Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 115 «Cəbrayılda, Xubyarlı altı mövqeyində qrad mərmilərinin qo- yulduğu uzun qutulardan topçular özlərinə bir əməllicə sığına- caq, daxma hörmüşdülər. Həmin evcik tabutlardan qurulmuş türbəyə də bənzəyirdi. Bəlkə tabut əvəzinə qrad mərmilərinin boşalmış qutularını işlədə idilər. Boyu yaxşıydı, amma ensiz- di. Elementar distrofi yadan ölmüş əsgər yerləşərdi bu qutula- rın içinə. Onların boyu boy qalsa da, çəkiləri aclıqdan iyirmi, otuz kiloya enmiş olur: bir dəri, bir sümük» (39, s. 98). Məlum olduğu kimi, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi uzun müddət çəkir. Sabir Əhmədli təsvir edir ki, münaqişənin uzun müddət çəkməsinin səbəbləri var. Müəllif qeyd edir ki, komandanlar lazımi tədbirlər görmədən döyüşürlər: «– Eşitdim belə bir hücum hazırlanır. Getdim qərargaha. Avtomatımı, güllə darağımı qoydum maşının üstünə. Dedim- «Qışın bu günündə Kəlbəcərə, oraya da Murovdan hücum et- mək ağılsızlıqdır. Oranı yayın günündə çıxmaq olmur. Başlıca yüksəkliklər – beş zirvə ermənilərdədir. Gedən onların şiddətli atəşinə tutulacaq». Qulaq asmadılar, getdilər və axırı da bu cür fəlakətlə bitdi» (39, s. 55). Mənə görə sülh danışıqlarını ləngidən ən mühüm amillər- dən biri xəyanətdir. Romanda bu məsələyə xüsusi diqqət ye- tirilir. «İncirli dərəsinin başından qoşun axışıb gedir. Deyirlər bəs ermənilərdir. Kəndə çaxnaşma düşür. Bir də baxırlar ki, bu gələn öz qoşunumuz, öz tankımız, topumuzdur... Təpili otaqlar qaldı, hər cür mebel, gəbə, kilim, servizlər, soyuducu, televizor... Kimsə inanmırdı. Axıracan gözləmişdilər. Silahsız əhalini çıxmağa da qoymurdular. Özümüzün gözətçilərimiz kimin əlində bağlama, düyünçə görürdülər qabağını kəsirdi: «hara qaçırsan?» Halbuki bu yolkəsənlərin özləri hamıdan qa- baq iynə-sapacan daşıyıb, evlərində nə varsa dəyərli-dəyərsiz uzaqlaşdırmışdılar. Şəhərlə, torpaqla birlikdə milləti, arvad-u- şağı da satmışdılar bu namussuzlar. Belə alçaqlıq olarmı?!» (39, s. 64). 116 Əhməd Sami Elaydi Romanda diqqəti çəkən məqamlardan biri Azərbaycan əhalisinin ağır ictimai vəzyyətdə yaşamasıdır. Sabir Əhmədli ustalıqla bu məsələyə toxunur. Var-dövlət yiyələri camaatı al- dadaraq sərvətini talayırdılar. «Azərbaycanda minimum əmək haqqı beş mindir. Bu beş minlə necə yaşasın ailə, insan?... Milləti yalanla ovundururlar. Bu da bir üsuldur. Əhalini ümid eləyən bir vəd verirlər. Bununla iki-üç ay ötüşürlər. Bu yalan köhnəldikdə yenisini atırlar ortaya. Kütlənin başını belə qatır- lar» (39, s. 17). Azərbaycan müstəqilliyinə nail olduqdan sonra yeni mər- hələyə başlayıb. Bu mərhələ «keçid dövrü» adlandırılmaqda- dır. Bu mərhələdə xalq bir-biri ilə əməkdaşlıq edərək ölkənin inkişafını təmin etməlidirlər. Buna baxmayaraq, bəzi namussuz vəzifə sahibləri yaran- mış vəziyyətdən sui-istifadə edərək ölkəni talayır. Bu məsələ əsərdə belə təsvir olunur. «Bəyəm keçid o deməkdir, var-yoxu- muz talansın?! Rüşvət, oğurluq bürüsün ölkəni?! Bu mərhələ- ni düzlüklə, adam kimi, vicdanla keçmək