Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

2.4. 

Taxılçılıqda fərdi sahibkarlıq təsərrüfatlarının fəaliyyəti 

 

Aqrar islahatların həyata keçirilməsi nəticəsində Respublikamızda müxtəlif 

növ t

əsərrüfat formaları yaradılmışdır. Bu təsərrüfatlarda daha çox üstünlük təşkil 

ed

ən fərdi sahibkar, ailə kəndli və ev təsərrüfatlarıdır. Fərdi sahibkar təsərrüfatları 

Respublikamızda  2000-ci ildə  3248  ədəd, 2005-ci ildə  2681  ədəd, 2008-ci ildə 

2613 

ədəd, 2009-cu ildə 2571 ədəd, 2010-cu ildə 2618 ədəd və 2011-ci ildə 2593 

ədəd  olmuşdur.  Təsərrüfatların  sayı  2011-ci  ildə  2000-ci ilə  nisbətən 3,3% və 

2010-cu il

ə  nisbətən isə  1%  azalmışdır.  Fərdi sahibkar təsərrüfatlarının  sayının 

d

əyişməsi iqtisadi rayonlar üzrə də baş vermişdir. Respublikamızda mövcud olan 

f

ərdi sahibkar təsərrüfatlarının  2011-ci ildə  1267  ədədi (48,9%) Aran iqtisadi 

rayonunda, 252 

ədədi  (9,7%)  Abşeron  iqtisadi  rayonunda,151  ədədi (5,8%) 

Naxçıvan MR-da yerləşir. 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarının ümumi torpaq sahəsi 2000-ci ildə 62216 ha, 

2005-i ild

ə 23493 ha, 2008-ci ildə 25150 ha, 2009-cu ildə 27137 ha, 2010-cu ildə 

47314 ha, 2011-ci ild

ə  43691  ha  olmuşdur.  Ümumi  torpaq  sahəsi 2011-ci ildə 

2000-ci il

ə nisbətən 29,8% azalmış, 2005-ci ilə nisbətən 85,9% artsada, 2010-cu ilə 

nisb

ətən 7,7% yenidən  azalmışdır.  2011-ci ildə  kənd təsərrüfatına  yararlı  torpaq 

sah

əsi ümumi torpaq sahəsinin 95,2%,  əkinə  yararlı  torpaq  sahəsi isə  kənd 

t

əsərrüfatına  yararlı  torpaq  sahəsinin 69,6%-ni təşkil  etməklə  28919 hektar 

olmuşdur. 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarının  kənd təsərrüfatına  yararlı  torpaq  sahəsi 

Respublika üzr

ə kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsinin 0,9%-ni təşkil edir. Bir 

f

ərdi sahibkar təsərrüfatına düşən kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 2011-ci 

ild

ə  16,0 ha, əkin sahəsi 11,2 hektar təşkil  etmişdir.  Hesablamalar  göstərir ki, 

2000-ci il

ə  nisbətən 2011-ci  ildə  təsərrüfatlara  düşən ümumi torpaq sahəsi 22% 

azalsada lc

ənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 70,2%, əkin yeri 41,8% artmışdır. 

Bu göst

əricilər 2005-ci ilə nisbətən 2011-ci ildə müvafiq olaraq 91,0%; 90,4% və 

86,7%)  artmışdır.  Lakin,  2010-ci ilə  nisbətən fərdi sahibkar təsərrüfatına  düşən 

ümumi torpaq sah

əsi 7,2%; kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsi 8,6% və əkin 

yeri 13,2% azalmışdır. 

Qeyd ed

ək ki, təsərrüfatlarda baş verən dəyişikliklər onların fəaliyyətlərinin 

maliyy

ə  nəticələri ilə  birbaşa  bağlıdır.  Əldə  edilən gəlirlər təsərrüfatlarda  geniş 

t

əkrar  istehsalı  həyata keçirməyə  və  ailənin  ehtiyaclarını  tam  ödəməyə  kifayyət 

etm

ədiyindən kənd təsərrüfatına olan maraqlar və baxışlar da dəyişir. 2011-ci ildə 

mövcud olan f

ərdi sahibkar təsərrüfatlarından əldə edilən gəlir 2005-ci ildə 2854 

min manat, 2008-ci ild

ə 5538 min manat, 2009-cu ildə 4924 min manat, 2010-cu 

ild

ə 8111 min manat və 2011-ci ildə 9814 min manat olmuşdur. 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarında  satışdan  əldə  edilən gəlirin 2005-ci ildə 

61,7%-i (2893 min manat) bitkiçilikd

ə, 34,9%-i (1632 min manat) heyvandarlıqda, 

2009-cu ild

ə  müvafiq olaraq 58,3%  (2216 min manat) bitkiçilikdə, 41,5%  (1578 

min  manat)  heyvandarlıqda,  2010-cu ildə  60%-i (3051 min manat) bitkiçilikdə, 

39,8%  (2021 min manat) h

eyvandarlıqda,  2011-ci ildə  70,7%  (5180 min manat) 

bitkiçilikd

ə 29% (2125 min manat) heyvandarlıqda əldə edilmişdir. Bir təsərrüfata 

düşən mənfəət 2005-ci 1064,5 manat, 2008-ci ildə  2119,3 manat, 2009-cu ildə 

---

2 

1915,2 manat, 2010-cu ild

ə 3092,2 manat və 2011-ci ildə 3785 manat olmuşdur. 

