Kompyuterning Dasturiy Ta’minoti

5.3. Arxivlar bilan ishlash
WinRAR arxivatori
Kompyuter qanchalik zamonaviy bo'lmasin, undagi bo'sh joy bir kun kelib to'lib qoladi. Bunday holatda, albatta yangi hajmi ko'proq qattiq disk (vinchester) o'rnatish kerak. Lekin bunga moliyaviy imkoniyat bo'lmasa, bir xil fayllarni vaqtincha ishlatmaslik yoki virusdan himoyalash uchun ularni maxsus arxiv fayllariga joylashtirish bu muammoni yechimi hisoblanadi. Arxivator-dasturlar har xil: Zip, RAR, Arj va hokazo. Ularning har bir operasion tizimga mo'ljallangan versiyalari ham mavjud.
Windows operasion sistemasida keng foydalaniladigan arxivatorlar bu: WinZIP, WinRAR, ZipMagic va boshqalar.
Biz ko'rib chiqadigan arxivator bu WinRAR arxivatori. U juda ko'p imkoniyatlarni beradi:
fayllar va kataloglarni arxivga joylashtirish, arxivdan chiqarish, arxivni tekshirish, arxivni yangilash, o'zi ochiladigan (SFX) arxivlarni yaratish, bir nechta qismga parchalangan ko'p jildli (qismli) arxivlarni yaratish, ularni shikastlanishdan himoyalash va xokazo.
WinRAR for Windows dasturining oynasi:

Bu dasturga kirgandan keyin maxsus oynasi hosil bo'ladi. Bu oynada kataloglar va fayllar ro'yxati chiqadi. Biz bu ro'yxatdan kerakli katalog yoki fayllarni belgilab, sichqonning o'ng tugmasini bosish yoki Commands menyusi orqali ular ustida amallar bajarishimiz mumkin.
Faylni arxivga joylashtirish:
1) Kerakli faylni topamiz va Farmoishlar (Commands) menyusidan fayllarni arxivga qo'shish (Add files to Archive) farmoishini tanlaymiz.
2) Maxsus oyna hosil bo'lganidan keyin, u yerda yaratiladigan arxiv nomi, uning arxivlanish darajasi, qaysi katalog ichiga joylashishi va boshqalar ko'rsatiladi.

- Update mode - arxivlanish rejimini o'rnatish: yangi arxiv, arxiv tarkibini yangilash va boshqalar;
- Archiving options - arxivning parametrlarini o'rnatish;
- Solid archive - uzluksiz arxiv;
- SFX archive - o'z-o'zidan ochiladigan arxiv fayl yaratiladi; uni ochish uchun arxivatorga kirish shart emas, uning kengaytmasi "EXE" bo'ladi;
- Multimedia compression - multimedia fayllarini oddiylarga nisbatan 30% ga ixcham qilib arxivlash;
- Put recovery record - shikastlanishdan himoyalash yozuvini qo'shish;
- Compression - arxivlanish tartibini o'rnatish: Fast - tez, Normal - oddiy, Good - o'rtacha, Best - sekin lekin eng yaxshi;
- Dictionary size - maxsus arxiv to'g'risida yoziladigan kutubxona hajmini ko'rsatish, unda arxivning ichidagi fayllar soni, hajmi va boshqalar saqlanadi;
- Volume size - ko'p qismli arxiv yaratilganida uning qismlari hajmini ko'rsatish;
- Delete files after archiving - fayllarni arxivga joylashtirgandan keyin ularning asl nusxasini o'chirish.
WinRAR arxivatori o'zi yaratadigan arxiv fayllarini parol yordamida himoyalash imkoniyatiga ega. Buning uchun klaviaturadagi CTRL+P tugmasini bosib, maxsus oynada kerakli parolni ikki marta kiritish kerak. Bundan keyin arxivni faqat parol yordamida ochish mumkin.
WinZIP arxivatori

Ikkinchi Mashhur arxivator bu WinZIP arxivatoridir. Internet tarmog'ida ko'p fayllar ZIP arxivlarida bo'ladi. Bunga asosiy sabab - arxivlangan fayllar tezroq ko'chiriladi. Ular bilan ishlash uchun WinZIP arxivatori zarur.
Bironta ZIP kengaytirishiga ega faylni ochish uchun uni tanlab sichqonchani o'ng tugmasini bosib, hosil bo'lgan kontekst menyudan Extract to... buyrug'ini tanlaymiz va katalogni ko'rsatamiz.
Bundan keyin WinZIP arxivatori uning ichidagi fayllarni chiqaradi.
Arxiv fayllari:

WinZIP dasturi butun dunyoda keng tarqalgan. Sababi RAR va WinRAR arxivatori Rossiya dasturchilari tomonidan ishlab chiqarilgan va AQSh va Yevropa kompyuter bozorida kam foydalaniladi.
WinZIP arxivatori quyidagi ko'rinishga ega:

