Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 87 Seyran Səxavəti romanda düşündürən əsas məsələ son illərdə xalqın mənəviyyatına yoluxmuş çirkin əxlaqi xüsusiyyətlərdir. Romandan hasil olan qənaətə görə, bu mənəviyyatsızlıq o dərə- cədə güclənmişdir ki, onun islah olunması müşkül və mürəkkəb bir prosesə çevrilmişdir. Ona görə də yazıçının təsvirlərində sar- kazm elementləri çox qabarıq şəkildə hiss olunmaqdadır. «Müasir nəsrdə meyil edilən simvollardan qaçış və daha çox reallığa üstünlük, postmodern reallığa üstünlük vermək istəyindən fərqli olaraq bu nəsrdə simvollar, simvolik obrazlar bolluq təşkil edir. Bu yazıçı əsəri bütünlüklə simvola çevril- miş obrazların taleyi üzərində qurub. Hətta onun əsərində qəb- rin də anası olur. İnsan beyni də hava kimi açılıb-tutula bilir. Əsərdə qəbir daşları da hərəkətə gəlib həkim qəbuluna gedə, hətta şikayət də edə bilirlər... » (27, s. 77). Qeyd edək ki, «Nekroloq» romanında vahid süjet olmadığı kimi, baş qəhrəman da yoxdur. Əsərin qəhrəmanlarının hər biri müvafi q süjet çərçivəsində canlandırılmışdır. Lakin bu qəhrə- manları biri-birinə bağlayan, yaxınlaşdıran ortaq məqamlar da mövcuddur. Bu isə hər şeydən əvvəl, obrazların eyni düşün- cəyə, eyni təfəkkürə malik olması, eyni cəmiyyətin sakinləri kimi yaşamaları ilə bağlıdır. Romanın əsas qəhrəmanı Xalqdır. Şərti səciyyə daşıyan bu obraz əsərdəki bütün süjetləri, hadisə və əhvalatları, obrazla- rı bir-birinə bağlayan əsas vasitə kimi düşünülmüşdür. Yazıçı əvvəllər mövcud olmuş Xalqın ölüm səhnəsini təsvir etməklə «romana verilmiş «Nekroloq» adı da hansısa fərdə deyil, məhz xalqa aid edilməkdədir» əslində bu ölüm fonunda millətə məx- sus mənəvi-əxlaqi dəyərlərin məhv olub sıradan çıxmasına qarşı etiraz səsini ucaltmış olur. Əlbəttə, real gerçəklikdə hər hansı bir xalqın son nəfərinə qədər ölməsi faktı mövcud deyil- dir, lakin yazıçı belə bir hadisəni təsvir etməklə bir vətəndaş kimi həyəcan təbili çalmaq yolunu tutmuş, insanları gözləyə- cək gələcək faciələrdən çəkindirməyə çalışmışdır. 88 Əhməd Sami Elaydi «– Dünya xalqları ... » – «Vaşinqton post» qəzetində öz əlimlə sənə elə bir nekroloq yazaram ki, bəşəriyyət gözünün yaşını sel kimi axıdar; yazaram ki, dünya xalqlarına ağır itki üz vermişdir. Yazaram ki, bu xalq çox zəhmətkeş, qonaqpərvər, is- tedadlı olmasına baxmayaraq, acından-susundan batdı-qırıldı, bu Xalq dünya xalqlarının gözü baxa-baxa dünyasını dəyişdi. Yazaram ki, bu Xalq uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra dünya- dan getdi. Yazaram ki, bu xalqı sətəlcəm aparmadı – yazaram ki, bu Xalq ona görə öldü ki, nə torpağının, nə özünün, nə də sözünün sahibi ola bilmədi. Yazaram ki, başı tarix boyu bəlalar çəkən, onun-bunun qapazaltısı olan bu Xalq haqlı olaraq tarix boyu ilk dəfə ağıllı hərəkət etdi – belə yaşamaqdansa, ölməyi üstün tutdu. Yazaram ki, bu Xalq nakam getdi. Heç