Kommersiya fəaliyyətinin təşkilinin mahiyyət və məzmunu
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
fəaliyyətlərinin fəqli tərəflərinin arasındakı movcud olan qarşılıqlı əlaqələrin hesabatını , və bu cür şəraitdədə təhlilin özu kibernetık mənasında sistem elementıni alır; 2. Iqtısadi təhlillərin köməkliyiilə həll olunan, iqtisadi proseslər həmçinin hadisələrində kəmiyyətlərinin vüsusi xarakteristikalarını əkselətdirən iqtısadi riyazi modellərin kompl eksinində iişlənməsini; 3.Müəssisələrin işinə aid olan iqtisadi iməlumat sistemlərinin təkmilləşdirilməsi; 4. Iqtısadi təhlililərin aparılmağı məqsədilə iqtısadi məlumatların saxlanmağını,
işlənməsyni və ötürülməsinin yerinə yetirilməyi üçün texniki vəsaitlərinin (EH M lərin ) mövcudlugunu; 5. Təhlilciər, iqtısadçılar, iqtısadi riyazi modelləsdirmə üzrə olan mutəxəssislər, hesabla yicı riyaziyyatcılar, proqramlaşdırıcılar operatorlar dan və digərlərindən ibarətolan xusu si analitiklər kollektiv təşkilini və s. Iqtısadi təhlillər böyük mənada tək olaraq stoxastik amiıli təhlilında deyil, həmçinin hər bir seydən öncə amıli təhlili olub. Amılli təhlıldə oyrənilən obyekt olaraq istıfadə edilən iqtisadi göstəricilərin nəticələrinin göstəriciləri adlanır. Nəticə göstərıciləri isə məsəldə olan göstəricilər, yeni bunun hərəkətilərni təyin edə bilən göstəricilər amillər göstəricilə ridə adlandırılır. İqtısadi təhlil ilk öncə amill təhliıdir. Amilı iqtısadi təhlil dedıkdə isə ilk amillər sistemındən tədrıcən son amillər sısteminə k ecilməsi, yekun göstəricilərin dəyişməyinə təsir edə bilən kəmiyyətinə görə ölçulən, bir başa amillərin bütöv komplektınin açclması kimi nəzədə tutulur. Birbaşa amilli təhlilləri aşağıdakılar kimi hissələrə ayırırlar : - determinləsdirilmiş olan amilli təhlil; - qeyri /amilli təhlil (sıntez); - stoxastık təhlili; - bir pilləli təhlili; - zəncırvari yerdəyismə təhlil; - statıstik məkan amilli təhlili; - dınamik təhlil; 55
- məkan amilli təhlil; - muvəqqəti təhlili; - cari iqtısadi təhlili; - operativ təhlili; - perspektıv iqtısadi təhlili Birbasa amili təhlilin aparılmasə müddətində yekun göstəricilərin, və ya prosesin dəyiş məyinə təsir edə biləcək fərqli amillər aydın yekun göstəriçləri və muəyyən amillər ko mplekltəri arasında determinləsdirilmiş (funksıonal) və ya stoxostik asılılığ formalarını təyin edir və nəhayətki iqtısadi yekun göstəricilərin dəyişməyindəfərqli amillərində ro lunu aydınlaşdırılar. Ümumilikd isə bir qayda olaraqda göstəricilərin arasında olan əlaqələrində asılılıgına görə determinləsdirilmiş və stoxostik amillı təhlillərdə bir-birilərdən fərqləndirilirlər. Determinləsdirilmiş olan funksıonal əlaqələr deyildikdə- muəyyən qeyri təsadufi yekun əlamətlərinin mahiyyətin amillərinin əlamətlərinin mahi yyəti ilə bütövlükdə uyğun gəlməyi nəzərdə tutulur. Stoxostik əlaqələr bir çox yekun əlamətlərinin məzmununun amilinin əlamətlərinin m ahiyyəti ilə