Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Meşənin təsviri. Meşə taksasiyası
54 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Çaytikanı meşəliyi Zəngilan rayonununda ümumilikdə 380 ha sahədə yayılmışdır. Samur çayı boyu50 ha, Girdmançay boyu 100 ha, Göyçay boyu100 ha, Qaraçay boyu50 ha, Vəlvələçay boyu80 ha, Kiş və Çin çayları boyunca geniş yayılmışdır. Qiymətli dərman bitkisi kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir (Təhməzov B.H., Yusifov E.F., Əsədov K.S., 2004). Meşənin təsviri. Meşə taksasiyası Meşəni təsvir etmək üçün meşə sahəsinin pasportu tərtib olunur. Meşə pasportunda meşənin ümumi vəziyyəti əks etdirilir. Meşə taksasiyasında ağac və kolların adı ixtisarla baş hərflərlə göstərilir. Ş.şam, Vvələs, Ppalıd, Ccökə, Aardıc və s. Məs; 3Ş2C3P,V,Qr,Qv. Bu formul göstərir ki, meşə bitkiliyində hər 10 ağacdan 3 şam, 2 cökə, 3 palıd, vələs, quşarmudu və qovaqdan ibarətdir. Mürəkkəb meşələrdə 6P4V+F+C tərkibi meşənin 60% palıddan, 40% vələsdən, təktək fısdiq və cökə ağaclarından ibarət olduğu göstərilir. Meşə massivi xüsusi sahələrə kvartallara bölünür. Xüsusi sxem üzrə kvartalların nömrələri şimaldanqərbə doğru başlayır və cənubşərqə doğru artır. Buna görə də məhəllə sütununa əsasən qütbləri təyin etmək olar. Kiçik rəqəm olan hissə şimala, böyük rəqəm olan hissə cənubu göstərir. Əgər öyrənilən sahədə müxtəlif tipli meşələr varsa, hər bir kvartal 1020 kiçik sahəyə bölünür. Meşənin bərpası təbii və süni üsulla həyata keçirilir. Əgər yanğın zamanı kiçik meşə sahəsi məhv olubsa, burada təbii özünübərpa prosesi gedir. Yaxınlıqdakı sahədə bitən ağac və kolların toxumları zərər çəkmiş meşə sahəsinin bərpa olunmasına imkan yaradır. Əgər meşənin böyük bir hissəsi yanğın və ya digər təbii fəlakət zamanı məhv olubsa, ilkin olaraq əsməqovaq, şam, söyüd və digər sürətlə inkişaf edən ağacların toxumlarına məskən olur. Sonradan həmin ərazidə palıd, ağcaqayın, vələs, fıstıq bitkiləri bərpa olunur. Bu qayda üzrə meşənin təbii bərpa prosesi davam edir. Meşənin təbii bərpası təbii yolla meşə bitkilərinin yeni nəslinin əmələ gəlməsidir. Belə bərpa olunmanın bir sıra mühüm xüsusiyyətləri vardır: • Daha yaxşı uyğunlaşmış bitkilər salamat qalır; • Çarpaz tozlanma nəticəsində genetik cəhətdən tam dəyərli, davamlı bitkilər formalaşır; • Bu şəraitə uyğunlaşan bitkilərin salamat qalması ehtimalı yüksək olur; 55 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL • Bitkilər müxtəlif rütubətlilik, işıqlanma və rəqabət şəraitində inkişaf edib, ekosistemdə müvafiq mövqe tuturlar. Süni bərpa olunma tükənmiş ərazilərdə meşə bitkilərinin insan tərəfindən qələm və toxumdan artırılması yolu ilə həyata keçirilir. Meşənin bərpa olunması iki mərhələdə gedir: hazırlıq və sonrakı. Hazırlıq mərhələsində meşə örtüyünün altında xidməti qırmalar, törtöküntünün təmizlənməsi həyata keçirilir. Sonrakı bərpaolunma prosesi meşənin əvvəlki tipinə uyğun bitkilərin əkilməsi ilə aparılır. Bərpaolunma 2 üsulla həyata keçirilir. Toxumla bərpaolunmada bitki toxumlarının səpilməsi yeni bitkinin inkişafına kömək edir. Təbiətdə özözünə bərpa prosesi əsasən toxumla gedir. Toxumdan inkişaf edən ağaclar hündürboylu və mühit amillərinə qarşı davamlı olurlar. Buna görə də meşəbərpa işlərində digər üsullara nisbətən bitkilərin toxumla artırılmasına daha çox üstünlük verilir. Toxumla artırılan palıd ağacının həyatının ilk ilində kökü 11,5 m dərinliyə gedir. Gövdənin hündürlüyü 25 sm olur. Qısa müddət ərzində əsməqovağın toxumları 12 km, tozağacı 0,51 km, göyrüş 100 150 m, şam 50 m ərazidə yayılır. Meşə bitkiləri vegetativ üsulla kök, gövdə pöhrələri, qələm və tinglər vasitəsilə çoxaldılır. Çox vaxt qırılmış ağacın kötüyünün ətrafında kökdən zoğlar inkişaf edir. Gələcəkdə bu zoğlar cavan ağaclara çevrilir. Palıd, cökə, göyrüş, qovaq, qızılağacın özünübərpası bu üsulla gedir. İynəyarpaqlılardan