Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
layiq yüksək mənəviyyata malik insan olmaqlarından, mart faciəsinin bu günahsız şəxslərə gətirdiyi müsibətlərdən bəhs edir. Müəllif valideyinləri erməni quldurları tərəfindən qətlə yetirilmiş, evləri talanmış Əhməd və Qumrunu “Böyük pəncərələri qara kömürlərə dönmüş, altun divarları matəmlərə bürünmüş, “əti tökülmüş baş skletinə bənzəyən möhtəşəm” İsmailiyyə binasının önündə dilənçi vəziyyətində qarşılaşdırır. Faciə və məhrumiyyətlərin məngənəsində tanınmamış hala düşmüş, “Yaralıyam, şikəstəm, Şamaxı əsiriyəm” – yalvarışlarından bir-birini çətinliklə tanıyan iki sevgili görüşlərinə sevinsələr də bir-birini qucaqlamırlar, daha doğrusu qucaqlaya bilmirlər. Çünki erməni barbarları onların qolunu kəsmişdi. Hekayə vəhşiliyə, barbarlığa, qəddarlığa qarşı oxucu qəzəbini, nifrətini ovxarlamaqla yanaşı, haqqa, ədalətə rəğbət hissi aşılayır. Mətni bu günədək əldə edilməsə də, afişa və qəzet məlumatlarından aydın olur ki,
Cəfər Cabbarlının “Bakı müharibəsi” adlı 5 pərdəli, 7 şəkilli dram əsərinin ilk pərdələri mart faciəsində Bakıda törədilən ağlasığmaz dəhşətlərdən bəhs edir. “Bəsirət” qəzetinin 13 sentyabr 1919-cu il tarixli 246-cı sayında bu səhnə əsəri haqqında yığcam bir elanda yazılırdı: “Azərbaycan Dövlət Teatrosunda zilhüccənin 20-si, sentyabrın 16-da Bakı türk səhnəsi aktyorlarının iştirakı ilə artist Abbas Mirzə Şərifzadənin təhti-idarəsində Azərbaycanımızın paytaxtı Bakı şəhərində mart hadiseyi-ələmiyyəssindən sonra düşmənlər əlində qalıb, sonralar qəhrəman türk ordusu tərəfindən mühasirə edilib, xilasının 1 illiyi münasibətilə gənc şair və mühərrirlərimizdən Cəfər Cabbarzadənin yeni yazmış olduğu “Bakı müharibəsi” draması mövqeyi tamaşaya qoyulacaqdır. Həmin faciədə Bakı şəhərində mart hadiseyi-ələmiyyəsindən sonra müsəlmanlara edilən zülm göstəriləcəkdir”. 26
Şaumyanın və digər ermənilərin əsl iç üzünü açan obrazlarının “Bakı müharibəsi” ndə müəllifin peşəkarlıqla yaratdığı bildirilir. Cəfər Cabbarlının yaxın dostu, tələbə yoldaşı Cümhurriyyət dövründə parlamentdə iş yoldaşı Mirzə Bala Məmmədzadənin də (1898-1959) yaradıcılığında mart qırğınları xüsusi yer tutur. O da özünün “Bakı uğrunda müharibə” faciəsinin ilk pərdələrini dostu Cəfər Cabbarlı kimi mart soyqırımına həsr etmişdir. Məhz Mirzə Bala Məmmədzadə Bakı faciəsini ilk dəfə öz adı ilə qətli- am, yəni ümumin qətli, soyqırımı adlandırmış, caniləri adbaad göstərmişdir. O yazırdı: “31 mart 1918-ci sənə. Bu gün...
Bakımızda qanlar axıdılmış, evlər talanmış, ata-babalarımız şəhid düşmüş, ana-bacılarımız əsir edilmiş. Bu gün Bakı əhli kəndi yurdunda qətliamə, əsarətə və məhkumiyyətə qalmışdır. Bu gün Bakının ətrafından axan neft çeşmələri qan çeşmələrinə mübəddəl olmuşdur. Bu gün Bakı sahilini yuyan Quzğun dəniz qan dənizinə çevrilmişdir.
