Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.1. Bədii gerçəklik mənəvi-əxlaqi dəyərlər müstəvisində
108 Əhməd Sami Elaydi «Yaxşı iş görənin xeyri özünə, pislik edənin də zərəri özünə olar. (Ya Peyğəmbər!) Sənin Rəbbin (haqsız yerə) bəndələrə zülm edən deyildir!» (91, s. 480). «Hər bir kəs (hər bir canlı) ölümü dadacaqdır. (Dözüb- dözməyəcəyinizi, şükür edəcəyinizi, yaxud nankor olacağınızı) yoxlamaq məqsədilə Biz sizi şər və xeyirlə (xəstəlik, yoxsulluq, ehtiyac və sağlamlıq, var-dövlət və cah-cəlalla) imtahana çəkə- rik. Və siz (qiyamət günü əməllərinizin əvəzini almaq üçün) an- caq Bizim hüzurumuza qaytarılacaqsınız !» (91, s. 323). Yuxarıda sadaladığımız ayələrdən bir neçə qənaətə gəlmək olar: 1. Allahdan başqa heç tanrı yoxdur. 2. Allah bizi əbəs yerə yaratmadı və (qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün) hüzuruna qaytarılmayacağımız güman edilməz. 3. Allah verdiyi nemətlərlə sınamaq üçün bizi yer üzünün varisləri təyin edən, dərəcələrə görə birimizi digərimizdən üs- tün edəndir. 4. Allah insanlara zərrəcə zülm etməz, lakin insanlar özləri özlərinə zülm edərlər. 5. Allah, dözüb-dözməyəcəyimizi, şükür edəcəyimizi, yaxud nankor olacağımızı yoxlamaq məqsədilə bizi şər və xe- yirlə imtahana çəkər. Bütövlükdə Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» romanı son illərdə yaranmış bədii nəsr örnəkləri içərisində xüsusi yer tutur. Burada psixologizm elementlərindən sənətkarlıqla istifadə olunması əsə- rin oxunaqlılığını şərtləndirmişdir. Romanın geniş oxucu auditori- yasının diqqət və marağını cəlb etməsi də bu amillə bağlıdır. Müasir Azərbaycan nəsrində fəlsəfi -psixoloji problemlə- rin roman janrı müstəvisində bədii həllini tapması, hər şeydən əvvəl, bu janrın ifadə imkanlarının genişliyi ilə səciyyələnir. Araşdırmaya cəlb olunan bədii örnəklər bir daha göstərir ki, fəlsəfi -psixoloji problemlərin işlənilməsi yazıçıdan böyük ya- radıcılıq məharəti, insanın daxili-mənəvi dünyasına dərindən bələdlik tələb edir. III FƏSİL MİLLİ-MƏNƏVİ DƏYƏRLƏRİN BƏDİİ TƏCƏSSÜMÜ 110 Əhməd Sami Elaydi Müasir Azərbaycan romanlarının mühüm bir qisminin mövzusu mənəvi-etik problemlərin bədii təcəssümünə həsr olunmuşdur. Hətta bilavasitə mənəvi-əxlaqi problemlərlə bağlı olmayan mövzularda qələmə alınmış romanlarda bəhs olunan məsələnin bu və ya digər şəkildə ifadəsinə təsadüf olunmaq- dadır. Çağdaş bədii nəsrin mənəvi-əxlaqi problemlərinə xüsusi diqqət yetirilməsinin səbəbi bir tərəfdən cəmiyyətin mənəvi dəyərlərə ağırlıq verməsindən qaynaqlanırsa, digər tərəfdən ədəbiyyatın həssas münasibətindən irəli gəlir. Başqa sözlə, cə- miyyət həyatı kimi bədii düşüncə də mənəvi-əxlaqi dəyərlər- dən kənar mövcud ola bilməz. İstiqlaliyyət dövründə Azərbaycan ədəbiyyatında yara- nan romanların əksəriyyətində mənəvi-əxlaqi problemlər müxtəlif mövzular kontekstində işlənilmişdir. Bunların içə- risində Sabir Əhmədlinin «Axirət sevdası», İsa Hüseynovun (Muğanna) «İsahəq, Musahəq, yaxud Anadil ötən yerdə», Əkrəm Əylislinin «Ətirşah Masan», Hüseynbala Mirələmovun «Gəlinlik paltarı», Elçin Hüseynbəylinin «Yovşan qağayılar» romanları daha səciyyəvidir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müstəqillik dövrü Azər- baycan romanlarında mənəvi-etik məsələlər ciddi problem şəklində qoyulmuş, müxtəlif obrazların timsalında gerçəkləş- mişdir. Azərbaycan ədəbiyyatında olduğu kimi, Misir ədəbiyyatın- da da mənəvi-əxlaqi problemlər roman janrının ən çox müra- ciət etdiyi mövzulardan biridir. «Ümumiyyətlə, Misir nəsrinin tarixini araşdırarkən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, əvvəlcə roman mənəvi-əxlaqi problemlərə əhəmiyyət verir, daha son- ra isə işğalçılara qarşı mübarizə ilə bağlı mövzulara, ictimai məsələlərə diqqət yetirir» (172, s. 22). Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 111 Ümumiyyətlə, müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları mənəvi-etik problemlər kontekstində aşağıdakı istiqamətlərdə təhlil obyektinə çevrilə bilər: a) Bədii gerçəklik mənəvi-əxlaqi dəyərlər müstəvisində; b) Milli özünəqayıdış problemi. Tədqiqat işində bəhs olunan dövrün romanları məhz bu müstəvidə təhlil olunmuşdur. 3.1. Bədii gerçəklik mənəvi-əxlaqi dəyərlər müstəvisində Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələ- rindən biri olan xalq yazıçısı Sabir Əhmədlinin yaradıcılıq yolu özünəməxsusluğu, bənzərsizliyi ilə diqqəti çəkməkdədir. Bu yaxınlarda dünyasını dəyişmiş yazıçı həm sovet dövrün- də, həm də müstəqillik illərində eyni cəsarətlə yazıb-yaratmış, zəngin bədii irs qoyub getmişdir. Onun «Aran», «Görünməz dalğa», «Toğana», «Yasamal gölündə qayıqlar üzürdü», «Gedənlərin qayıtmağı», «Kütlə», «Kef» və digər romanları Azərbaycan ədəbiyyatının təkrarsız bədii örnəklərindəndir. Sabir Əhmədlinin yaradıcılığı üçün səciyyəvi olan məqam- lardan biri onun əsərlərində ciddi sosial və mənəvi-əxlaqi problemlərin qaldırılmasıdır. O, ilk yazılarından başlayaraq, böyük cəsarətlə xalqı, milləti narahat edən məsələlərə diqqəti yönəltməyə çalışmış, fəal vətəndaşlıq mövqeyi nümayiş et- dirmişdir. Yazıçının elə bir əsəri yoxdur ki, yarandığı dövrdə əks-səda doğurmasın, ədəbi tənqid tərəfi ndən ona hər hansı formada münasibət bildirilməsin. Müəllifi n ədəbi-nəzəri fi krin diqqət mərkəzində olmasının digər bir səbəbi isə əsərlərində daim aktual məsələlər qaldırması ilə bağlıdır. Sabir Əhmədlinin yaradıcılığında publisistik çalar daha qa- barıq hiss olunmaqdadır. Onu mənsub olduğu nəslin digər nü- Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|