Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zona xüsusiyyəti I zona II zona III zona Adı
- Adlar (şəxsiyyət, yer, qəzet, küçə)
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 81 Zona xüsusiyyəti I zona II zona III zona Adı Behişti- Badi-Kübə Bakı kommunası Baku siti Bayraq rəngi Yaşıl Qırmızı Göy Etiqad Dinçilər Kommunistlər Demokratlar Dil Fars dili Rus dili İngilis dili Adlar (şəxsiyyət, yer, qəzet, küçə) Dinə uyğun; Mankur, İrşad, İnam Kommunizmə uyğun; Marat, Marks, İskra Müasir adlar; Fil, Bura, First Göründüyü kimi, yazıçı hər üç zonanı real cizgilərlə təsvir etmişdir. Romanda təsvir olunur ki, birinci zonada hər şey dinə uy- ğunlaşdırılmış, adlar dəyişdirilmiş, amma buna baxmayaraq, yenə də rüşvət mövcuddur, qadınlar sərhədlərindən çıxan kimi hicablarını çıxarırlar. İkinci zonada hər şey kommunizmə uy- ğunlaşdırılmış, üçüncü zona isə tamamilə müasirləşdirilmişdir. Ümumiyyətlə, «Əsərin əsas canı və qayəsi də elə ikinci hissədədir. Söhbət reallıq qatından gedir. Nağıl kimi təqdim edilən əsər elə nağıl süjetinin üzərində qurulub və bu iki hissə çılpaq həqiqətlərin, bir çox siyasi proseslər, cəmiyyət, dövlət və hakimiyyətlə bağlı düşüncələrin, həmçinin mədəniyyətimiz haqda fi kirlərin söylənilməsi üçün vasitə rolunu oynayır» (27, s. 51-52). Yazıçı bu üç zona üzündən Azərbaycanda baş vermiş olan ictimai, əxlaqi və mənəvi dəyişiklikləri təsvir edir. Çılpaq şə- kildə disko şou, göbək rəqsi və s. «Ortada səhnə qurulmuşdu. ... Qabaq masalarda sinli kişilər, bəziləri cavan qızlarla əyləş- mişdi. Arxa masaların ətrafında, üstündə, altında oturanlar, duranlar, uzananlar cavanlar idi. Uzun saçlı oğlanlar, qısa saç- lı qızlar. Ayırd eləmək olmurdu ki, hansı oğlan, hansı qızdır. Bəzi qızlar oğlanların dizi üstündə oturmuşdu, qol-boyun olub 82 Əhməd Sami Elaydi yalaşırdılar. Amma kim bilir hansı qız, hansı oğlandır? Bəlkə, oğlan qızın dizi üstündə oturub? Ya ikisi də oğlandır? Ya hər ikisi qız? Hamısının da çənələri işləyirdi-saqqız çeynəyirdilər» (14, s. 399). Romanda təsvir olunan üç zonadakı dəyişikliklərə diqqət- lə baxsaq, belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu dəyişikliklər gələ- cəkdə baş verə biləcək hadisələr kimi yox, real gerçəklik kimi təqdim edilmişdir. Bu dəyişikliklər hər sahədə, hətta doğma ana dilində də hiss olunmaqdadır. «Gör nə günə qalıb ki, bu Azərbaycan balası iki cümləni təmiz ana dilində deyə bilmir» (14, s. 360). Tənqidçi Nərgiz Cabbarlı bu barədə belə yazır: «Məgər siz- də qeyri-müəyyən nə vaxtsa ola biləcək bir gələcək təəssüratı yarandı? Məndə yox, çünki həmin üç zona artıq mövcuddur. Məgər azad respublikamızın paytaxtı olan Bakımızda bu zo- nalar görünmür? Üç siyasi quruluşun təsiri duyulmur? Daha dəqiq desək, bu təsirin nəticəsində dəyişmiş, parçalanmış psixo- logiyaların mövcudluğuna göz yummaq