Kitab new indd

206

Dializ

Dializə başladıqda pasientin hüceyrəxarici həcmini normallaş-

dırmaq və “quru çəki”ni almaq lazım gəlir. “Quru çəki” xəstənin o 

çəkisinə deyilir ki, ondan artıq maye çıxardıqda hipotenziya, əzələ 

qıcolmaları, ürəkbulanma və qusma müşahidə edilir. “Quru çəki”ni 

aldıqdan sonra da AH davam edirsə onda hüceyrəxarici həcm 

bioimpedans analiz üsulu (BİA) ilə təyin olunur. Başqa üsullardan 

aşağı boş venanın diametrinin ölçülməsi və NUF istifadə oluna bilər. 

Ən sadə üsul kimi, dializ zamanı Het təkrar təyin olunmasıdır, əgər 

yastı  əyrilik olmursa, onda bu, xəstədə hipohidratasiya olduğunu 

göstərir.

Normal hüceyrəxarici sahənin həcmi bərpa edildikdən sonra AH 

müşahidə edildikdə hipotenziv preparatlar təyin olunur. Müalicə 

gedişində xəstənin “quru çəki”ni arabir yenidən təyin etmək ehtiyacı 

yaranır, amma nəzərdə saxlamaq lazımdır ki, həddən artıq UF 

miokard infarktına, işemik insulta, müsariqənin işemiyasına səbəb 

ola bilər. UF-nı pis keçirən xəstələrə Na profi lləşdirilməsi, soyuq 

dializat, dializ zamanı qanın həcminin monitorinqi tətbiq oluna bilər.

Dializdən sonra təxminən 14% xəstədə AT-nin paradoksal 

yüksəlməsi müşahidə edilir, buna nisbi dehidratasiya kimi də baxmaq 

olar, amma RAS-ın aktivləşməsi baş vermir. Əgər suyun bədəndə 

ümumi miqdarı artıqdırsa, onda AH müalicəsi üçün böyük diqqətlə 

artıq maye bədəndən çıxarılmalıdır. Xəstələrin “quru çəki”si ildə 4 

dəfə qiymətləndirilməlidir, çünki mayenin bədəndə ləngiməsi “quru 

çəki”nin azalmasını maskalaya bilər. AH ilə olan xəstələrin dializ 

arasında çəki artımı bədən çəkisinin 2,5–3%-dən çox olmamalıdır, 

Na qəbulu isə 100 mekv/gün-dən az olmalıdır.

Dializatda natriumun səviyyəsini seçdikdə  hər bir xəstənin 

natriuma görə individual səviyyə norması olduğunu bilmək lazımdır. 

Qəbul olunan mayenin miqdarı susuzluq hissi ilə requlə olunur. 

Susuzluq hissi isə hüceyrədaxili mühitin osmotik təzyiqindən asılıdır 

ki, onu da yaradan natrium (94%), sidik cövhəri və şəkərdir (6%). 

Odur ki, Na məhdudlaşdırılmadıqda susuzluq hissi keçmədiyi üçün 

---

207

Fəsil 7. Dializ xəstələrin problemləri

xəstələr su rejimini pozmalı olurlar. Bəzi xəstələrdə həftədə 3 dəfə 4 

saatlıq dializ mayenin bədəndəki həcmini normallaşdırmır. Ona belə 

xəstlərə həftədə 4 dəfə, bəzən hətta 6 dəfə dializ aparılır. Bu nəinki 

AH-ı aşağı salır, hətta SMH dərəcəsini azaldır.

Dərman müalicəsi. Hipotenziv dərmanları  təyin etdikdə çoxlu 

faktorları  nəzərə almaq lazımdır: EPO müalicəsi, SMH, diabet, 

yaş və s. Durğun ürək çatışmazlığı olduqda ürəkdən sonrakı yükü 

azaltmaq üçün AT 90–100 mm c.süt. səviyyəsində saxlanılır.

