladi. Tintuv o’tkazishga tayѐrgarlik mobaynida tergovchi quyidagi savollarga javob topishi talab qilinadi:
1. Nimani qidirish kerak, qidirilaѐtgan predmetlarning shakl-shamoyili qanday?
2. Tintuv qilinajak obyektning tuzilishi: maydoni, qanday reja bilan
qurilgani, xona, eshik, derazalarning soni, mebellar va ularning
joylashishi kabilar.
3. Tintuv paytida gumonlanuvchidan boshqa yana kim bo’lishi mumkin?
4. Tintuv qilinajak obyektning tabiiy va sun’iy ѐritilishi qanday?
5. Obyektda telefon ѐki boshqa aloqa vositalari (rasiya, qo’ng’iroq,
selektor) bormi?
6. Qidirilaѐtgan predmetlar qayerda bo’lishi mumkin?
7. Tintuvni kim o’tkazadi? Ular qanday texnika vositalarini olishlari kerak?
8. Tintuvni qay paytda o’tkazish muhim?
9. Tintuv paytida tintuv bo’linmasi bilan qanday aloqa qilish mumkin?
Nima uchun tintuv o’tkaziladi?
Tergovchi tintuv vaqtida tashkiliy ishlarni uyushtiradi. Uning muhim vazifasi tintuv jaraѐnida tintuv o’tkazaѐtgan shaxs bilan og’zaki muomala (kontakt) o’rnatishdan iborat. Tintuv paytida tintuv qilinaѐtgan shaxsni imkoni boricha ko’proq suhbatiga tortish, u ѐki bu predmetlarning zarurati haqida savollar bilan suhbatga tortish ham muhim ahamiyatga ega. Uning so’zlari ichki holatini, tergovchining ayrim harakatlariga munosabatini sezdirib qo’yadi. So’z ohangi, gapirish uslubi – boshqa taassurotga nisbatan kishining haqiqiy kechinmalari, munosabati to’g’risida ko’proq ma’lumotlarni berishi mumkin. Tergovchi tintuv mobaynida axloqiy - etik normalar doirasidan chiqmasligi, boshidan oxirigacha xushmuomalalik bilan ish ko’rishi, qo’pollik, haqorat, qo’rqitish kabilarga yo’l qo’ymasligi zarur. U uyi tintuv qilinaѐtgan shaxsga nisbatan nafrat, g’azab, jirkanish hislarini yashira oshili, o’zini tuta bilishi, oilaning boshqa a’zolarining izzat-nafsiga tegmasligi kerak, ya’ni tergovchi odob doirasida ishlashi lozim.Tintuv o’tkazilaѐtganda ayblanaѐtgan shaxsning ma’lumoti, madaniyati, kasbi, bilimlari, aql-idrok qobiliyatlarini e’tiborga olish muhimdir. Tintuv joyida qat’iy intizom o’rnatilishi, asosiy ishdan chalg’ituvchi ortiqcha gap-so’zlar, xonama-xona yurishlar taqiqlanishi zarur.
Tintuv va hibsga olishning qanday o’xshashlik tomonlari bor?
Tintuv va hibsga olishning o’xshashligi shundaki, har ikkala holda ham gumonlanuvchining shaxsi o’rganiladi, sharoit tahlil qilinadi. Shuni unutmaslik kerakki, gumonlanuvchi ijobiy xislatlar bilan ta’riflangan bo’lsada, u qarshilik, jumladan, qurolli qarshilik ko’rsatishi ehtimolini nazardan soqit qilib bo’lmaydi. Qarshilik ko’proq hibsga olaѐtganda uchraydi, ayniqsa residivistlarni qo’lga olishda. Hibsga olishda shoshmaslik kerak, chunki gumonlanuvchi o’zini tuta olmasligi, affekt holatiga tushib qolishi mumkin. Jinoyatchini taslim bo’lishga ko’ndirish psixologik ta’sirning samarali vositasidir. Bunday paytlarda tergovchida shunday qobiliyat bo’lishi kerakki, u jinoyatchining psixologik xususiyatlarini yaxshi bilishi, ulardan oqilona foydalana olishi lozim.
Muzokarada uning ko’ngliga yaqin, fikrlari bilan hisoblashadigan kishilarni: uning ota-onasi, farzandlari, qarindoshlari, do’stlarini taklif qilish maqsadga muvofiqdir.