Kommersiya fəaliyyətinin təşkilinin mahiyyət və məzmunu
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
50
axıli ehtiyatlar mənbələrinin aşkarlanmağı, biznes- planlın, sifariş olunanların , məsuliyyətlərin həyata keçirilməsibununlada əlaqəli olaraq maliyyə yekunlarının obyektiv olaraq qiymətləndirməsi məqsədilə bunların təsərüfat fəa liyyətlər inin tam, olaraq əlaqəli şəkildə təhlili metodlarının cəmi Kommersiya fəalliyyə tləri təhlilinin metodlarını təşkilidir. İqtisadi təhlillər aparılan zamanında istıfadə edilən metodlar aşağıdakı kimi göstərilmişdir. 1. Müqayisə 2. Orta kəmyyətlər üsulu; 3. Nisbi kəmiyyətlərin üsulu; 4. İndeks üsulu; 5. Zəncirvari yerdəyişmək usulu; 6. Qruplaşdırmaq üsulu; 7. Balans əlaqələndirmək üsulu; İqtisadi təhlillərdə çoxlu fərqli metodlardan istıfadə edilir. Bu kimi usullar ı 2i cür qrupl aşdıra bilərik : 1 ci olan ənənəvı üsullardir ; i2 ci isə iqtısadi-- riyazi üsullardir .Ənənəvi üsula - müqayisə yəni qrafık formada , balans formasında , orta və nisbi kəmiyyət üsulu , analit ik
qruplaşdırma), determinləsmiş amilli təhlili(zəncirvariı yerdəyişmək, indeks üsulu, mutl əq fərqlər , nisbi fərqlər , inteqral üsulu , mutənasib bölgü) bu kimi digərləri aid olunur. İqtisadi-riyazi metodlara - sadə riyazi üsul , riyazi analizn klassik olan üsulu , rı yazi proqramlaşdırmaq üsulu , iqti sadi kibernetıka, evristık metodlar və digərləri.Konkret olarq iqtisadi proseslər və hadisə lərın tədqiqindədə bütün bu üsulların hansılarının nə cür yerinə yetirilməsinə diqqət yetr irilməlidir. Muqayisə metodu . Muqayisə metodu l iqtısadi təhlillərdə proseslər və hadısələrin tədqi qatının bir çox
51
mərtəbələrindəə geniş tətbiqini tapır.. Ənənvi üsullar olan müqayisəli təhlililərin məzmunun nəzərimizdən keçcrək. Muqayisə demək olarki dərketmənın elmi - metodoloji metodu hesab olunur. Bu metodu yerinə yetirmək üçün naməlum yəni öyrəni ləcək hadisələrin , predmetin , proseslərin məlum olan öncədən öyrənilənlərlə qarşılaşdı rılır. Muqayisə üsulu ilə ümumilikdə və xüsusi iqtısadi proseduraların tərəqqi qanunauy ğunluqlarını tədqiq edir , Kommersiya fəaliyyətininnin ən əsas aşağıda göstərilən situats iyalan muqayisə olunur : - biznes- planlarıın həyata keçirilmə səviyyələrinin müəyyənləşdirmək planlar və faktıki göstərıci lər; -
ilərini ötən ilin faktiki göstəriciləri ilə; - xərclərə qənaet və ehtiyata qənaet oluna bıləcək texnologıyaların tətbiqi məqsədi ilə fak tı ki göstəricilərin normativ göstəriciləri - təhlilin aparılmalı olduğu müəssisələrin göstəricilərininöncül müəssisələrində göstəricil ərilə ; - təhlil aparılmalı olan müəssisələrin göstəricilərinin iqtısadi və riyazi modeliilə; - səmərəli olan variantın müəyyənləşməsi məqsədi ilə idarə olunma qərarının fərqli form aları ilə . Muqayisə üsulları çox köhnə tarıxə malı k, çox geniş yayılan , nəyinki ıqtisadiyyat elimi ndə, həmçinin digər başqa elm sahələrindədə istıfadə olunmuş üsullardandır. Amma mü qayısə üsulunu istifadə edən vaxt müəyyən şərtə əməl olunması mütləqdir. Bu şərtlər e məl edilmədikdə düzgun olan yekuna nail olmaq qeyri- mümkündür. Qeyd etdiyimiz şərtlər aşağıda göstərilənlərdən ibarətdir. 52
- həcmin , dəyərin, keyfiyyətin , qurulus göstəriciliərinin eyni olması; - muqayisəyə görə hesablanmış gostəricilərin əhatələnməsi həmçinin, vaxtın eyni olması; - müqayisə olunan obyektin istehsalı istiqamətlərinin, iqtısadi, texnıki, təbi, iqlimi digər bu kimi şəraitlərinin nəzərdəsaxzlanılması: - müəyyənləşən göstəricinin həmçinin tərkiblərinin hesablanmağında eynilik olan metodi kasından istifadəsi. Qeyd etdiimizidən aydın olurki istehsalda xərclərin azaldılmağında əmtəənin istehsal ol unmağı həyata keçirilmiş xidmətlərində həcm səviyyəsinin öyrənilməsində əsas rola ma likdir.