olmazmı?! Axı keçid dövrü deyib, istər sovet vaxtı, istər sonralar nə qədər aldadıblar bu yazıq milləti?!» (39, s. 17). Azərbaycan öz müstəqilliyinə qoyuşduqdan sonra istər cə- miyyətdə, istərsə də bütövlükdə ölkənin ictimai-siyasi həyatında bir sıra dəyişikliklər baş vermişdir. Sözsüz ki, bu dəyişikliklər insanların əxlaqına təsir göstərir. Yazıçı həmin məqamları diqqət mərkəzinə çəkməyə çalışır. Bunlardan biri ölkədə adam oğur- luğunun çoxalmasıdır. Oğrular varlıların övladlarını aparır, bir miqdar pul istəyir, oğurlanmış övladın valideyni pul verəndə övlad qaytarılır. Sözsüz ki, belə hadisələr əhalinin ağır ictimai vəziyyətini göstərirdi. Sabir Əhmədli bir hadisədən söz açır: «Bu yaxınlarda belə bir hadisə baş vermişdi. Oğlanı oğurlayıb apar- mış, atasına sifariş göndərmişdilər; Əlli min dollar gətirsin. Kişi özündə nə varmış, qohum qardaşdan yığır, borc-xərc toplayır, deyilən yerə çatdırır. Oğlunu gətirib verirlər özünə» (39, s. 68). Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 117 Bu məsələdə maraqlı və heyrəti cəlb edən məqam ondan ibarətdir ki, oğrular orduda zabitlərdir. «Üstündən iki ay keçmiş oğlanı əsgərliyə aparırlar. Bir gün əsgər oğlan kazarmada bir zabit görür, oradaca tanıyır. Atasına zəng çalıb bildirir; məni aparan oğruları tapmışam. Həmin za- biti gətirirlər. Aydın olur ki, özündən başqa iki zabit də belə işlərə girişibmişlər» (39, s. 68). Qeyd edək ki, romanda «şərti mənada mühakimə (fi kir) – hadisə (hərəkət) əvəzlənməsi uğurlu bədii həllini tapmış, bu isə öz növbəsində mətnin başlanğıcı ilə fi nalı arasındaki dialektik münasibətlərə də təsir göstərmişdir» (147, s. 175). Şübhəsiz ki, bu məqam romanın bədii kamilliyini təmin etmişdir. Lakin romanda bir çox hallarda süjet xəttinə kənar hadisələrin əlavə edilməsi, bəzən mövzu ilə əlaqəsi olmayan, dünyada baş verən hadisələrdən istifadə edərək mətləbdən bəhs olunması oxucu- nun diqqəti və marağını dağıdır, əsəri zəifl ədir. Əsər vahid bir problemin həllinə həsr olunmur, sadəcə müəllif süjet boyu baş verən hadisələri izləməklə kifayətlənir. Şübhəsiz, bu hal ordan qaynaqlanır ki, yazıçının üslubunda bədiilik azdır, yaradılan digər situasiyalarda müəllifi n təhkiyəçi kimi hadisələrə kənar- dan baxması məntiqi baxımdan qüsurludur. Roman boyu dia- loqlara rast gəlirik, amma bu dialoqların bir neçəsində kimin kiminlə danışması aydın deyil. Bu hal oxucunun diqqətini əsas məsələdən yayındırır. Romanda maraq doğuran və onun daxili quruluşunda diqqəti cəlb eləyən məsələlərdən biri Quran ayələrindən sıx- sıx istifadə edilməsidir. Müstəqillik dövründə çap olunmuş romanlarda çox az-az hallarda bu məqama rast gəlinir. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, müəllif bu barədə qarşısına qoyduğu məqsədə bəzən nail ola bilmir. Bizcə, bu, yazıçının Quran ayələrini mükəmməl bilməməsindən qaynaqlanır. . «Axirət sevdası» romanı yalnız Sabir Əhmədlinin yaradıcı- lığında deyil, bütövlükdə, çağdaş Azərbaycan nəsrində xüsusi Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|