2
II
əsr eradan əvvəl) inkişafı ilə bilavasitə əlaqədar olmuşdur. Tarixçi Strabonun
yazdığına görə Kür və Araz çayları arasında yerləşən ərazi mülayim iqliminə görə,
torpaqların həm çaylar vasitəsilə suvarılması nəticəsində çəmənliyin üstünlük
t
əşkil etməsi ilə əlaqədar bol heyvan yeminin olması maldarlığın geniş yayılmasına
h
əm ev heyvanlarının, həm də vəhşi heyvanların artmasına səbəb olmuşdur.
Az
ərbaycanın torpağı, təbii-iqlim şəraiti mürəkkəb və özünəməxsusdur.
Respublikanın ümumi ərazisinin yarıdan çoxu (58 faiz) dağlıq ərazilərin, qalan
hiss
əsi (42 faiz) düzən və düzənliklərin payına düşür.
Yer kür
əsindəki 11 iqlim tipindən 9-u və torpaq tiplərinin əksəriyyəri ölkə
ərazisində cəmləşmişdir. Qurq, rütubətli, subtropik və kontinental iqlimlər özünü
daha k
əskin büruzə verir.
Ölk
ənin ərazisi 86,6 min km
2
,
əhalisi 9,3 milyon nəfərdir, hər km
2
-
ə 107,4
n
əfər düşür. Ümumi daxili məhsul istehsalı (ÜDM) 2012-ci ildə 54,0 milyard
manat, h
ər nəfərə düşən həcmi 5884,5 manat (7490,5 ABŞ dolları) təşkil etmişdir.
Bu dövrd
ə ölkə rezidentləri tərəfindən cari qiymətlərlə 77,9 milyard
manatlıq məhsul istehsal edilmiş və xidmət xidmətlər göstərilmişdir ki, bu da
2011-ci ild
əkindən 4,5 milyard manat çoxdur. Məhsul istehsalına sərf edilmiş mal
v
ə xidmətlərin dəyəri 23,9 milyard manat və ya məhsul istehsalının və xidmətlərin
30,7 faizini t
əşkil etmişdir. Iqtisadiyyatın qeyri neft sektorunda əlavə dəyərin 9,7
faiz artımı müşahidə olunmuş, onun ÜDM-də xüsusi çəkisi əvvəlki ildəki 48,8
faizd
ən
yüksəlmiş, neft-qaz istehsalı və emalı sahələrinin payı isə 47,3 faiz
olm
uşdur.
Respublikanın ərazisi Rusiya Federasiyası, İran, Türkiyə, Gürcüstan və
Erm
ənistanla həmsərhəddir. Cənubdan İranla 765 km və Türkiyə ilə 15 km,
Şimaldan Rusiya ilə 390 km, Şimal-Qərbdən Gürcüstanla 480 km, qərbdən
Erm
ənistanla 1007 km həmsərhəddir.
İqlimi: Orta illik temperatur +12,1
0
C, yanvarda orta temperatur + 2,9
0
C,
iyulda orta temperatur +26,2
0
C, orta illik yağıntının miqdarı 605,8 mm-dir.
Ümumi sah
əsi 8641,5 min hektar olan torpaq fondunun 4,9 milyon hektarı
(56,9 faiz) dövl
ət, 2 051,4 min hektarı (23,5 faiz) bələdiyyə, 1671,0 min hektarı
(19,6 faiz) is
ə xüsusi mülkiyyətə aid olan torpaqlardır.
Vahid torpaq fondunun ümumi sah
əsinin 1715,0 min hektarı əkin və dincə
qoyulmuş, 161,1 min hektarı çoxillik əkmələr, 109,7 min hektarı biçənəklər, 259,0
hektarı həyətyanı, 2538,3 min hektarı örüş və otlar altında istifadə edilir. Qalan
1,04 milyon hektarı sahə meşə, 2,8 milyon hektarı isə sair sahələrdən ibarətdir.
K
ənd təsərrüfatı Azərbaycanın ənənəvi istehsal sahəsidir. Burada tarixən
üzümçülük, ip
əkçilik və meyvəçilik sahələri geniş yayılmışdır. Ölkə ərazisinin
böyük bir hiss
əsi dağlıq relyefə malik olduğundan maldarlıq burada yaşayan
insanların həyatında daimi mühüm rol oynamışdır. Maldarlığın inkişafı öz
növb
əsində kustar toxuculuq və xalçaçılığın inkişafını şərtləndirmişdir. Həmin
dövrl
ərdə ölkədən Avropaya və Şərqə yüksək
keyfiyyətli xalça, şərablar, gön-dəri,
ip
əkçilik məhsulları və s. ixrac edilmişdir. Sürətli inkişaf dövrünü yaşayan
Az
ərbaycan tarix üçün kifayət qədər qısa sayıla biləcək zamanda böyük tərəqqi
yolu keçmiş, qazandığı sosial-iqtisadi nailiyyətlərlə və bu sahədə nümayiş etdirdiyi
3
artım tempinə görə, nəinki regionda, həm də dünya coğrafiyasında aparıcı
dövl
ətlərdən birinə çevrilmişdir.