Müqaisə üsullarının köməkliyi ilə tədqiq olunan göstəricilərin seçilməyi vaxtı onların m üqayisəolunmağının mümkünlüyünü təmin etmək mütləqdir. Müqayisə oluna bilməyən göstəricilərdəndə istifadə olunmağı lazımlı olduqda öncədən hesablamaların aparılması i lə onların müqayisə oluna biləcək fformalara salınması mütləqdir. Tədqiqatın aparılmağ ına görə lazım olan biznes planlar , cari dövrün uçotları, hesabatları və normativ göstəri cilərinin öncədən müqayisə olunan şəkilə salınması sonradan isə müqayisəsi vacibdir. N ümunə olaraq , ümumilikdə əmtəənin mayadəyərinini göstəricilərinintəhlilinin olunmağı na görə hal- hazırda istehsal olunması əmtəələr biznes planlar maya dəyərinin vasitəsi ilə hesablanır. Sonradan isə ümumilikdə əmtəənin faktikiığ olan maya dəyərinin biznes- planın maya dəyərilə müqayısə etmək ilə maya dəyərininbiznes planından kənarlaşması muəyyən olunur. Müqayisəoluna bilməyən göstəricilərin müqayisəsi isə müqayisəyə gələninən şəkilə salı nmağa görə muəyyən vaxtlarda mutləq olan kəmiyyətlərin əvəzində orta yaxud nisbi ola n kəmiyyətlərıin dən istifadə olunur. Kommersiya fəaliyyətininnin təhlilinin fərqli proseslər və hadisələrin həmçinin bunların müəssislərinin istehsalı fəaliyyətində təsırini dahada dəqiqləşdirmək və qiymətləndiril
53
məsinə görə hesabat ilinın faktiki olan göstərıciləri əvvəlki dövrün göstəricilərilə daha yaxşı işləyən, eyni çeşidlərdə əmtəə istehsal edən və uyğun istehsal şəraitində malik olan müəssisənin göstəricilərilə müqayisə olunur. Bu üsullar ilə aparılm ış təhlillər nəticəsində öncül müəssisənin təcrübəsindən daha geniş istifadə olunur. Bu c ür təcrübələrin geniş əhatədə yayılmağı, is şəraitində istehsal istiqamətləri eynı olan büt ün müəssisələridə tətbiq olunması və bunların işinin xarakterizə edilməsi vacib iqtısadi göstərıcilərin yaxşılasdırılmasına görə ardıcıl şəkildə təkliflərinin hazırlanmasğ və həyat a keçirilməyi təmin olunmalıdır. Təcrübələrdən aydın olurki, təhlilin aparıldığı zamanlarda mu qayisə üsulu ilə tədqiq ol unan iqtıssadi göstəricilərində sayı nə qədər artıq olursa, istifadə olunmuş ehtiyatlar mə nbələrinin dəqiqliklə müəyyən olunmağı , dəqiq nəticə çıxarılmasına görə, ixtisaslı təcrü bənin daha mutərəqqi olan is üsullarınm geniş yayılmağı ücün təkliflər hazırlaması imka nlarını artırır. İqtısadi -- riyazi üsullar. Elmi- texniki inkişafın çağdaş tərəqqi tempinin riyazıyyatın iqtisadıyyata tətbiqinin genişsəndi rdiyi kimi, iqtisadi təhlililərin bütun metodları və üsulları üzrə görülən tədqiqat işləridə r ıyazi metodlara əsaslanırlar. Riyazi üsullarından ən geniş istifadə olunmuş iqtisadi təhlililərin təkmilləsdirilməsinin ə sas istiqamətlərindəndir. Onun tətbiqi müəssisələr və müəssisələrin ayrı olan bölmələrin ində fəaliyyətində təhlililərnin faydalı olmağını yuksəldir. Bunlara təhlillərin apanlması vaxtının ixtisar olunması Kommersiya fəaliyyətininnin nəticəsinə təsir göstərəcək amilll rinin daha dəqiq əhatələnməsi , təxmini , və ya sadələşdirilən hesablaşmalar dəqiq hesab laşmalarla əvəzlənməsii, təcrübi olaraq elmi, və ya təhlililərin ənənəvi olan metodu ilə h əyata keçirilməyi qeyri- mümkün olan yeni çox tərəfli məsələlərinin təşkili həmçinin həlli hesabına təmin olunur . Müəssisələrin Kommersiya fəaliyyətininnin iqtısadi təhlilinində riyazi metodlarının tətb iq olunması aşağıdakıların tətbiqini vacib edir: 1. Müəssisələrin iqtısadiyyatının tədqiqinə sistemli olaraq yanaşılmağını, müəssisələrin Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|