vaxt öv- ladlarından yarımadı; çünki bu Xalq çox səbirli, dözümlü, ürə- yiaçıq idi. Yazaram ki, bu Xalqın qəfi l faciəli ölümü hamımızı sarsıtsa da, bir növ canımız da qurtardı; çünki övlad da yazıqdı axı, xəstə, ifl ic, ağlını itirmiş valideynə nə qədər baxmaq olar – ölməyi məsləhətdi – ölüm haqdı. Yazaram ki, bu Xalqın faciəli ölümü münasibətilə bu Xalqın yaxın saysız-hesabsız qohum- larına: türklərə, tatarlara, türkmənlərə, özbəklərə, qırğızlara, qazaxlara, qaqauzlara, kərküklərə və s. dərin hüznlə başsağlığı veririk. Yazaram! Yazaram ki, bu Xalqın xatirəsi onu sevənlə- rin qəlbində əbədi yaşayacaq» (130, s. 89). «Nekroloq» romanında əsas hadisələr kimi, qəhrəmanlar da iki əks cəbhənin, iki fərqli təfəkkürün daşıyıcıları olan in- sanlardır. Yazıçı əsər boyu öz qəhrəmanlarının hansının doğru, hansının yanlış mövqedə dayandığını sübut etməyə çalışmır, sadəcə bu insanların «qəhrəmanların» yaşadığı, məskun oldu- ğu cəmiyyətin real mənzərəsini yaratmaq məramını izləyir. Romanın qəhrəmanlarının çarpaz, ziddiyyətli, uyuşmaz fi kir və düşüncələri əsər boyu biri-birini əvəz edərək onların mənəvi dünyasının və xarakterinin əsas cizgi və çalarlarını üzə çıxarır. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 89 Əsərdə baş həkim, xalq düşməni, qaçqın, fahişə, qul, jur- nalist, şair, heykəllər və başqa şərti-metaforik obrazlar təsvir olunan hadisə və süjetlərin məzmunu, qayəsi haqqında canlı təsəvvür yaratmağa xidmət edir. Lakin romanda bu obrazlarla yanaşı, epizodik səciyyəli adsız qəhrəmanlara da sıx-sıx təsa- düf olunmaqdadır. Yazıçının daha çox üzərində dayandığı qəhrəmanlardan biri baş həkimdir. Baş həkim obrazından müəllif simvolik mənada istifadə etmişdir. Belə ki, onun vasitəsilə ölkədəki mənəviyyat- sızlığın aşkarlanmasına çalışılmışdır. Məlum olduğu kimi, hə- kimin peşə funksiyasına, əsasən, bioloji xəstəliklərin müalicəsi daxildir. Lakin Seyran Səxavət romanda baş həkim obrazından mənəvi xəstəlikləri üzə çıxarmaq vasitəsi kimi istifadə etmişdir. «– Doxtur, analizin cavabına gəlmişəm, diaqnoz qoydunuz? – Hə. – Nə? – Sənin diaqnozun. ... alçaqlıq. – Müalicəsi var? – Yox. – Niyə? – İrsidi. – İrsi nədi? Həkim əlini stola çırpdı: – İrsi, yəni sən də, sənin atan da, baban da, ulu baban da, hamınız alçaqsınız» (130, s. 5). Romanda yaradılmış özünü satan qul obrazı da özünəməx- susluğu ilə diqqəti çəkir. Yazıçının təsvir etdiyi qul bazarı ya- şanılan dövrün acı, ağır mənzərəsini əks etdirir. Qul bazarına özünü satmaq üçün çıxmış zabit müharibə iştirakçısı olmuşdur. O bütün ailəsini itirdiyi üçün tənha və ağır maddi çətinliklər içərisində yaşamaqdadır. Yaşamaq üçün çıxış yolu tapmayan əsgər qul bazarına gələrək özünü satışa çıxarır. Qul bazarında üç-dörd gün bundan əvvəl görünməyən bir hadisə baş verib. O qədər də arıq olmayan otuz yaşlarında bir Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|