Kulturologiya –mədəniyyət nəzəriyyəsindən daha geniş bir elm sahəsidir ki; hazırda bu elmin başqa sosial- numanitor ellərin heç birinə bənzəməyən fuksyiyaları və nəzəriyyəsi mövcuddur

. 

109 

bütün üzvlərinin iqtisadi maraqlarını nəzərə almaqla mad-

di həvəsləndirmə sisteminin dəyişdirilməsindən söhbət ge-

dir. Yəni,  elə bir şərait yaratmaq lazımdır ki, ictimaiyyətlə 

əlaqələr  sahəsində  iqtisadi  metodlar  daha  təsirli  və 

məqsədəuyğun olsun.  

İctimaiyyətlə  əlaqələr  sahəsində  hər  bir  kollektiv 

kompleks  texnoloji  prosesləri  və  əməliyyatları  həyata  ke-

çirməklə  bərabər,  həm  də  burada  bir  çox  sosial-psixoloji 

amillərlə rastlaşır. Məhz buna görə də, bu gün idarəetmədə 

kollektivə  təsir  edən  sosial-psixoloji  amillərdən  bacarıqla 

istifadəetmə böyük  maraq doğurmaqdadır. Ölkədə ictimai 

fəaliyyətin səmərəsinin daha da artırılması rəhbər və tabe-

likdə  olan  işçilər  arasında  yaranan  qarşılıqlı  münasibət-

lərin xarakterindən və kolektivdə formalaşan  sosial psixo-

loji  iqlimdən  daha  çox  asılıdır.  Lakin  bu  münasibətlər 

ədalətliliyə, hər bir işçinin öz üzərinə düşən vəzifəni vic-

danla  və  məsuliyyətlə  icra  etməyə,  bir-birinə  qarşı  olan 

qarşılıqlı hörmətə əsaslanmalıdır. Qarşılıqlı sağlam müna-

sibətlərin  tənzim  edilməsində  ictimai  davranış  normaları 

və  ictimai  rəy,  o  cümlədən  mədəni  xidmətlərdən  düzgün 

istifadə olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu normalar 

və  ictimai  rəy  sosial-psixoloji  amillərlə  birlikdə  qarşılıqlı 

münasibətlərin formalaşmasında xüsusi önəm kəsb edir.  

 

4.4. Rəhbərlik fəaliyyəti 

 

Rəhbərlik  fəaliyyəti  idarəetmənin  əsas  amillərindən 

biridir.  Rəhbər  şəxs,  ilk  növbədə  liderlik  xüsusiyyətinə 

malik olmalıdır. 

Liderlik  –  hakimiyyət  təzahürü  olub,  başqa  insanla-

rın  davranışına  təsir  göstərmək  qabiliyyətidir.  Liderlik 

həm  də,  psixoloji,  fizioloji,  intellektual  və  siyasi    işgüzar 

---

. 

110 

münasibətlərlə  müəyyən  edilir.  Rəhbər  işçilərdə  liderlik 

xüsusiyyətləri aşağıdakı 3 əlamətə görə fərqləndirilir: 

1)

 

İnzibati liderlik; 

2)

 

Sosial liderlik; 

3)

 

İntellektual liderlik. 

İnzibati  liderlik  məcburiyyətə  əsaslanır  və  burada 

rəhbər  işçi  liderlik  rolunu  inzibatçılıq  qaydasında  həyata 

keçirir.  O,  hakimiyyət  imkanlarından  işin  səmərəli  təşkili 

üçün maksimum istifadə edir. 

Sosial  liderlikdə  rəhbər  işçi  kollektivin  hər  bir 

üzvünün  arzu,  istək  və  tələblərinə  qayğı  ilə  yanaşarq, 

onların  psixoloji  xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaqla  kollek-

tivi idarə edir. 

İntellektual  liderlik  elmi  bilik,  yaddaş,  hadisə  və 

faktları  daha  dərindən  bilmək,  yüksək  mədəniyyət,  peşə-

karlıq  və  idarəçilik  prinsiplərini  dərindən  və  hərtərəfli 

şəkildə  mənimsənilməsinə  əsaslanır.  Burada  məntiqi  dü-

şüncə, ağil, elmi yanaşma əsas prioritet kimi qəbul edilir. 

Liderliyin  reallaşması  məcburiyyətə  (hər  şeydən 

əvvəl  –  qanunun  qüvvəsinə  və  səlahiyyət  bölgüsünə), 

inandırmağa  (hər  şeydən  əvvəl  izahata)  və  iştiraka  (şəxsi 

nümunəyə, əlaqəli olmağa) əsaslanır. 

Liderlik  kimi  rəhbərlik  də  geniş  fəaliyyətdir.  Lakin 

onda 2 əsas istiqamət dəqiq gözlənilir: 

1)  Konkret  vəzifəyə  istiqamətlənmək  (məqsədə, 

təşkil  etməyə,  təlimata,  düzgün  qərarlar  qəbul  edilməsini 

təmin etməyə və başqa resurslarla təminata); 

2) Kollektivin və konkret şəxslərin qorunması və in-

kişafına,  diqqətə,  inama,  mükafata  istiqamətlənmək 

(əməkdaşların  öz  şəxsi  məqsədlərinə  çatmasına,  onların 

əməkdən  razılığına,  özünü  reallaşdırmasına,  özünə  inamı 

---

. 

