Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. 3. Fəlsəfi -psixoloji problemlərin bədii həlli
96 Əhməd Sami Elaydi millətə azadlıq vermək – millətin azadlıq qoynunda acından qırılmasından savayı ayrı bir şeyə gətirib çıxarmaz» (48). Afaq Məsudun «Azadlıq» romanı dərin ümumiləşdirmələr- lə müşayiət olunan, yüksək bədii sənətkarlıqla qələmə alınmış sənət örnəklərindən biridir. Yazıçının siyasi hadisələrə fəlsəfi baxışı təsvir olunan əhvalatların zaman və məkan sərhədlərini aradan qaldırır. Bütün bunlar romanın bir sənət əsəri kimi uğu- runu şərtləndirən amillərdəndir. Bizcə, «Azadlıq» romanının əsas qüsuru təsvir olunan siyasi proseslərə birtərəfl i yanaşıl- ması ilə bağlıdır. Romanı dəyərləndirən tənqidçilər onu məhz bu prizmadan təhlil etməyə üstünlük vermişlər (25). 2. 3. Fəlsəfi -psixoloji problemlərin bədii həlli Müstəqillik dövrü Azərbaycan nəsrində diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri fəlsəfi -psixoloji problemlərin roman çərçivə- sində bədii mövzu obyektinə çevrilməsidir. Bəhs olunan döv- rün ədəbi prosesi dərindən incələndikdə aydın olur ki, ayrı-ay- rı yazıçılar bu məsələyə həssas münasibət bəsləmişlər. Bu da təsadüfi deyildir, çünki «insanın daxili-ruhi təkamülünün ideal göstəricisi səviyyəsində bir hadisəyə çevrilmiş» (150, 183) ro- manın fəlsəfi -psixoloji problemlərin bədii həllinə diqqət yetir- məsi bilavasitə söz sənətinin mahiyyətindən qaynaqlanır. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanları içərisində fəlsə- fi -psixoloji problemlər xalq yazıçısı Mövlud Süleymanlının «Günah duası» romanında özünəməxsus şəkildə bədii təcəs- sümünü tapmışdır. Yazıçının digər əsərlərində olduğu kimi, bu romanında da qaldırılan problemlər real hadisələr fonunda gerçəkləşsə də, şərti-metaforik üslub örtüyünə bürünərək təq- dim olunmuşdur. Qeyd edək ki, «Günah duası» yazıçının əvvəllər nəşr olun- muş «Səs» romanının yenidən işlənmiş, təkmilləşdirilmiş va- Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 97 riantıdır. Belə ki, müəllif əsər üzərində işini davam etdirərkən süjet xəttini yeni lövhə və epizodlarla zənginləşdirmiş, nəti- cədə əsərin daha kamil və dolğun variantını yarada bilmişdir. «Günah duası» romanında yazıçı müasir Azərbaycan cə- miyyətində əyriliklə düzlüyün, təmizliklə eybəcərliyin, halal- lıqla haramlığın, namusluluqla əxlaqsızlığın toqquşan qütblə- rini canlandırmış və problemin orijinal formada bədii həllini verməyə çalışmışdır. «Romanda yazıçı sovet cəmiyyətinin aşağıdan yuxarılara qədər çürüdüyünü, insanların mənəviyyatını pozduğunu göstə- rir. Xalq, millət, cəmiyyət istər kənddə, istərsə də şəhərdə to- tal olaraq yabançı bir ideologiyanın, yabançı bir mənəviyyatın qurbanı olmuşdur» (124, s. 158). «Günah duası» romanında bir sıra maraqlı, yaddaqalan, daxili-mənəvi dünyasının özünəməxsus cizgiləri ilə seçilən obrazlar yaradılmışdır. Bunların içərisində Haley, İskəndər, Bahadır, Məsi, Sak Mödü, Kamal Rəhimov, Rüfət, Məleykə, Tofi q, Əsəd kimi obrazlar maraq doğurur. Əsərdə müəllifi n yaratmış olduğu Haley obrazı Sovet siyasi rejimi dönəmində öldürülməyə çalışılan xalqın mənəviyyatının bədii təzahürü kimi düşünülmüşdür. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında fəlsəfi -psixo- loji problemlərin bədii həlli probleminə aydınlıq gətirilməsi baxımından çağdaş nəsrin tanınmış nümayəndələrindən olan Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» romanı daha çox material ve- rir. Yazıçı romanda bir obrazın taleyi fonunda insan psixologi- yasının gizlinlərini aşkarlamağa çalışmışdır. Mürəkkəb psixoloji süjetlərlə müşayiət olunan roman pro- loqla başlayır və yazıçı burada əsərin fi nalından bəzi detallar verməklə oxucunun diqqətini özünə cəlb edir. Lakin o, roman qəhrəmanının hansısa bir sirrə malik olduğuna işarə etsə də, bu sirri açmır. Müəllifi n bu priyomdan çox məharətlə istifadə etməsi oxucunun əsəri səylə oxumasına zəmin yaradır. 98 Əhməd Sami Elaydi Proloqda göstərilir ki, uzaq, yad bir şəhərdə iyirmi ilə yaxın- dır ki, bir adam yaşayır. Həmin adam üçün bu şəhər bomboşdur. Bu adamın iyirmi il şəhərdə yaşamasına baxmayaraq heç bir kimsə onu tanımır, dan yeri ağarmamış qalxır, qaş qaralanadək şəhərin küçələri boyunca aşağı-yuxarı gəzir, camaatın gur ye- rində dayanıb cındır papağını qabağına qoyur. Yoldan ötənlər qabağındakı papağın içərisinə ağ-ağ, qara-qara pullar atırlar. «İllər ona kim olduğunu, neylədiyini, həyatın məqsədlərini, boyun-buxununu belə unutdurmuşdur. Bu şəhərə necə düşdü- yünü, kimliyini özündən savayı heç kəs bilmir. Vağzallarda, xaraba binalarda, dalanlarda – harda düşdü gecələyir. Bir yerə tez-tez getməyə qorxur. Qorxur ki, tanıyarlar, bilərlər, qovub şəhərdən çıxararlar. Onda hara gedər, kimə əl açar, necə dola- nar?» (132, s. 5). Deməli, əsərin qəhrəmanı öz qismətilə barışmışdır. İndi heç bir məqsədi yoxdur, gündəlik dolanmaq üçün adamların gur yerində dilənir. İnsan dənizi çalxalanır və öz dalğalarında bu adamı yırğalayır. Bütün bunlar romanda gərgin psixoloji kontekstdə təq- dim olunduğundan roman qəhrəmanının taleyini həyəcansız izləmək olmur. Ümumiyyətlə, «Müasir Azərbaycan nəsrində psixologizmin inkişafını və tədrici dərinləşməsini şərtlən- dirən, psixologizmi ünsür, element yox, bir prinsip, sistem sə- viyyəsində araşdırmağa imkan verən cəhətlərdən biri odur ki, gerçəkliyi personajların subyektiv qavrayışında əks etdirmək meyli güclənir» (74, s. 112). Vaqif Sultanlının «İnsan dənizi» romanını səciyyələndirən ən mühüm məqamlardan biri burada psixologizmin obraz və xarakterlərin «subyektiv qavrayışın- da» təqdim olunması ilə bağlıdır ki, bu cəhət qəhrəmanların daxili dünyasının gizlinlərini bütün təfərrüatı və incəlikləri ilə aşkarlamağa imkan verir. Müstəqillik dövründə çap olunmuş romanlarda yuxu fak- torundan tez-tez istifadə olunur. Qeyd edək ki, «yazıçıların Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|