uyğunlugudur. Bütün bunlara görədə iqtısadi təhlililərin üsulları və qaydalar ı determinləsdirilmiş amilli təhlillər üsuluna və stoxostik amilli təhlillər metodlarına ayr ılırlar. Amilli təhlillər metodunun amilləri və yekun göstəricilərinin arasında olan əlaqə formalarmada uyğun şəkildə aşağıdakılar kimi qruplasdırmaq mümkündür. Amilli təhlillər üsulu həm determinləsdirilmiş amilli təhlillər metodunu həmçinində st oxostik amilli təhlillər metodunu əhatələyir. Determinləsdirilmiş amilli təhlillər metodu na -
üstəgəlinməyi; nəticə müxtəlifliklərinin muəyyən olunmağı loqirifmik; ınteqral, ındek s və işguzar iştırak üsüu aid edilir. Stoxostik amilli təhlillər üsüluna - korrelyasıya; dispersıpya; çox ölçulü amilli təhlillər və klastır təhlilləri aid olunur. Fər 56
qli olaraq qruplar üçün sadəçə olaraq üsullarının sadalanmağı gostərir ki, bunların hamısı muxtəlif dərəcədə murəkkəb olan rıyazi aparatların tətbıqini tələb olunur. Analitik metodların tətbiqi instrumentlərın murəkkəbliyindəndə asılıdır və sadə riyazi və ali rıyazi metodlarınada bölünür. Adi riyazi metodlarisə ehtiıatlara tələbatın əsaslandırılmağı, istehsalda xərclər, biznes- planların işlənməyində, lahiyələrin hazırlanmağında, balans hesabatlarınında və həmçini n hesablanmağında isitfadə olunur. Klasik ali rıyazi metodlarının mustəqil səkildə verilməyi bunun öyrəmilmə işlərindədə riyazi statıistik və rıyazi metodlarıla bir yerdə tətbiq olunmağından əlavəisə həmdə ayr ılığda istifadə olinmasından irəli gelir.Bütün bunlardan aydın olurki bır cox iqtısadi gö stəricilərın səviyyəsınin dəyişməyinin amilli təhlililərnin müxtəlifləşmə və inteqrallaşh manın köməkliyii ilədə yerinə yetirmək olur. Səmərəlilik baxımından bütövlükdə iqtisadi riyazı metodlar 2 qrupa bölunür– səmərəliləşdirilmiş yaxudsəmərələləşdirilməmiş qrupla bölürlər. Əgərki tətbiq olunan üsullar nəzərdə tutulan səmərəlilik meyarlarını muəyyən olunmağına im kan yaradırsa həmin səmərələlişdirilmiş metod qruplarına müvafiqdir. Axtarılan səmərə lilik meyarları tətbıq olunduğu səritində yerinə yetirildikdə bu metodlar optimallasdırıl mamış metodlar adlandırılır, Bildiyimiz bütün bu üsulların çox cəhətliliyi tədqiqatçılara tədqiqatların fərqli olan novl ərinin secilməsinə genis imkanlar yaradır. Təhlilın məqsədindəndə asılı olarağ tədqiqat çılar r , başqa üsulları və metodları tətbiq etmək ilə özlərinin məqsədlərınə çata bilərlər. Aydın olduğu kımi iqtisadi təhlillərdə riıazi metodlar kımi determinləsdirilmiş və stox ostik metodlarından da geniş istıfadə olunur. Məhdudiyət sərtləri və məqsəd funksiyalarının parametrlərini tamlıqla, düzgün kəmiyy ətlər ilə ifadə olunmuş modellərə determinləşdirilmiş model deyiılir. Məhdudiyət şərtləri yaxud məqsəd funksiyalı ehtımal xarakterli daşıyan modele stoxost ik model deyilır. Birbaşa, determinləşdirilmiş amilli təhlillərlə asağıdakılar nümunə ola biler:
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|