1. Kalsium kanalları blokatorları (KKB) – əsasən həcmrezistent 

xəstələrin müalicəsi üçün istifadə olunur. Əsasən uzunmüddətli 

təsir göstərən KKB istifadə olunur. Verapamil ürəkdaxili keçiriciliyi 

pozur, bradikardiya, qəbizlik yaradır. KKB beta-blokatorlarla 

kombinasiyada işlətdikdə çox ehtiyatlı olmalı – ürək çatışmazlığı, 

baldırda ödem, baş ağrıları, hipotoniya verə bilər. KKB qaraciyərlə 

ekskresiya olunur, odur ki,  onların dozası dəyişdirilmir (cədvəl 6.8).

2. Simpatikolitiklər (metildopa, klonidin və s.). Mərkəzi sim -

patikolitiklərin təsirindən beyin damarlarının alfa-adre 

no resep-

torlarının stimulyasiyası  nəticəsində simpatik aktivlik inhibisiya 

olunur. Klonidinin təsirindən vegetativ neyropatiya nəticəsində baş 

vermiş diareyanın qarşısını alır. Metildopa və klonidin ucuz olduğu 

üçün də  əlverişlidir. Yanaşı  təsirlərindən keylilik, ağızda quruluq, 

depressiya, ortostatik hipotenziyanı qeyd etmək lazımdır.  Əsasən 

böyrəklərlə xaric olunduğu üçün XBÇ zamanı doza azaldılır. 

3. Beta, alfa/beta və alfa adrenoblokatorları. Beta-blokatorlar 

renin aktivliyini azaltdığı üçün onların təyin olunması məqsədəuyğun 

hesab olunur (cədvəl 7.8).

Karvedilolun ürək çatışmazlığı olan xəstələrin ölümünün qarşı-

sını alması haqda məlumatlar verilmişdir.

Alfa-blokatorlar postural hipotenziyaya səbəb olduqları üçün 

onları axşam yuxudan qabaq qəbul etmək lazımdır. Bronxoobstruktiv 

problemləri olan xəstələrə beta-blokatorların təyini yolverilməzdir. 

Həmçinin bu preparatlar lipid profi lə pis təsir edir, qanda K 

---

208

Dializ

səviyyəsini artırır, bradikardiya, seksual disfunksiya verirlər. Yüngül 

AH zamanı beta-blokatorlar SMH-nın geriyə çəkilməsinə səbəb ola 

bilirlər. Suda həll olan beta-blokatorlar (nadolol, atenolol) böyrəklə 

xaric olduqları üçün XBÇ zamanı kiçik dozada verilir, dializlə xaric 

olduğu üçün əlavə doza qəbul olunmalıdır.

                                                                                  Cədvəl 7.8

Dializ xəstələrində hipotenziv preparatların istifadəsi

Preparat

Doza, 

mq, tab.

Başl.

doza, mq

Saxlayıcı 

doza

Dializlə 

çıxa-

rıması

% 

böyrək 

eks.

% adi 

doza-

dan

KKA

Amlodipin

5

5, hər 

gün

5, hər gün

yox

10% az 100%

Diltiazem

120, 180

240, 

300, 360

120, hər 

gün

120-300, 

hər gün

yox

4 % az

100%

Felodipin

5, 10

5, hər 

gün

5-10, hər 

gün

yox

0,5% az 100%

İsradipin

5

5, hər 

gün

5-10, hər 

gün

yox

 0 %

100%

Nifedipin

30, 60

30, hər 

gün

30-60, hər 

gün

yox

1 % az

100%

Verapamil

40, 80, 

120

40, 

gündə 2d

40-120 

gündə 

2 d

yox

3-4 %

100%

AÇFİ

Kaptopril

25, 50

12,5 hər 

gün

25-50, hər 

gün

hə

80 %

8 – 

16%

Enalapril

2,5, 5, 

10, 20

2,5 hər 

gün

2,5-10, 

hər gün

hə

100%

33-

50%

Fozinopril

10, 20

10, hər 

gün

10-20, hər 

gün

hə

75%

50-

100%

---