|
Kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollarMUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”raxmonova-m.a.-ozbek-tilidagi-sodda-gaplar-uchun-sintaktik-parsing-modeliMUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2023)
http://compling.navoiy-uni.uz/
111
3-chizma. Sintaktik tahlil bosqichlari
[2]
Sintaktik tahlil bosqichlari Part-of-speech tagging, Constituency parsing va
Dependency parsing lardan iborat.
Gap bo‘laklarini (Part-of-speech) teglash.
Bu sintaktik tahlilning birinchi
bosqichidir. Gap bo‘lagini teglash sintaktik tahlilning muhim qismi boʻlib, gapdagi
soʻz (feʼl, ot, sifat va boshqalar) va qoʻshimchalar sifatida belgilashdan iborat. Gap
bo‘laklarini teglash gapning ma’nosini tushunishimizga yordam beradi. Boshqa
barcha tahlil usullari gap bo‘laklari teglaridan foydalanadi.
Guruhlarga ajratib tahlil qilish (Constituency Parsing).
Guruhlarga ajratib
tahlil qilish so‘zlarning gapdagi grammatik maqomiga ko‘ra, gapdan guruhlarga,
ya’ni kichik iboralarga ajratishni o‘z ichiga oladi. Otli birikmalar (Noun Phrases) va
fe’lli birikmalar (Verb Phrases) eng keng tarqalgan birikmalar hisoblanadi.
Tobe bog‘lanish(Dependancy Parsing).
Tobe bog‘lanish erkin so‘z tartibidagi
tillarda keng qo‘llaniladi. Tobelikni tahlil qilishda so‘zlarning o‘rtasida bog‘lanish
hosil bo‘ladi. Ikki so‘z o‘rtasida bog‘liqlik mavjud bo‘lsa, bir so‘z hokim, ikkinchisi
esa tobe bo‘lak bo‘ladi [2].
O‘zbek tilida sodda gap
Sodda gap maʼlum fikr, maqsadni ifodalovchi, grammatik va intonatsion
tomondan shakllangan sintaktik birlikdir. Sodda gap tuzilishiga ko‘ra yig‘iq yoki
yoyiq bo‘lishi mumkin. Bosh bo‘laklardan tarkib topgan gaplar – yig‘iq gap, agar
bosh bo‘laklardan tashqari ikkinchi darajali bo‘laklar ham ishtirok etsa, yoyiq gap
sanaladi.
O‘zbek tilida so‘zlar tartibi asosan erkin bo‘lsa ham, sodda gapda har bir
gap bo‘lagining odatda qo‘llanadigan o‘z o‘rni bor. Bu gapning strukturasi, gap
bo‘lagining sintaktik ifodalanish usuli, u bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan boshqa
so‘zlarning o‘rni kabi hodisalar bilan belgilanadi. Shu asosda so‘zlarning to‘g‘ri
(odatdagi) tartibi va teskari (odatdagidan chekinish) tartibi farq qilinadi [5; 179].
|
|
|