Krzysztof Kołatka Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Topolińska, Naj­świętsza Maryja Panna Matka Kościoła (Płochocin) - Najświętsza Maryja Panna Płochocka (niekiedy też z funkcyjnym epitetem - Łaskawa), Matka Boża Królowa Pomorza i Matka Jedności (Piaseczno) - Matka Boża Piasecka.

⁵⁸ To również przykład na określenie odmiejscowe, „wędrowne”.

⁵⁹ http://www.sanktuaria.inlo/sanktuaria.html; http://www.ave-niaria.pl/sanktiiaria- maiyjne.html - dostęp: 06. 06. 2011.

⁶⁰ Ostatni komponent tej nazwy występuje nierzadko samodzielnie.


„Jedna, lecz o wielu obliczach... ” O wizerunkach Najświętszej Maryi Panny w aspekcie... ⁶⁷

4. 
   Uwagi końcowe
   

Wielość wizerunków Najświętszej Maryi Panny i związana z nimi jakże barwna i różnorodna nomenklatura prowokują do określenia konsekwencji ta­kiego stanu rzeczy. Z jednej strony bowiem liczba tych określeń jest niewymow­nym świadectwem wysokiej rangi kultu maryjnego na ziemiach polskich, jak również elementem wzbogacającym rodzimą kulturę narodową. Z drugiej zaś ogrom nazw Maryi powoduje, iż coraz częściej, nie tylko najmłodsi katolicy, zadająpytanie o liczbę „Matek Boskich” (sic!). Żyją zatem w błogim przeświad­czeniu, że istnieje więcej niż jedna. Poświadczają to pytania, które pojawiają się na forach internetowych np.: „Ile jest matek boskich. Czy ktoś kiedyś próbował policzyć?”⁶¹ Następstwem takiego spojrzenia są m.in. wybory „najlepszej Matki Boskiej”⁶². Mało tego, każdej z nich przypisuje się zupełnie inne funkcje oraz kompetencje.

Drugim niepokojącym sygnałem jest postępująca desakralizacja (nie tylko) maryjnych antroponimów⁶³. Wspomina o tym m.in. J. Bartmiński, zwracając uwa­gę na określenia nacechowane emocjonalnie, np. Jezus Maria\, Matko Boskal⁶⁴.

Jednak ów proces nie zawsze dotyczy jedynie sfery języka, ale wpływa rów­nież na ogólny obraz pewnych elementów rzeczywistości. Niekiedy stosowanie nazw charakterystycznych dla Maryi ma na celu przypisanie boskości obiektom właściwym sferze profanum. Natomiast częściowa laicyzacja składników nale­żących do sakrosfery jest wtórna. Pozbawione świętości maryjne sakronimy doskonale funkcjonująna przykład w kulturze popularnej. Egzemplifikacjątegoż zjawiska jest ikona popkultury, amerykańska piosenkarka Madonna Louise Ve­ronica Ciccone, posługująca się pseudonimem artystycznym Madonna. Obrazo­burczy wizerunek wspomagany jest w tym przypadku także poprzez odwoływa­nie się bardzo często do treści i motywów religijnych, np. w tekstach piosenek, stylizacjach czy też podczas koncertów⁶⁵. Zabiegi te stosująobecnie również inne

⁶¹ Zachowałem pisownię oryginalną (http://grono.net/lieretycy/topic/18147649/sl/ile- jest-matek-boskich-czy-ktos-kiedys-probowal-policzyc/ - dostęp: 06.06.2011).

⁶²http://www.netkobiety.pl/t393.html- dostęp: 06.06.2011.

⁶³ To jeden z wielu przykładów zmian wizerunku Kościoła w ogóle.

⁶⁴ J. Bartmiński, dz. cyt., s. 193.

⁶⁵ Wiele kontrowersji wywołała okładka zerowego numeru „Machiny” (marzec 2006), na której w ikonę przestawiającą Matkę Bożą wkomponowano twarz piosenkarki, natomiast oblicze Jezusa zastąpiono twarzą córki wokalistki (zob. http://allaboutma- donna.com/2006/02/madonna-on-cover-of-machina-magazine-hq-picture.php - dostęp: 06. 06. 2011). Pomijam tu bardziej szokujące nawiązania do wizerunku Maryi w kulturze popularnej. To temat na osobną rozprawę.


Krzysztof Kołatka

wokalistki. Można tu wspomnieć chociażby o niebywale kontrowersyjnej woka­listce znanej jako Lady Gaga.

Ciekawy i niezwykle wymowny przykład stanowi również kampania spo­łeczna zatytułowana Boskie Matki⁶⁶. Owocem tego przedsięwzięcia jest album

0. 
   tym samym tytule. Poświęcono go kobietom, które mimo choroby nowotwo­rowej zdecydowały się urodzić. Kontrowersyjnej nazwie towarzyszą równie kontrowersyjne fotografie, przedstawiające owe „boskie matki” w pozach i styli­zacjach imitujących postać Najświętszej Maryi Panny. Mimo że w samej nazwie nastąpiła zmiana szyku, skojarzenie z osobą Maryi jest jednoznaczne.
   

Oba przypadki wskazują na pewną dwukierunkowość. Z jednej strony przy­pisuje się boskie przymioty elementom świeckim, z drugiej zaś obiekty budują­ce sferę sacrum są tej świętości, przynajmniej w pewnym stopniu, pozbawiane.

Kwestie, które stały się przedmiotem mojego zainteresowania ledwie zasyg­nalizowałem i bez wątpienia godne są pełniejszej charakterystyki. Poza tym warto rozważyć pewną kwestię natury czysto terminologicznej. Otóż skoro an­troponimy odnoszące się do Maryi stanowią tak bogatą i zróżnicowaną grupę, może warto zastanowić się nad nazwaniem podkategorii, określającej wyłącznie sakronimy maryjne. Taką funkcję mógłby pełnić na przykład termin marionim.

Innym, niezwykle ważnym, zagadnieniem, w dalszym ciągu czekającym na opracowanie, są wizerunki Matki Bożej funkcjonujące w kulturze popularnej

0. 
   w świadomości współczesnych katolików.
   

⁶⁶ Zob. http://www.kampaniespoleczne.pl/wydarzenia,3189,album_boskich_matek -dostęp: 06.06.2011.


„Jedna, lecz o wielu obliczach... ” O wizerunkach Najświętszej Maryi Panny w aspekcie... ⁶⁹

The only one, but with many faces...

About the likenesses of the Blessed Virgin Mary in the onomastic aspect

A vast richness and diversity of anthroponyms attributed to Maria, both the formal ones and of popular and folk provenance, is an inexpressible sign of un­precedented Marian cult in the Polish land.

Even though the adoration of the Blessed Virgin Mary is a characteristic fe­ature not only of the Polish Catholic Church, it is here that She is worshiped in a very special and unique way. This state is a consequence of the centuries-old influence of numerous determinants. For instance, among the many decisive factors one can point at the exceptionally strong, long-lasting relations between the national patriotic thought and religious strands, especially Marian ones. The best illustration of this indissoluble tie, very well known from history and litera­ture, are the acts of commending the Polish nation to the Blessed Virgin Mary’s care.

The aim of the article is to collect, analyse and attempt to classify Marian sacronyms present in the liturgical calendar (taking also into account their folk equivalents) and the ones characteristic of the likenesses of the Mother of God which can be found in the selected Pomeranian sanctuaries.