Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI:
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2023)
http://compling.navoiy-uni.uz/
113
3
Kitobni o'qidi
T +K
O+V
S->VP VP->O V O->kitobni
V->o'qidi
4 Anna
kecha
omadli edi
E+H+K
S+Adv+V
S->NP VP NP->S | Adv S
VP->Adv V | V S->Anna
Adv->kecha V->omadli edi
5
Men
taqdimotga
kechikdim
E+H+K
S+Adv+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
V S->Men Adv->taqdimotga
V->kechikdim
6
Sabrina kecha
to'pni dribling
qildi
E+H+T+K
S+Adv+O+V
S->NP VP NP->S | Adv S
VP->Adv O V | O V S-
>Sabrina Adv->kecha O-
>to'pni V->dribling qildi
7
Ali kimyo
kitobini
o'qiyapti
E+A+T+K
S+Adj+Adv+V
S->NP VP NP->S VP->Adj
O V S->Ali Adj->kimyo O-
>kitobini V->o'qiyapti
8
Men uchun
quyosh
chiqishi o'ziga
xosdir
T+E+K
O+S+V
S->NP VP NP->O | S VP->
S V | O V S->quyosh
chiqishi O->men uchun V-
>o'ziga xosdir
9
Ali bu yomon
qo'shiqni
kuyladi
E+A+A+T+K S+Adj+Adj+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adj
Adj O V S->Ali Adj->bu |
yomon O->qo'shiqni V-
>kuyladi
10 Ali qo'shiqni
kuyladi
E+T+K
S+O+V
S->NP VP NP->S VP->O V
S->Ali O->qo'shiqni V-
>kuyladi
11
Talabalar
iborani bir
oyda bitirdilar E+T+H+K
S+O+Adv+V
S->NP VP NP->S VP->O
Adv V S->Talabalar O-
>iborani Adv->bir oyda V-
>bitirdilar
12
Import
qilingan
mashinalar
qimmat
A+E+K
Adj+S+V
S->NP VP NP->Adj S VP-
>V Adj->Import qilingan S-
>mashinalar V->qimmat
13
Bu
muzqaymoq
brendi ajoyib A+E+K
Adj+S+V
S->NP VP NP->Adj S VP-
>V Adj->bu S->muzqaymoq
brendi V->ajoyib
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI:
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2023)
http://compling.navoiy-uni.uz/
114
14
Oq bulutlar
bilan
qoplangan
A+T+K
Adj+O+V
S->VP VP->Adj O V Adj-
>Oq O->bulutlar
bilan V-
>qoplangan
15
Murat Orhun
ertaga
mashg'ulot
o'tkazadi
E+H+T+K
S+Adv+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
O V S->Murat Orhun Adv-
>ertaga O->mashg'ulot V-
>o'tkazadi
16
Bu gullar ko'p
suvga muhtoj
emas
A+E+A+T+K Adj+S+Adj+O+V
S->NP VP NP->Adj S VP-
>Adj O V Adj->bu | ko'p S-
>gullar O->suvga V-
>muhtoj emas
17
Bir o'rdak
daryoni kesib
o'tdi.
A+E+T+K
Adj+S+O+V
S->NP VP NP-> Adj S VP->
O V Adj-> bir S->o'rdak O-
>daryoni V->kesib o'tdi
18
Ali kun bo'yi
qo'shiq
kuyladi
E+H+T+K
S+Adv+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
O V S->Ali Adv->kun bo'yi
O->qo'shiq V->kuyladi
19
Karla
baxtsiz
xodisaga
uchradi
E+A+T+K
S+Adj+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adj
O V S->Karla Adj->baxtsiz
O->xodisaga V->uchradi
20
Men kinoga
dugonam bilan
bordim
E+H+T+K
A+Adv+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
O V S->men Adv->kinoga
O->dugonam bilan V-
>bordim
21
Gulnora kecha
ishga kelmadi E+H+H+K
S+Adv+Adv+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
Adv V S->Gulnora Adv-
>kecha | ishga V->kelmadi
22
Nilufar onasi
uchun chiroyli
gullar sotib
oldi
E+T+A+T+K S+O+Adj+O+V
S->NP VP NP->S O VP-
>Adj O V S->Nilufar O-
>onasi uchun | gullar Adj-
>chiroyli V->sotib oldi
23
Ushbu ko'cha
doim gavjum
bo'ladi
A+E+H+K
Adj+S+Adv+V
S->NP VP NP->Adj S VP-
>Adv V Adj->ushbu S-
>gullar Adv->doim V-
>gavjum bo'ladi
24
Men kecha
universitetga
Hamid bilan
keldim
E+H+H+T+K S+Adv+Adv+O+V
S->NP VP NP->S VP->Adv
Adv O V S->men Adv-
>kecha | universitetga O-
>Hamid bilan V->keldim
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o‘zbek tili va adabiyoti
universiteti
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI:
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2023)
http://compling.navoiy-uni.uz/
116
Xulosa sifatida aytish joizki, o‘zbek tili uchun yaratilgan sintaktik analizator
sintaktik tahlil
va parsing algoritmi uchun, tilshunoslarning ilmiy ishlari hamda
boshqa analizatorlar yaratishda asos bo‘lib xizmat qiladi.
Sodda
gaplar uchun
tuzilgan o‘zbekcha va inglizcha modellar asosida sintaktik analizator yaratish uchun
algoritmlar ishlab chiqiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
B.Elov, Sh.Hamroyeva, Z.Xusainova. NLP (tabiiy tilga ishlov
berish)ning vazifalari va zamonaviy yondashuvlar. TerDU, filologik tadqiqotlar: til,
adabiyot, та’lim. 2022, 5-6.
2.
O.Abdullayeva. Til korpuslarida lingvistik
annotatsiya va uning
prinsiplari. O‘zbek tilining milliy korpusi: muammo va vazifalar mavzusidagi
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani materiallari. – Toshkent, 31-may 2022-yil. – B. 130-
136.
3.
O.Abdullayeva.
O‘zbek
tili
korpusida
matnlarni
sintaktik
annotatsiyalash masalasi. // O‘zbek amaliy filologiyasi istiqbollari respublika ilmiy-
amaliy anjumani materiallari. – Toshkent, 26-oktabr 2022-yil. – B. 122-126.
4.
https://www.engati.com/glossary/syntactic-analysis
5.
https://www.hse.ru/data/2017/07/24//КЛ_задачи_подходы_ресурсы.
6.
https://www.tokenex.com/blog/ab-what-is-nlp-natural-language-
processing-
tokenization/#:~:text=Tokenization%20is%20used%20in%20natural,into%20under
standable%20parts%20(words).
7.
O‘zbek tili grammatikasi. II t. Sintaksis. Mas’ul
muharrirlar
G‘.A.Abdurahmonov, Sh.Shoabdurahmonov, A.Hojiyev. – Toshkent. 1976. – B.
179.
8.
Леонтьева А., Кагиров И. Автоматический синтаксический анализ
русских текстов // Труды 10-й Всероссийской научной конференции
«Электронные библиотеки: перспективные методы и технологии, электронные
коллекции» – RCDL’2008, Дубна, Россия, 2008. – С. 399.