Bu gün şaumyanlar, suxartsyevlər... oyanmış türk mənliyini... öldürmək üçün daşnak qüvvələrinə mürüciətən unudulmayacaq qanlı günlər vücudə gətirmişdilər”. Mirzə Bala Məmmədzadə “Açıq söz”, “Gənclər yurdu”, “Bəsirət”, “İstiqlal”, “Azərbaycan” və başqa jurnal və qəzetlərdə elmi, publisistik, ədəbi-bədii əsərlərlə mütəmadi çıxış etmişdir. Onun redaktorluğu ilə ilk sayı 23 iyul 1918-ci ildə Tiflisdə işıq üzü görən “Gənclər yurdu” jurnalında çap etdirdiyi “Əksinqilabçılar” hekayəsinin qəhrəmanı Moskva Darülfünununda oxuyan, bolşevik əqidəli “Azərbaycan türkü Hüseyin bəydir.
Hüseyin bəyin, fikrincə, hürriyyət, istiqlal istəyən” Azərbaycan, Türküstan, Tatarıstan, Krım türk gəncləri doğurdan da əksinqilabçılardır. Müəllif Hüseyn bəy haqqında tam təsəvvür yaratmaq üçün şahidi olduğu Bakı
qətli-amından dəhşətli bir mənzərəni təsvir edir. “Bakı həyəcanlı günlər keçirirdi. Şəhər od içində yanırdı. Pulemyot, top, tüfəng, 27
qurşun səsilə paraxodlarının bombardmanı, cəmaətin qışqırığı, çoluq-çocuğun, qadın-qızların ah-fəryadı məhşəri andırırdı. Ölən, yanan, qaçan, çığıran, dağıdan, kəsən, kəsilən bir-birinə qarışmışdı”. Tükürpədici bu müsibətdən təəssüflənməyən Hüseyn bəy milli qırğının günahsız qurbanlarına xəcalət çəkmədən yenə “əksinqilabçılar” deyir. Bu tip “obrazovannı” ları böyük satirik şair Mirzə Ələkbər Sabir hələ XX əsrin əvvəllərində xalqa dəqiq nişan verirdi: “Neyləyim, ey vay! Bu urus başdılar, ... Cümləsi kafirlərə yoldşdılar”.
mart hadiseyi-ələmiyyəsi mövzusunda iki hekayə yazıb. “İsmailiyyə” “İstiqlal” qəzetində (1335,4 şübat, N-avqust, N-256, 260, 261) çap edilmişdir (hər iki hekayəni həmkarım, f.e.d. Alxan Bayramoğlu müasir əlifbaya çevirərək “Azərbaycan” və “Açıq söz” jurnallarında qədirşünaslıqla yazdığı ön söz ilə birgə vermişdir). Seyid Hüseynin fərqli vaxtlarda yazdığı hər iki hekayəsi öz ifadəsi ilə desək: “İsmailiyyə − o milli əməllərimizin doğrulduğu yer, o möhtəşəm bina o Azərbaycan fikrini, Azərbaycan hürriyyət və istiqlaliyyəti-məfkurəsini bir ana kimi bəsləyib tərbiyyə verən, millət arasında nəşr edən mərkəz, o gözəl və sevimli bina” haqqında idi. Hekayələrdə “İsmailiyyə” canlı obraz, əsərin baş qəhrəmanı, namus rəmzi, mədəniyyət emblemi kimi təsvir edilmişdir. Ermənilər təkcə köməksiz, ixtiyar insanları deyil, məscidlərin, mətbəələrin, mədəniyyət abidələrinin də üzərinə hücuma keçmiş, onları məhv etməkdən, yandırıb-dağıtmaqdan çəkinməmişlər. Öz ulularının barbar xislətinə sadiq qalmışdılar. Seyid Hüseyn Azərbaycan oxucusuna “İsmailiyyə” memarlıq abidəsi, istiqlal məfkurəsinin beşiyi kimi təqdim edərək, onu yandıranlara nifrət aşılamağa nail olmuşdur. 1918-ci il mart soyqırımının ədəbiyyatda bədii əksini arayarkən “Əli və Nino” romanının adını çəkməmək
Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|