Bu gün dinamik inkişaf edən Azərbaycan iqtisadiyyatı bütün parametrləri ilə
yanaşı, həm də xalqın sosial rifahının, güzəranının daha da yaxşılaşdırılması, sosial
probleml
ərin həlli, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılsn
addımların real nəticələri ilə müşayiət olunmaqdadır.
Az
ərbaycanın şanlı qəhrəmanlıq tarixini, bu tarixə qızıl hərflərlə daimi həkk
olunmuş Heydər Əliyevsiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür.
1969-cu il Az
ərbaycan KP MK-nin iyul plenumunun çağırılması və
plenumda Heyd
ər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nin birinci katibi seçilməsi
deyil
ənlərin məntiqi başlanğıcı olmuşdur.
Bu el
ə bir dövr idi ki, rəhbərdən insanların itirilmiş ümidlərini qaytarmaq,
iqtisadiyyatın bütün sahələrində, o cümlədən kənd təsərrüfatında kök salmış
geriliy
ə son qoymaq, istehsalın inkişaf yollarını axtarıb tapmaq tələb olunurdu.
T
ənəzzüldən yeganə çıxış yolunu bütövlükdə Azərbaycanın iqtisadiyyatını
sağlamlaşdırmaqda, kənd təsərrüfatını inkişaf etdirməkdə görən Heydər Əliyev
aqrar sah
ənin vəziyyətini dərindən təhlil edib konkret vəzifələr müəyyən etdi.
60-c
ı illərdə respublikanın iqtisadiyyatı və onun əsas sahələrindən biri olan
k
ənd təsərrüfatı uzun sürən böhran və tənəzzül vəziyyətində idi. Kənd
t
əsərrüfatının ümumi məhsulunun orta illik artım sürəti digər respublikalardan geri
qalırdı. 1969-cu ildə 574 min ton taxıl, 299 min ton pambıq, 372 min ton tərəvəz,
272 min ton üzüm, 52 min ton meyv
ə, 113 min ton kartof, 24,5 min ton tütün
istehsal edilmişdir. Əsas kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığı getdikcə aşağı
düşürdü. Bu ildə hektardan orta hesabla 9,5 sentner dənli bitkilər, 15,1 sentner
pambıq, 120 sentner tərəvəz, 43,6 sentner üzüm, 10,4 sentner meyvə, 18 sentner
tütün, 79 sentner kartof istehsal olunmuşdur. İctimai heyvandarlıqda vəziyyət daha
acınacaqlı idi. Kolxoz və sovxozlarda mal-qaranın baş sayı ildən-ilə azalır,
m
əhsuldarlığı aşağı düşür, maya dəyəri artırdı. Respublikada 1969-cu ildə hər yüz
in
ək və camışdan cəmi 49 buzov və balaq, hər yüz doğar qoyun və keçidən 43
quzu v
ə çəpiş alınmışdı, hər inək və camışdan orta hesabla 677 kq süd sağılmış,
h
ər qoyundan 1,6 kq yun qırxılmışdı. İttifaq üzrə bu rəqəm müvafiq olaraq 2253 kq
v
ə 2,8 kq idi. Respublika iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsində buraxılan
qüsurların aradan qaldırılması, kadrların tələbkarlığı və məsuliyyətini artırmaq
sah
əsində qəti və ciddi tədbirlər görüldü. 1970 – 1975-ci illərdə Azərbaycanda
k
ənd təsərrüfatı istehsalının artım sürəti nəzərdə tutulan 30 faiz və ittifaqda orta
hesabla
əldə edilmiş 13 faiz əvəzinə 34 faizə çatdı.
Onuncu beşillik (1976 – 1980) üçün mürəkkəb bir vəzifə - intensiv amillərin
t
ətbiqinin genişləndirilməsi və məhsuldarlığın yüksəldilməsi hesabına kənd
t
əsərrüfatının sürətli inkişafına nail olmaq vəzifəsi irəli sürüldü və ittifaq
r
əhbərliyinə konkret təklif verildi. 1970-ci ilin iyulunda Sovet İKP MK-nın və
SSRİ Nazirlər Sovetinin “Azərbaycan SSR-in kənd təsərrüfatını inkişaf etdirmək
t
ədbirləri haqqında”, 1975-ci ilin iyulunda “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı
istehsalını daha da intensivləşdirmək tədbirləri haqqında” və 1979-cu ilin
fevralında “Azərbaycan SSR-də kənd təsərrüfatı istehsalının daha da
ixtisaslaşdırmaq, üzümçülüyü və şərabçılığı inkişaf etdirmək tədbirləri haqqında”