Bu yerda:
- Noviy - yangi arxiv yaratish;
- Otkrit - arxiv faylini ochish;
- Favoriti - kompyuterdagi barcha arxiv fayllar ro'yxati;
- Dobavit - arxivga qo'shimcha fayllarni qo'shish;
- Izvlech - arxivdan ko'rsatilgan fayllarni chiqarish;
- Prosmotr - arxivdagi fayllarni ko'rish, xususan ulardagi rasm va matnni ko'rish mumkin;
- Check Out - ko'rsatilgan faylga yorliq yaratish;
- Master - maxsus WinZip Wizard ustasini yuklash, u ishlashni ancha yengillashtiradi.
Arxiv to'g'risida ma'lumot:
- Imya - arxivning ichidagi fayl nomi;
- Izmenen - o'zgarish yoki yaratilish sanasi;
- Razmer - dastlabki xajmi;
- Stepen - arxivlanish darajasi (%da);
- Sjato - arxiv ko'rinishida egallagan hajmi;
- Atributi - faylning arxivdagi atributlari (R - read only (faqat o'qish uchun, o'zgartirishva o'chirish mumkin emas), A - Archive (arxivlangan fayl);
- Put (yo'l) - arxivdagi faylning diskda joylashish yo'li.
Tekshirish uchun savollar
1. Dasturiy ta'minotning asosiy vazifasi nimalardan iborat?
2. Dasturiy ta'minotni o'rnatish jarayoni nima deyiladi?
3. Dasturiy ta'minot yozilgan vositalar nima deyiladi?
4. Dasturiy ta'minot tarqatilishi va targ'ib qilinishi bo'yicha nechta turga bo'linadi?
5. Dasturiy ta'minot bajaradigan vazifasi bo'yicha asosiy turlarini ta'riflang.
6. Dasturiy ta'minotni kompyuterdan o'chirish tartibi nimalardan iborat?
7. Virus kompyuterga qanday salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin?
8. Kompyuterga virus qaysi yo'llar bilan kirishi mumkin?
9. Kompyuter viruslarining asosiy turlarini ta'riflang?
10. Kompyuterdagi fayllarga virus kirganida ular ustida qanday amallarni bajarish mumkin:
11. Kompyuterni viruslardan qanday dastur himoya qiladi?
12. Kompyuterni viruslardan himoya qiladigan dasturlarning asosiy imkoniyatlari va turlari?
13. Arxivator dasturining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
14. MS DOS operasion sistemasiga mo'ljallangan arxivator dasturlariga ta'rif bering.
15. Windows operasion sistemasiga mo'ljallangan arxivator dasturlariga ta'rif bering.
16. Win Zip dasturiga ta'rif bering va uning imkoniyatlarini ko'rsatib o'ting.
17. Win Zip dasturida arxiv yaratish va ochish amallariga ta'rif bering.
18. Win RAR dasturiga ta'rif bering va uning imkoniyatlarini ko'rsatib o'ting.
19. Win RAR dasturida arxiv yaratish va ochish amallariga ta'rif bering.
Mashqlar
Topshiriq ¹1
Dasturiy ta'minotni o'rnatish
- Kompyuterning kompakt disklarni o'qish qurilmasiga kompakt diskni o'rnating.
- Moy kompyuter oynasidan kompakt diskni oching.
- DivXPro51GAINBundle.exe nomli faylni yuklang (ishga tushiring).
- Hosil bo'lgan muloqot oynalarida Next, Accept va Yes tugmalarini bosib dasturiy ta'minotni o'rnating.

- O'rnatish jarayoni yakunlanganidan keyin Close (Yopmoq) tugmasini bosing

- Natijada Vse programmi (Barcha dasturlar) bo'limida dasturga mos guruh hosil bo'ladi.
Topshiriq ¹2
Dasturiy ta'minotni o'chirish
- Pusk menyusidan Vse programmi bo'limidan DivX dasturlar guruhini tanlang.
- DivX dasturlar guruhidan Remove DivX Pro Adware bandini tanlang.
- So'rov oynasida ijobiy javob bering va dastur to'liq o'chirilishini kuting.
- Dastur o'chirilganidan keyin quyidagi ma'noda oyna hosil bo'ladi:

Topshiriq ¹3
Antivirus bilan ishlash
- Kompyuterga o'rnatilgan antivirus dasturiga kiring.
- Diskovodga fayllari mavjud disketani kiriting.

- Antivirus yordamida disketani virusga tekshiring.
- Tekshiruv tugaganidan keyin disketani chiqaring.
- Antivirus dasturidan chiqing.
Topshiriq ¹4
WinRAR arxivatori bilan ishlash
- Moi dokumenti (Mening hujjatlarim) papkasida bir nechta hujjat fayllarini tanlang.
- Tanlangan fayllarni tanlab, sichqonning o'ng tugmasini bosing va hosil bo'lgan kontekst menyudan Add to archive bandini tanlang.
- Natijada fayllarni arxivlash oynasi hosil bo'ladi.

- Mazkur oynada Imya arxiva (Arxiv fayl nomi) satriga yangi arxiv fayl nomini kiritib, Format arxiva (Arxiv turi) bo'limida RAR yoki ZIP ni tanlab, OK tugmasini bosing. Bundan keyin ma'lum vaqt mobaynida tanlangan fayllar arxivlanadi va yangi arxiv fayl hosil bo'ladi.