111 

təmin etməklə problemin həllinə onların cəlb olunmasına, 

şəxsi  nümunəyə,  münasibətdə  qarşılıqlı  hörmət  və 

düzgünlüyə). 

Rəhbər aşağıdakıları təmin etməlidir. 

1) Nəzərdə tutulmuş məqsədə çatmağı; 

2) İşin nəticəsini yoxlamağı; 

3) Əmək şəraitini yaxşılaşdırmağı; 

4)  Əməkdaşların  istedad  və  qabiliyyətinin  reallaş-

dırılmasına imkan yaratmağı; 

5) Onların ixtisasının artımı üçün şərait yaratmağı.  

Rəhbərlik  etmək  təkcə  əmr  vermək  deyil,  həm  də 

müdafiə  etmək,  istiqamətləndirmək,  motivasiya  etmək, 

tərbiyələndirmək deməkdir. Təcrübəli rəhbərlər yaxşı bilir 

ki,  onun  əməkdaşlara  sərf  etdiyi  hər  bir  dəqiqə  vaxtdan 

səmərəli  istifadədir.  Deyilənlərdən  görünür  ki,  rəhbər  öz 

kollektivinin lideri kimi işçi heyətinə münasibət baxımın-

dan sosial-psixoloji xarakterli funksiyaları yerinə yetirir: 

1)  inzibati  funksiya  –  vəzifənin  yerinə  yetirilməsi 

üzrə fərdi fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsi; 

2)  intizam  yaratmaq  funksiyası  –  nəzarət,  həvəslən-

dirmə və cəza; 

3)  Strateji  funksiya  –  məqsədin,  gələcəyin,  işin  yol 

və metodlarının seçimi; 

4) ekspert funksiyası; 

5)  nümayəndəlik  funksiyası  –  hər  yerdə  öz  kollek-

tivini təmsil etmək; 

6) tərbiyəçilik funskiyası – tabeçilikdə olan şəxslərin 

formalaşması və inkişafı; 

7)  Psixi-müalicə  funskiyası  –  tabeçilikdə  olan 

işçilərin  münaqqişələrini  həll  etmək,  stress  vəziyyətindən 

çıxmaqda onlara köməklik göstərmək. 

---

. 

112 

İctimai  əlaqələr  sahələrində  rəhbər  işçinin  iş  üslubu 

onun  idarəetmə  fəaliyyətində  istifadə  etdiyi  metodlar, 

hərəkətlər davranış tərzi ilə müəyyən olunur. Bir sıra amil-

lərin  təsiri  altında  hər  bir  müəssisədə  müəyyən  rəhbərlik 

üslubları  (özünün  spesifik  üsulları,  rəhbərlik  və  tabeçilik-

də olanların münasibət qaydaları) fomalaşır.  

Üslub  –  rəhbərlik  metodlarının  reallaşdırılması  for-

masıdır.  Menecerancaq  ona  xas  olan  rəhbərlik  üslubu  ilə 

öz fəaliyyətində müxtəlif idarəetmə metodlarından istifadə 

edə  bilir.  Rəhbərlik  üslubu  –  konkret  şəxsiyyətin  spesifik 

xarakteriilə  müəyyən  olunur  və  insanlarla  işlənmək 

xüsusiyyətlərini və həmin şəxsiyyətin qəbul etdiyi qərarın 

texnologiyasını əks etdirir. Üslub menecerin şəxsi keyfiy-

yətləri ilə əhatə olunur.  

Əmək prosesində rəhbərin bir neçə ciddi fərdi “xətti” 

formalaşır, hansı ki, onları dəqiqliklə təkrarlamaq praktiki 

olaraq mümkün deyil. Əldə olan barmaqların eyni cizgisi 

olmadığı  kimi,  eyni  rəhbərlik  üslubu  olan  menecerlər  də 

yoxdur.  Deməli,  həyatın  bütün  hadisələri  üçün  “ideal” 

rəhbərlik  üslubu  mövcud  ola  bilməz.  “Düzgün”  rəhbərlik 

üslubu  qabaqcadan  müəyyənləşdirilə  bilməz,  çünki  idarə-

etmə qaydaları standart deyil, menecerin və onun tabeçili-

yində  olanların  şəxsi  keyfiyyətləri  idarəetmə  mühitindən 

asılı olaraq dəyişilir. 

Rəhbərlik  üslubunun  seçilməsi  menecerin  qarşıda 

qoyduğu aşağıdakı vəzifələrdən çox asılıdır: 

1)  idarə  etmək  –  rəhbər  tabeçilikdə  olanlara  dəqiq 

tapşırıq  verir  və  tapşırığın  yerinə  yetirilməsinə  nəzarət 

edir; 

2) istiqamətləndirmək – menecer idarə edir və tapşı-

rığın yerinə yetirilməsini izləyir və həm də qərarları əmək-

---