istəsəniz də, etirafdan qaçsanız da bu, reallıqdır. Gözümüzün reallığı. Bir də təbii ki, yazıçının öz adı ilə adlandırmaq istəmədiyi reallıq» (28, s. 84). Qeyd etmək lazımdır ki, din müasirliyə və mədəniyyətlərin bir-birinə inteqrasiyasına zidd deyil, əksinə din bunlara çağırır və təşviq edir. Amma dinin qayda-qanunlarını və adət-ənənələ- ri qoruyub-saxlamaq şərti ilə bu müasirliyi və inteqrasiyanı yerinə yetirmək olar. Yazıçı göstərir ki, ölkəsi bu vəziyyətə düşməzdən əvvəl qa- baqcadan xəbərdarlıqlar var idi. Amma heç kəs bunlara əhə- miyyət vermirdi. Buna görə də müəllif yalnız hökumətin deyil, ziyalıların, siyasi şəxsiyyətlərin də məsuliyyət daşıdığını vur- ğulayır. «Sən ölkənin tanınmış jurnalisti idin, görmürdün ki, hadisələr hansı məcrada gedir? Qəzetlərin nə yazdığını oxu- murdun. ... Bilmirdin ki, bir-birinə ədavət, kin püskürən bü- tün bu yazılar, çıxışlar, bu qan-qan deyən adamlar cəmiyyətdə Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 83 elə bir nifrət potensialı yaradır ki, bir gün böyük partlayış baş verəcək, hər şey alt-üst olacaq? Oldu da... – Amma sən burda olanda qarşısını ala bilmədin... – Qarşısını necə alaydım? – Niyə, ölkənin nüfuzlu ziyalısıydın. Adamları ağıllarını başına yığmağa çağıraydın, deyəydin ki, qardaşlar, bunun axı- rı fəlakətdir, qandır, ölümdür, bir-birinizə qənim kəsilməyin, qardaş qanı tökməyin» (14, s. 382). Qeyd etmək lazımdır ki, müəllif romanda kədərli və ümi- dsizliyə varan pessimizmə baxmayaraq, Azərbaycanın qarşı- laşdığı və qarşılaşa biləcəyi fəlakətlərdən yalnız millətin ira- dəsi ilə çıxa bilməsini vurğulayır. «Əvvəla ağ qoçu qara qoç- dan seçə bilmək lazımdır. Sonra da sıçrayıb ağ qoçun belinə minəndə elə möhkəm oturmalısan ki, səni qara qoçun belinə ata bilməsin» (14, s. 411). «Hər şey üçün gec olmadan tədbir almanın, baş verə bilə- cək fəlakətlərin fərqinə varmanın lazımlılığını» (163, s. 57) bütün mahiyyətilə dərk edən Anarın fi krincə, ölkənin taleyi üçün öncə düzgün yol seçmək, sonra seçilmiş yolu qoruyub saxlamaq lazımdır. «Burada bir məqama toxunmaq lazımdır ki, Anarın qələmə aldığı bu üç zonanı və bunlara xidmət edən ideologiyaları hələ XX əsrin əvvəllərində qələmə alınmış əsərlərdə də görmək mümkündür. Qüdrətli sənətkar Cəlil Məmmədquluzadənin yaz- mış olduğu «Anamın kitabı» (1920) pyesində öz mədəniyyə- tindən ayrılaraq başqa dillərdə danışmağı özünə fəxr bilən bir ananın üç övladının problemləri Anarın əsərində üç zonaya bö- lünmüş Bakının dərdləri ilə eyniyyət təşkil edir» (136, s. 26). Ümumiyyətlə, «Ağ qoç, qara qoç» romanı bütövlükdə ya- radıcılıq baxımından uğurlu alınmışdır. Yazıçı Anar qoyduğu qayəni və məqsədi orijinal dildə ifadə etmişdir. Roman son il- lərdə qələmə alınan nəsr nümunələri arasında xüsusi yerlərdən birini tutur. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|