2011-ci ild

ə bir təsərrüfata düşən mənfəət 2005-ci ilə nisbətən 3,5 dəfə, 2009-cu ilə 

nisb

ətən 91,6%, 2010-cu ilə nisbətən 22,2% çox olmuşdur. Eyni zamanda bir ailə 

üzvün

ə düşən mənfəət 2005-ci ildə 248,7 manat, 2008-ci ildə 498,8 manat, 2009-

cu ild

ə 434,3 manat, 2010-cu ildə 770 manat, 2011-ci ildə 918 manat olmuşdur. 

2011-ci ild

ə bir ailə üzvünə düşən mənfəət 2005-ci illə müqayisədə 3,7 dəfə, 2009-

cu ill

ə müqayisədə 2,1 dəfə və 2010-cu illə müqayisədə 19,2% artmışdır. Lakin, 

əldə edilən gəlirlər təsərrüfatların inkişafı üçün yetərli deyildir. 

Respublikamızda dənli bitkilərin əkin sahəsi 2000-ci ildə 648,2 min hektar, 

2005-ci ild

ə 802,3 min hektar, 2008-ci ildə 897,0 min hektar, 2009-cu ildə 1125.5 

min hektar, 2010-cu ild

ə  968.0 min hektar və  2011-ci ildə  967,3 min hektar 

olmuşdur. Dənli bitkilərin əkin sahəsinin 2000-ci ildə 92,4%-i (538,9 min hektar), 

2005-ci ild

ə 96,2% (772,1 min hektar); 2008-ci ildə 96,1%-i (862,0 min hektar); 

2009-cu ild

ə 92,0% (1125,5 min hektar); 2010-cu ildə 92,6%-i (896,9 min 

hektar), 2011-ci ild

ə  93,4%  (903,8 min hektar) fərdi sahibkar, ailə-kəndli və  ev 

t

əsərrüfatlarında olmuşdur. 

Qeyd ed

ək ki, aparılan müşahidə və tədqiqatlar göstərir ki, dənli bitkilərin 

əkin sahələrinin 3-5%-i fərdi sahibkar təsərrüfatlarının, 85-90% ailə-kəndli və ev 

t

əsərrüfatlarının payına düşür. 

F

ərdi sahibkar təsərrüfatlarında 1 sentner dənli bitkinin maya dəyəri 2008-ci 

ild

ə  11,19 manat, 2009-cu ildə  10,31 manat, 2010-cu ildə  17,46 manat, 2011-ci 

ild

ə  17,37  manat  olmuşdur  2011-ci ildə  bir sentnerin maya dəyəri 2008-ci ilə 

nisb

ətən 55,2% artsada, 2010-cu ilə nisbətən 0,5% azaltmışdır. Bir sentnerin satış 

qiym

əti 2008-ci ildə  24,13 manat, 2009-cu ildə  23,8 manat, 2010-cu ildə  17,37 

manat, 2011-ci ild

ə 23,8 manat olmuşdur, 2011-ci ildə bir sentnerin satış qiyməti 

2008-ci il

ə nisbətən 1,4% azalmış 2010-ci illə müqayisədə isə 4,4% artmışdır. Bu 

göst

əricilər iqtisadi rayonlar üzrə də müxtəlif olmuşdur. Aran iqtisadi rayonunda 

2011-ci ild

ə  1 sentnerin maya dəyəri 2008-ci ilə  nisbətən  32,6%,  2010-cu ilə 

nisb

ətən 16,7% artmışdır. Bir sentnerin satış qiyməti isə müvafiq olaraq 3,6% və 

9,4% 

artmışdır.  Qeyd  edək ki istehsal olunan məhsulun maya dəyəri və  satış 

qiym

əti  arasındakı  fərqin  uyğunsuzluğu,  və  məhsuldarlığın  aşağı  olması  onların 

g

əlirlərinə mənfi təsir edir. 

Respublikada istehsal olunan d

ənli  paxlaların  2000-ci ildə  94,9%  ( 1462,0 

min ton), 2005-ci ild

ə  97,2% (2068,1 min ton), 2008-ci ildə 26,5% (2411,8 min 

ton), 2009-cu ild

ə 93,2% (2786,0 min ton), 2010-cu ildə 93,6% (2000,5 min ton) 

2011-ci ild

ə  94,0%-i (2310,7 min ton) fərdi sahibkar, ailə-kəndli və  ev 

t

əsərrüfatlarında istehsal olunmuşdur. 

F

ərdi sahibkar, ailə  kəndli və  ev təsərrüfatlarında  istehsal  olunan  dənli və 

d

ənli  paxlalıların  məhsuldarlığı  Respublika  üzrə  məhsuldarlıqdan  2000-ci ildə 

2,5%, 2005-ci ild

ə 1,1%, 2008-ci ildə 0,4%, 2009-cu ildə 1,1%, 2010-cu ildə 1,4% 

v

ə 2011-ci ildə 0,8%) çox olmuşdur. 

 

 

 

---