Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
mümkünsüzdür. XX əsrin 20-ci illərində yazılan, ilk dəfə 1937-ci ildə Vyanada alman dilində çıxan, mühacir soydaşımız Məcid Musazadə tərəfindən ilk dəfə dilimizə çevrilən, Cümhuriyyət dövrünün siyasi hadisələrinə də toxunan “Əli və Nino” romanı 1990-cı ildə Bakıda çap olunduqdan sonra Azərbaycanda populyarlaşmışdır. Əsərdə bir sıra kölgəli məsələlərə işıq salınmaqdan əlavə, Bakıdakı mart qırğınlarının dəhşətli səhnələri əks edilmişdir. Roman qəhrəmanları − Əli xan, Nino, Məhəmməd Heydər, Seyid Mustafa, Əsədulla, İlyas bəy qırğın ərəfəsində şəhərin müdafiəçiləri, əhalini erməni bandalarının hücumlarından qoruyanlar idi. “Əli və Nino” romanının alman dilindən əlavə fransız, ingilis və türk dillərinə tərcümə edilib böyük tirajla yayıldığını nəzərə alsaq, əsasən, 1918-ci ilin martında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı haqqında geniş Avropa auditoriyası üçün yığcam və təsirli üslubda məlumatların ilk daşıyıcısına çevrilmiş, Qərbdə əsl həqiqətin formalaşmasına əhəmiyyətli xidmət göstərmişdir. Hacı Səlim Səyyah (1869-1933) əslən keşləli olsa da, Vilnüsda anadan olmuş, on il Bakıda yaşamış (1873-1883), dörd il Qahirənin “Əl-Əhzəd Universitetində oxumuş, Suriyada “Şehr-ül-hilayə” adlı kitabı çıxmışdır. 1900-cü ildə Bakıya qayıdan şair “Nəşri-maarif” xeyriyyə cəmiyyətində 1 saylı məktəbin direktoru olmuş, “Məktəb” adlı mətbəə açaraq 1915-17-ci illərdə iyirmiyədək şeir və nəşr kitablarını çap etdirmişdir. Mart hadisələri ərəfəsində Bakıda faciənin iştirakçısına çevrilən Hacı Səlim Səyyah bu mövzuda bir neçə şeir və məqalə yazmışdır. Bunlardan ən təsirlisi “Mart ayı” sərlövhəli təxmisidir. Şairin təsvir etdiyi hadisəni Şamaxı sakini Cəmo Cəbrayılbəyli FTK-ya verdiyi izahatında belə yazırdı: “1918-ci il martında ermənilər top mərmiləri ilə Cümə məscidinə və onunla üzbəüz yerləşən mədrəsəni xarabalığa çevirdilər. O zaman məsciddə çoxlu qadınlar, uşaqlar, qocalar
29
gizlənmişdi. Erməni bandaları məscidə soxulur, insanların gözlərini çıxarır, dilini, burnunu və qulaqlarını kəsirlər, üzlərinin başlarının dərisini diri-diri soyurdular. Sonra işgəncə ilə öldürülürlər. Məsciddə gizlənən arvad-uşaqları isə qatillər diri-diri yandırırlar”. Bu tükürpədici dəhşətli mənzərə yazıçı təxəyyülünün məhsulu deyil, şahid ifadəsi, tarixi faktdır. Bu həqiqətlər amansızlığın və qəddarlığın miqyası baxımından yalnız erməni təfəkkürünün məhsulu, erməni cəza və işgəncə üsulunun növləridir. Dünyada analoqu olmayan, təkrarsız işgəncə növlərinin, vəhşilik nümunələrinin şahidi olan Hacı Səlim Səyyah “Mart ayı” şeirində yazırdı: Mart ayı... Allah amandır, əlhəzər, min əlhəzər! Mart ayı, çox qəmli aysan, tez qurtar get müxtəsər. Sən kimi mənhus bir aydan deyil, məmnun bəşər. Ərlər məğlub edib, əğyarə sən verdin zəfər. Bu günün misli keçən il, Allahım gözdən iraq, Ermənilər əldə bomba, süngü, xəncərlər, bıçaq, Kəsdilər evlərdə minlərcə gəlin, arvad, uşaq, Südəmərlər nizə nükində çalardı əl-ayaq. Nalə, yalvarmaq bu qövmdə hərgiz etməzdi əsər. Bu haman gündür odlar içində min cavan, Yandı kül oldu, aman