yalnız giləmeyvəli qaracöhrə pöhrə verir. Meşə mühiti Meşə biosferin əsas komponentidir. Meşə ətrafa atılan sənaye tullantılarını neytrallaşdırır, torpaq eroziyasını aradan qaldırır və onun münbitliyini artırır. Yaşıl bitki örtüyü havada olan tozu tutub saxlayır, yaşayış məntəqələrinin ətrafında səsküyü zəiflədir. Alimlər haqlı olaraq göstərirlər ki, insanların sağlamlığının, torpağın, suyun, havanın, faunanın, floranın qorunmasında bütün ekosistemlərdən ən əhəmiyyətlisi məhz meşələrdir. Meşə istirahət və müalicə üçün əvəzolunmazdır. Müəyyən edilmişdir ki, 1 ha palıd meşəsi 56 ton, fistıq meşəsi il ərzində 68 ton, şam meşəsi 38 ton tozu öz çətirlərinin arasından süzdürüb təmizləyir. 1ha meşə il ərzində havaya 2 ton oksigen buraxır. Buna görə də şəfa mənbəyi olan meşələrə vurulan yaraları sağaltmaq üçün insanlar da əllərindən gələni etməlidirlər. Zərərçəkmiş meşə sahəsini bərpa edərkən ilk növbədə qonşu sahədə yaşayan bitki və heyvanları da nəzərə almaq lazımdır. Bərpa olunan sahə ilə digər qonşu sahələr arasındakı təbii landşaft 56 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI elementlərini qorumaq və bərpa etmək lazımdır. Məsələn, biri birindən təcrid olunmuş meşə sahələri arasında meşə zolaqları salmaqla bir çox növlər üçün müvəqqəti sığınacaq yeri və ya miqrasiya zonası yaratmaq olar. Bu qayda üzrə birbirindən çox aralıda yerləşən meşəlikləri vahid şəbəkədə birləşdirmək olar. Hər bir canlıya yaşamaq və nəsil vermək üçün nə lazımdır? Əlbəttə ki, hava, su, qida, yaşayış yeri və eyni növdən olan digər canlılarla əlaqəsi təmin olunmalıdır. Digər mühüm amil yaşayış mühitidir. Yer üzərində yaşayan bitki və heyvanların tükənməməsi üçün onların əlverişli şəraitdə yaşamaq imkanı qorunmalıdır. Əgər müxtəlif heyvan və bitki populyasiyalarının arasında irsi məlumat mübadiləsi olmasa tənəzzülə doğru gedərək tükənə bilər. Hər bir canlının yaşayış mühiti ətraf aləmin müxtəlifliyini əks etdirməklə vahid canlı şəbəkəni təşkil edir. Bir çox bitki və heyvan növləri üçün kifayət qədər böyük meşə sahələri tələb olunur. Meşə sahəsində yanğın və ya digər əlverişsiz təsirlər nəticəsində boşluqlar yarandıqda canlıların yaşayışı çətin ləşir. Çol heyvanları meşədə gəzə bilmədikləri kimi meşə heyvanları da açıq şəraitdə gizlənməkdə çətinlik çəkirlər. Lakin həm meşə, həm də çöl heyvanları üçün antropogen amil əsas təhlükə olaraq qalır. Geniş əkin sahələri, otlaqlar, nəqliyyat yolları, elektrik xətəri, yaşayış məntəqələri bu canlılar üçün keçilməz səddə çevrilir. Təbii şəraitdə insan tərəfindən pozulmamış landşaftda ekoloji şəbəkə formalaşır. Meşə zolaqları salınarkən flora və fauna növləri nin həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün bir sıra şərtlər nəzərə alınmalıdır. Təbii meşə ekosistemlərində bəzi növlər edifikator, yəni təyinedici növ hesab olunur. Palıd meşəsində şabalıdyarpaq palıd ağacı birinci yarusun, fındıq kolu üçüncü yarusun, zümrüdçiçəyi – dördüncü yarusun edifikatorudur. Ekoloji pozuntu baş verdikdə ekosistemdə yad növlər meydana çıxır. İlk öncə yaxınlıqda olan meşə massivlərini birləşdirmək üçün yerli floradan olan bitkilərdən ibarət meşə zolaqları salınmalıdır. Bunun üçün biribirindən müəyyən məsafədə olan meşəliklərə yaxın sahədə 58 cərgədən ibarət meşə zolağı salınır. Bu cərgələrin mərkəzi hissəsindəki boş tala zaman ötdükcə təbii yolla bərpa olunur. Meşə zolağında bitən ağacların arasında müxtəlif kol bitkilərini əkib zolağı genişləndirmək olar. Bu zaman mütəxəssislərin məsləhət lərindən faydalanmaqla bitki qruplaşmasında müxtəlif növlər arasında qarşılıqlı əkaqəni nəzərə almaq lazımdır. Əkin sahələrinin kənarında salınan meşə zolaqları məhsul yığımı və digər kənd təsərrüfatı işləri zamanı quşların və heyvanların sığınacaq yerinə çevrilərək onların yaxınlıqdakı meşələrə miqrasiyasına kömək edir. Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|