Allah, aman Allah, aman! Vəzli-həml etdi fəlakət içrə yüzlərcə zənan, Qan idi: məscid, mədaris, küçə, evlər: həpsi qan. Qanə qərq etdi müsəlmanı bu qövmi-bəd gühər. IV müəllim: Məhəmməd Hadinin “Şühadeyi hurriyyətimizin ərvahinə ithaf” şeiri mart soyqırımının birinci ildönümü münasibətilə yazılmış və “Azərbaycan” qəzetinin 31 mart 1919-cu il tarixli 147-ci sayında çap olunmuşdur. Şair soyqırımın qurbanlarını haqlı olaraq azdlıq uğrunda canından keçmiş şəhidlər adlandırır.
30
Sizin məzarınız iştə qülubi-hürriyətdir, Bu sözlərim ürəyimdən qopan həqiqətdir. Sizi unutmayacaq şanlı millətim əsla, Əmin olun buna, ey zinətçi cəhani-fəna, Sizinlə buldu bu millət həyati nur istiqbal. Hələ ötən əsrin əvvəllərində erməni vəhşiliyinin canlı şahidi olmuş Məmməd Səid Ordubadi tarixi faktlar və dərin müşahidələr əsasında dəyərli bir kitab yazmışdır. 1905-1906-cı illərdə Qafqazda baş verən erməni-müsəlman qırğınların şahidi olmuşdu. Ermənilərin Azərbaycanın hər yerində törətdiyi dəhşətlər haqqında ətraflı xəbərdar olan
Məmməd Səid Ordubadi müxtəlif bölgələrdən ünvanına gələn 245 şahidin yazdığını toplayaraq sənədli bir əsər − “Qanlı illər”i yaradıb. Yazıçı bu əsərində ermənilərin 300-dən artıq kənddə törətdiyi faciələri, ağlagəlməz işgəncələri, talanları faktların dili ilə qələmə alıb. Hələ çar senzurasının hökm sürdüyü bir dövrdə erməni daşnaklarının onlara söykənərək həyata keçirdiyi soyqırımı barədə fakt və şahidlərin söylədikləri hadisələrin əsasında yazan Ordubadi bu əsəri 1908-ci ildə tamamladı. “Qanlı illər” çar hökumətinin himayəsi və erməni Daşnaksütyun partiyasının fitnələri ilə törədilən milli qırğınları olduğu kimi təqdim etdi. Təəssüf ki, fakt və dəlillər əsasında yazılan bu kitabın taleyi bəd gətirdi. Həqiqətləri açıq-aydın dediyinə və bu milli cəsarətinə görə ermənilərin güdazına gedən Məmməd Səid Ordubadi 1914-cü ildə Culfada həbs edilərək Rusiyanın Saritsin (indiki adı Volqoqrad) şəhərinə sürgün olundu. Həmin əsərdə Ordubadi
faktlar əsasında azərbaycanlıların onlara məxsus dədə-baba ocağında ermənilərin insanlığa sığmayan vəhşilikləri barədə ürək parçalayan məlumatlar verib. Bu əsəri soyuqqanlılıqla oxumaq qeyri-mümkündür. Erməni xəyanətini, dəhşətini olduğu kimi əks etdirən “Qanlı illər” əsərində namərd qonşularımızın necə hiyləgər, bəd əməl,
Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|